Programmevaluaties helpen organisaties bij het plannen, ontwikkelen en verbeteren van hun programma’s, met als doel de resultaten voor cliënten te verbeteren (Alston & Bowles, 2003).
Deze momentopname van participatief actieonderzoek is er een uit een reeks CFCA-bronnen over evaluatie. Voor meer informatie over andere evaluatiebenaderingen en evaluatie in het algemeen, zie CFCA’s research and evaluation resources.
- Wat is participatief actieonderzoek?
- Kader 1: Termen die nauw verband houden met PAR
- De PAR-benadering
- Kader 2: De beginselen van PAR
- Eigenaarschap, betrokkenheid en verantwoordelijkheid door participatie
- Wanneer moet PAR worden gebruikt?
- Het PAR-proces
- De rol van de evaluator
- Kader 3: Het scheppen van de voorwaarden voor PAR
- Hoe wordt PAR gedaan?
- Verder informatie over het PAR-proces
Wat is participatief actieonderzoek?
Participatief actieonderzoek (PAR) is een benadering van onderzoek in plaats van een onderzoeksmethode (Pain, Whitman, Milledge, & Lune Rivers Trust, 2011). De benadering streeft ernaar de macht binnen het onderzoeksproces te situeren bij diegenen die het meest door een programma worden beïnvloed. De bedoeling is dat de deelnemer een gelijkwaardige partner is met de onderzoeker (Boyle, 2012; Patton, 2008).
De participatieve aard van PAR verwijst naar de actieve betrokkenheid van programmacliënten, beoefenaars en gemeenschapsleden – plus alle anderen die een belang hebben bij het programma, waaronder financiers, onderzoekers en programmamanagers.
Een sleutelelement van deze betrokkenheid is een proces van collectief, zelf-reflectief onderzoek, dat belanghebbenden ondernemen in een poging om de praktijken waaraan zij deelnemen en de situaties waarin zij betrokken zijn te begrijpen en te verbeteren. Dit proces wordt gekoppeld aan actie, die er idealiter toe leidt dat de betrokken mensen of gemeenschappen meer controle over hun leven krijgen (Baum, MacDougall, & Smith, 2006).
Termen en evaluatiebenaderingen die nauw verwant zijn aan PAR worden in Kader 1 geschetst.
Kader 1: Termen die nauw verband houden met PAR
- Participatory appraisal
- Rapid appraisal
- Participatory learning and action
- Community-based participatory research
- Co-operatief/samenwerkend onderzoek
- Participerend leeronderzoek
- Reciprocal onderzoek
- Kritisch actie-onderzoek
- Empowerment onderzoek
- Participerende observatie
- Emancipatorisch onderzoek
- Actieleren
- Contextueel actieonderzoek
- Actiewetenschap
- Soft-systeembenaderingen
- Industrieel actieonderzoek
Bron: Appel, Buckingham, Jodoin, & Roth, 2012; Bergold & Thomas, 2012; Kemmis & McTaggart, 2007; Land and Water Australia, 2009; Pain, Whitman, Milledge, & Lune Rivers Trust, 2011.
Voor programma-aanbieders en evaluatoren richt de PAR-benadering zich op het leveren van kwalitatief hoogwaardige en responsieve diensten. Figuur 1 laat zien hoe actieonderzoek het belang benadrukt van het gebruik van goede informatie om beslissingen te nemen die praktijken en processen zullen verbeteren met het oog op het leveren van responsieve diensten van hoge kwaliteit die leiden tot betere resultaten voor cliënten.
Figuur 1: Onderzoeks- en actie-elementen van PAR
Bron: Department of Health and Human Services (DHHS), 2012, p.7.
De PAR-benadering
Een onderscheidend kenmerk van participatieve onderzoeksmodellen is de verschuiving weg van traditionele onderzoeksmethoden die vaak worden gekenmerkt door een ongelijke relatie tussen onderzoekers en deelnemers (Baum et al., 2006).
PAR is een “principles-driven” benadering van onderzoek (zie kader 2). Als deze principes worden gevolgd, bieden ze een krachtige manier om betere resultaten te leveren voor cliënten en hun gemeenschappen. De beginselen van PAR kunnen onderzoekers ook leiden bij het kiezen van onderzoekstechnieken en instrumenten die aansluiten bij de collectieve behoeften van cliënten, organisaties en andere belanghebbenden.
Kader 2: De beginselen van PAR
Als een principles-driven benadering is PAR gebaseerd op:
- sociale verandering – bedoeld om actie mogelijk te maken die leidt tot een verandering of verbetering van een kwestie. Dit wordt bereikt door het samenbrengen van wetenschap (onderzoek) met praktijk (verandering);
- participatie – gedreven door onderzoeksdeelnemers en andere individuen of instanties die een belang hebben bij de kwestie die wordt onderzocht (stakeholders);
- macht van kennis (empowerment) – een democratisch model van gemeenschappelijk leren, waarbij kennis bewust wordt geproduceerd, eigendom is van en wordt gebruikt door belanghebbenden, en nieuwe inzichten oplevert voor zowel onderzoekers als praktijkmensen; en
- samenwerking – verbreedt de nadruk van actie en verandering naar collaboratieve onderzoeksactiviteiten die in elk stadium van de onderzoekscyclus plaatsvinden, met inbegrip van programmaplanning, implementatie en evaluatie.
