Authenticiteit (filosofie)

Authenticiteit is een filosofisch begrip dat de echte, oorspronkelijke, ware staat van het menselijk bestaan aanduidt. Het begrip komt voort uit het inzicht dat de mens over het algemeen op een niet-authentieke manier leeft of bestaat en dat het ware zelfbesef en de relatie met anderen (waaronder God en/of andere mensen), verloren zijn gegaan. Het authentieke leven wordt vaak omschreven als een leven van vrijheid, vreugde, betekenis, waarde en geluk.

Religieuze tradities nemen dergelijke inzichten over het algemeen op in hun leringen, die vaak de nadruk leggen op het herstel van een authentiek zelf en een authentieke samenleving. In de filosofie is het concept ook door veel denkers besproken. Volgens existentialisten, die het begrip authenticiteit formeel thematiseerden, construeren sociale relaties, culturele waarden en normen een inauthentiek zelf; het herstel van het authentieke zelf vereist een radicaal heronderzoek van culturele contexten, habituelen en denkwijzen.

Algemene kenmerken

Als authenticiteit alleen in zeer abstracte termen kan worden beschreven, of als het negatieve van inauthenticiteit, wat kan er dan rechtstreeks over worden gezegd? Alle schrijvers zijn het er in het algemeen over eens dat authenticiteit:

• iets is dat moet worden nagestreefd als een doel dat intrinsiek is aan “het goede leven.”
• Intrinsiek moeilijk, deels te wijten aan sociale druk om niet-authentiek te leven, en deels aan het eigen karakter van een persoon.
• Een openbarende staat, waarin men zichzelf, andere mensen, en soms zelfs dingen, op een radicaal nieuwe manier waarneemt.

Veel, maar niet alle, schrijvers zijn het erover eens dat authenticiteit ook:

• Eist zelfkennis.
• Omvat radicaal iemands relaties met anderen (God en/of mensen).
• Draagt een eigen reeks morele verplichtingen met zich mee.

Het begrip authenticiteit past ook in utopische ideeën, in zoverre dat velen geloven dat een utopie:

• authenticiteit onder haar burgers eist om te kunnen bestaan, of
• fysieke en economische barrières voor het nastreven van authenticiteit zou wegnemen.

Religieus perspectief

Religieuze tradities bevatten over het algemeen het begrip authenticiteit. Gebaseerd op het inzicht dat de mens kwetsbaar is voor verschillende verleidingen, bieden religies leringen, praktische methoden, rituelen, trainingen, geïnstitutionaliseerde mechanismen, en andere manieren om de mens in staat te stellen een authentiek zelf en leven te hervinden. Het concept van verlossing, bijvoorbeeld, is gebouwd op het idee dat er een of andere authentieke staat van zijn bestaat.

Het concept van authenticiteit kan worden toegepast op bijna alle sleutelbegrippen in religieuze leringen. Het fungeert om religieuze idealen te onderscheiden van seculiere begrippen. Zo maken religieuze leringen vaak onderscheid tussen waarachtig geluk, dat berust op spiritueel ontwaken of eenheid met het goddelijke of een ander spiritueel element, en wereldlijk geluk dat berust op materiële rijkdom en wereldlijke waarden alleen. Echte vreugde wordt ook onderscheiden van hedonistisch plezier in pejoratieve zin. Zelfs echte liefde onderscheidt zich van een seculiere opvatting van liefde. Authenticiteit scheidt het religieuze rijk of het heilige rijk van het mondaine of wereldlijke rijk en stelt het in scherp contrast daarmee. Zo zijn religieuze leringen in zekere zin pogingen om een authentieke manier van leven aan de wereld voor te stellen. Religieuze leringen dagen mensen, die anders zouden blijven leven zoals ze zijn, uit om hun manier van leven in vraag te stellen.

Filosofische perspectieven

Het begrip authenticiteit is in de loop van de filosofische geschiedenis op verschillende manieren besproken. Zo kunnen Socrates’ dictaten, zoals: “Het ononderzochte leven is het leven niet waard”, of “Ken uzelf”, worden gezien als zijn pogingen om anderen te brengen tot de ontdekking van het authentieke zelf en de authentieke manier van leven. Kierkegaard onderzocht het verlies van het authentieke zelf in de massa, in de maatschappij, en probeerde het proces van het hervinden van het authentieke zelf voor te stellen binnen een theïstische context. Andere existentiële denkers zoals Nietzsche, Pascal, Heidegger, Karl Jaspers en Sartre bespraken eveneens de kwestie van authenticiteit en ontwikkelden verschillende manieren om met deze kwestie om te gaan.

De term eigentlich (authentiek) in het Duits bevat het element eigen (“het eigene”). Authenticiteit bevat dus het element van “het eigen unieke zelf”. Herstel van authenticiteit, althans in het Duits, impliceert dan ook het herstel van de eigen unieke identiteit. Wanneer existentiële denkers het over authenticiteit hebben, nemen zij dit element vaak op en plaatsen zij het unieke zelf tegenover het concept van de massa, waarin het individu niet meer is dan een nummer.