Bron: Appel et al., 2012; Bergold & Thomas, 2012; Land and Water Australia, 2009; Pain et al., 2011.
PAR wordt gebruikt om te helpen begrijpen hoe individuen verbonden zijn met hun sociale omgeving. Hierdoor kan de aanpak zowel op het niveau van de programma-uitvoering als op het niveau van de gemeenschap/samenleving worden toegepast.
Het verschil tussen empowermentevaluaties en PAR-benaderingen is de mate waarin het proces eigendom is van de deelnemers. In wezen ligt het onderscheid in de mate waarin de benaderingen het machtsevenwicht verschuiven van de onderzoekers naar de onderzochten. Dat wil zeggen dat PAR in de eerste plaats streeft naar betrokkenheid van belanghebbenden, terwijl empowerment evaluatie streeft naar het creëren van een gevoel van eigenaarschap (Campbell et al., 2004; Secret, Jordan, & Ford, 1999).
Eigenaarschap, betrokkenheid en verantwoordelijkheid door participatie
Als partners in het PAR-proces zijn onderzoeksdeelnemers verantwoordelijk voor de beslissing welke delen van het programma worden onderzocht, hoe de gegevens moeten worden verzameld, en wat er met de resultaten moet gebeuren (Baum et al., 2006, 2006; Greene, 2006). Het doel hiervan is een groter verantwoordelijkheidsgevoel dat gepaard gaat met actieve deelname, wat meer mogelijkheden kan bieden om zelfbeschikking aan te moedigen en de capaciteit van de cliënt en/of de gemeenschap te versterken (Baum et al., 2006; Owen, 2006; Schwandt & Burgon, 2006).
Door deel te nemen aan alle fasen van het onderzoeksproces is de kans groter dat zowel deelnemers als programmamedewerkers zich eigenaar voelen van, en betrokken voelen bij het programma (Patton, 2008. De actieve betrokkenheid van programmabeoefenaars en -werkers bij de PAR-benadering kan ook leiden tot duurzamere verbeteringen in de programma-aflevering op de langere termijn (Mulroy & Lauber, 2004; Patton, 2008). Dit kan helpen bij het creëren van een organisatiecultuur van onderzoek en evaluatie.
Wanneer moet PAR worden gebruikt?
PAR is in de eerste plaats bedoeld voor mensen die als kwetsbaar worden beschouwd of een gebrek aan controle over hun leven ervaren (Alston & Bowles, 2003; Fitzpatrick, Sanders, & Worthen, 2011). PAR is aangenomen in een breed scala van contexten, waaronder gezondheidszorg, onderwijs, vroegtijdige interventie, en gemeenschapsversterkende sectoren (Baum et al, 2006; DHHS, 2012), waar verandering op de langere termijn nodig was om meer duurzame resultaten te leveren voor kwetsbare groepen cliënten en gemeenschappen (Boyle, 2012; zie ook The Knowledge & Adoption Toolkit, Land and Water Australia, 2009).
PAR wordt als bijzonder relevant beschouwd voor inheemse gemeenschappen, waar de aanpak kan helpen om de “koloniserende effecten” (zoals uitbuiting, gebrek aan respect, machteloosheid en verkeerde voorstelling van zaken) op inheemse samenlevingen en cultuur te verminderen (Baum et al., 2006). Ook het vermogen van PAR om de capaciteit van cultureel en taalkundig diverse (CALD) groepen te versterken is opgemerkt (Alston & Bowles, 2003).
Naast het vooruitzicht om resultaten op lange termijn te boeken, biedt de PAR-benadering nog een hele reeks andere voordelen. Bij de planning van een programmaevaluatie moet ook rekening worden gehouden met de beperkingen van de aanpak. Tabel 1 geeft een overzicht van de voordelen, de beperkingen en de contexten waarin PAR al dan niet moet worden gebruikt.
|
Voordelen van PAR |
Beperkingen van PAR |
|---|---|
|
|
|
Wanneer PAR gebruiken |
Wanneer PAR NIET gebruiken |
|
|
Bron: Aangepast uit The Knowledge & Adoption Toolkit, Land and Water Australia, 2009; Greene, 2006.
Het PAR-proces
Er zijn middelen beschikbaar om programmaplanners en agentschappen door het PAR-proces te helpen (zie nadere informatie hieronder). De gekozen methoden worden sterk bepaald door de onderzoeksdeelnemers zelf, die beslissen welke elementen van het programma worden onderzocht, hoe de gegevens worden verzameld en wat er met de resultaten wordt gedaan (Baum et al., 2006; Greene, 2006). Dit vereist meestal een gezamenlijke inspanning om problemen te identificeren, bewijsmateriaal te verzamelen en conclusies te trekken over hoe de dienstverlening het best kan worden verbeterd (Alston & Bowles, 2003; Owen, 2006).