Existentiële filosofen bouwen het element van authenticiteit in hun eigen filosofische denken in en configureren het volgens centrale thema’s van hun werken. Dienovereenkomstig is de manier waarop elke filosoof met authenticiteit omgaat verschillend en zijn uiteenzettingen van hun opvattingen over authenticiteit niet rechtlijnig. Hieronder worden er slechts enkele als voorbeeld gegeven.

Kierkegaard

Kierkegaard bekritiseerde de filosofische systemen die waren voortgebracht door filosofen als Georg Wilhelm Friedrich Hegel vóór hem en de Deense Hegelianen, hoewel Kierkegaard de filosofie van Immanuel Kant respecteerde. Hij mat zich het filosofiemodel aan dat hij aantrof bij Socrates, die de aandacht niet wil vestigen op verklarende systemen, maar op de vraag hoe men bestaat.

Een van Kierkegaards steeds terugkerende thema’s is het belang van subjectiviteit, dat te maken heeft met de manier waarop mensen zich verhouden tot (objectieve) waarheden. In Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragments betoogt hij dat “subjectiviteit waarheid is” en “waarheid subjectiviteit is.” Wat hij hiermee bedoelt is dat waarheid in essentie niet alleen een kwestie is van het ontdekken van objectieve feiten. Hoewel objectieve feiten belangrijk zijn, is er een tweede en crucialer element van waarheid, dat betrekking heeft op hoe men zich verhoudt tot die feiten. Aangezien hoe men handelt, vanuit ethisch perspectief, belangrijker is dan welke feitelijke zaak dan ook, moet de waarheid eerder in subjectiviteit dan in objectiviteit gevonden worden.

Individualiteit

Voor Kierkegaard wordt ware individualiteit zelf-zijn genoemd. Bewust worden van het ware zelf is de ware taak en het ware streven in het leven – het is een ethische verplichting, en tevens een voorbereiding op een waarachtig religieus inzicht. Individuen kunnen bestaan op een niveau dat minder is dan ware zelfheid. Men kan bijvoorbeeld eenvoudigweg leven in termen van genoegens – de onmiddellijke bevrediging van verlangens, neigingen, of afleidingen. Op deze manier glijden mensen door het leven zonder richting of doel. Om een richting te hebben, moet men een doel hebben dat voor hem de zin van zijn leven bepaalt.

In Ziekte tot de dood in het bijzonder behandelt Kierkegaard het zelf als een product van relaties. In die zin is een mens het resultaat van een relatie tussen het Oneindige (Noumena, geest, eeuwig) en het Eindige (Fenomenen, lichaam, tijdelijk). Dit schept geen echt zelf, aangezien een mens kan leven zonder een “zelf” zoals hij dat definieert. In plaats daarvan ontstaat het Zelf of het vermogen van het Zelf om geschapen te worden uit een relatie tot het Absolute of God (het Zelf kan alleen gerealiseerd worden door een relatie tot God) als een relatie tussen de relatie van het Eindige en Oneindige die zich weer tot de mens verhoudt. Dit zou een positieve relatie zijn.

Een individuele persoon is voor Kierkegaard een bijzonderheid die geen abstracte formule of definitie ooit kan vatten. Het individu opnemen in “het publiek” (of “de menigte” of “de kudde”) of een menselijk wezen simpelweg als lid van een soort beschouwen is een reductie van de ware betekenis van het leven voor individuen. Wat filosofie of politiek proberen te doen is individuen te categoriseren en in hokjes te plaatsen op grond van groepskenmerken in plaats van individuele verschillen. Voor Kierkegaard zijn het juist die verschillen die mensen maken tot wie ze zijn.

Kierkegaards kritiek op de moderne tijd gaat dan ook over het verlies van wat het betekent om een individu te zijn. De moderne maatschappij draagt bij tot deze ontbinding van wat het betekent om een individu te zijn. Door de productie van het valse idool van “het publiek” leidt zij de aandacht af van individuen naar een massapubliek dat zichzelf verliest in abstracties, gemeenschappelijke dromen en fantasieën. Het wordt in deze taak geholpen door de media en de massaproductie van producten om het afgeleid te houden. Hoewel Kierkegaard “het publiek” aanvalt, steunt hij gemeenschappen.

Sartre en anderen

eculiere en religieuze opvattingen over authenticiteit bestaan al eeuwenlang naast elkaar onder verschillende gedaanten. Voor deze schrijvers wordt het bewuste zelf gezien als het in het reine komen met het bestaan in een materiële wereld en met externe krachten en invloeden die heel anders zijn dan hijzelf; authenticiteit is een van de manieren waarop het zelf handelt en verandert in reactie op deze druk.

Authenticiteit bevindt zich vaak “op de grenzen” van de taal; zij wordt beschreven als de negatieve ruimte rond inauthenticiteit, met verwijzing naar voorbeelden van inauthentiek leven. Sartres romans zijn misschien wel de gemakkelijkste toegang tot deze manier om authenticiteit te beschrijven: ze bevatten vaak personages en antihelden die hun daden baseren op druk van buitenaf – de druk om een bepaald soort persoon te lijken, de druk om een bepaalde levenswijze aan te nemen, de druk om de eigen morele en esthetische bezwaren te negeren om een comfortabeler bestaan te hebben. Zijn werk bevat ook personages die hun eigen redenen voor handelen niet begrijpen, of die cruciale feiten over hun eigen leven negeren om ongemakkelijke waarheden te vermijden; dit verbindt zijn werk met de filosofische traditie.

Sartre houdt zich ook bezig met de “duizelingwekkende” ervaring van absolute vrijheid. Volgens Sartre kan deze ervaring, die noodzakelijk is voor de staat van authenticiteit, zo onaangenaam zijn dat zij mensen tot niet-authentieke levenswijzen brengt.

Deze overwegingen daargelaten, is het zo dat authenticiteit in verband wordt gebracht met verschillende culturele activiteiten. Voor Sartre, bijvoorbeeld, was Jazz muziek een voorstelling van vrijheid; dit kan gedeeltelijk zijn geweest omdat Jazz werd geassocieerd met de Afro-Amerikaanse cultuur, en was dus in tegenstelling tot de westerse cultuur in het algemeen, die Sartre beschouwd als hopeloos inauthentiek. Theodor Adorno, een andere schrijver en filosoof die zich bezighield met het begrip authenticiteit, verachtte Jazzmuziek echter omdat hij het zag als een valse voorstelling die de schijn van authenticiteit kon opwekken, maar die evenzeer als vele andere kunstvormen gebonden was aan zorgen over uiterlijk en publiek. Heidegger bracht in zijn latere leven authenticiteit in verband met niet-technologische bestaanswijzen en zag technologie als een verstoring van een meer “authentieke” relatie met de natuurlijke wereld.

De meeste schrijvers over inauthenticiteit in de twintigste eeuw beschouwden de overheersende culturele normen als inauthentiek; niet alleen omdat ze werden gezien als opgedrongen aan mensen, maar ook omdat ze op zichzelf van mensen verlangden dat ze zich inauthentiek gedroegen ten opzichte van hun eigen verlangens, waardoor de ware redenen voor hun handelen aan het zicht werden onttrokken. Reclame was, in zoverre zij mensen een reden trachtte te geven om iets te doen wat zij nog niet bezaten, een “schoolvoorbeeld” van hoe de westerse cultuur het individu om externe redenen vervormde. Rasrelaties worden gezien als een andere beperking van authenticiteit, omdat zij eisen dat het zelf met anderen omgaat op basis van uiterlijke kenmerken. Een vroeg voorbeeld van het verband tussen onauthenticiteit en kapitalisme werd gemaakt door Karl Marx, wiens notie van “vervreemding” in verband kan worden gebracht met het latere discours over de aard van onauthenticiteit.

Noten

• Anton, Corey. Selfhood and Authenticity. Albany, NY: State University of New York Press, 2001. ISBN 0791448991
• Chen, Xunwu. Zijn en Authenticiteit. Value inquiry book series, v. 149. Amsterdam: Rodopi, 2004. ISBN 9042008288
• Ferrara, Alessandro, Reflectieve authenticiteit: Rethinking the Project of Modernity, Londen en New York, Routledge, 1998. ISBN 041513062X
• Golomb, Jacob. Op zoek naar authenticiteit van Kierkegaard tot Camus. Problemen van het moderne Europese denken. Londen: Routledge, 1995. ISBN 0415119464
• Moore, Thomas. Original Self Leven met paradox en authenticiteit. New York: HarperCollins, 2000. ISBN 0060195428
• Nehamas, Alexander. Deugden van authenticiteit Essays over Plato en Socrates. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1999. ISBN 0691001774
• Taylor, Charles. De ethiek van authenticiteit. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1992. ISBN 0674268636
• Trilling, Lionel. Oprechtheid en Authenticiteit. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1972. ISBN 0674808606
• Zimmerman, Michael E. Eclipse of the Self The Development of Heidegger’s Concept of Authenticity. Athens, Ohio: Ohio University Press, 1981. ISBN 0821405705

• Voor een hedendaagse lezer die ook de sociale wetenschappen bestrijkt, zie: Philip Vannini en J.Patrick Williams (eds.), Authenticity in Culture, Self and Society, Farnham, Ashgate, 2009. ISBN 0754675165

Alle links opgehaald 6 december 2016.

• Martin Heidegger’s visie op Authentieker worden
• Becoming More Authentic: The Positive Side of Existentialism

Algemene filosofiebronnen

• Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• The Internet Encyclopedia of Philosophy.
• Paideia Project Online.
• Project Gutenberg.