De rol van de evaluator
Het is de taak van de evaluator om de deelnemers door het PAR-proces te loodsen en ervoor te zorgen dat de deelnemers bereid zijn om aan elke fase van de evaluatie deel te nemen (Schwandt & Burgon, 2006).
Het is waarschijnlijk dat er binnen en tussen de deelnemende groepen verschillende opvattingen en prioriteiten bestaan. Hier kunnen de evaluatoren nauw samenwerken met de deelnemers om een evenwicht te vinden tussen concurrerende prioriteiten en om de voordelen van de evaluatie te promoten, om te zorgen voor “buy-in” bij de deelnemers en om de noodzakelijke voorwaarden te scheppen die nodig zijn voor de PAR-aanpak (zie Kader 3).
Kader 3: Het scheppen van de voorwaarden voor PAR
Voordat met de PAR-aanpak wordt begonnen, dienen de deelnemers aan het onderzoek:
- de waarde van lokale kennis erkennen;
- de onderzoeksresultaten accepteren en zich eigen maken;
- bereid zijn om bij alle fasen van het onderzoek betrokken te zijn;
- bereid zijn om een breed scala aan deelnemers te betrekken;en
- onderzoeksmethoden kiezen die passen bij de situatie, en die gemeenschappen of groepen kunnen leren gebruiken zonder hulp van buitenaf.
Bron: The Knowledge & Adoption Toolkit, Land and Water Australia, 2009.
Hoe wordt PAR gedaan?
De PAR-cyclus draait gewoonlijk om vier eenvoudige stappen: plan, act, observe, and reflect (DHHS, 2012; Kindon, Pain, & Kesby, 2007). Figuur 2 laat zien hoe deze stappen een continu proces van kwaliteitsverbetering vormen.
Figuur 2: PAR-onderzoekscyclus
Bron: DHHS, 2012, p.8.
Figuur 3 laat zien hoe deze cycli worden herhaald om in de loop van de tijd incrementele wijzigingen in een programma mogelijk te maken. De toenemende omvang van de cycli weerspiegelt een toename in focus, kracht en impact en de vragen die ze sturen; met elke cyclus kunnen meer belanghebbenden bij het proces worden betrokken (DHHS, 2012).
Figuur 3: Voortbouwen op PAR-onderzoekscycli
Bron: Crane & Richardson, 2000, zoals geciteerd door DHHS, 2012, p.10.
Hoewel dit het proces uitlegt, is er niet één bepaalde onderzoeksmethode om PAR uit te voeren. Er kunnen veel verschillende methoden worden gebruikt, en wat geschikt is hangt af van de evaluatiecontext en van de behoeften van cliënten, de bredere gemeenschap, en de specifieke omstandigheden waarin programma’s worden geleverd (Kindon et al., 2007). Beslissingen over welke onderzoeksinstrumenten gebruikt worden (bijv. enquêtes, interviews, focusgroepen) worden genomen in overleg met de deelnemers (Kindon et al., 2007).
Verder informatie over het PAR-proces
Verder informatie, suggesties en PAR-toolkits zijn te vinden op de volgende websites:
- Research for Organizing: Een toolkit voor participatief actieonderzoek van het Community Development Project
- Incite biedt links naar toolkits
- The Knowledge & Adoption Toolkit
- The Action Research and Learning Toolkit (PDF 951 KB)
- Alston, M., & Bowles, W. (2003). Onderzoek voor maatschappelijk werkers (2nd ed.). Crows Nest, NSW: Allen & Unwin.
- Appel, K., Buckingham, E., Jodoin, K., & Roth D. (2012). Toolkit voor participatief leren en actie: Voor toepassing in BSR’s wereldwijde programma’s. Opgehaald van <herproject.org/downloads/curriculum-resources/herproject-pla-toolkit.pdf>
- Baum, F., MacDougall, C., & Smith, D. (2006). Participatief actieonderzoek. Journal of Epidemiology and Community Health, 60,854-857.
- Bergold, J., & Thomas, S. (2012). Participatieve onderzoeksmethoden: Een methodologische benadering in beweging. Forum: Kwalitatief Sociaal Onderzoek, 13(1).
- Boyle, M. (2012). Onderzoek in actie: Een gids voor participatief actieonderzoek (Onderzoeksrapport). Canberra: Ministerie van Sociale Diensten. Opgehaald van <www.dss.gov.au/sites/default/files/documents/06_2012/research_in_action.pdf>
- Campell, R., Dorey, H., Naegeli, M., Grubstein, L. K., Bennett, K. K., Bonter, F., Smith, P. K. et al. (2004). Een empowerment evaluatiemodel voor programma’s tegen seksueel geweld: Empirisch bewijs van effectiviteit. American Journal of Community Psychology, 34(3/4), 251-262.
- Crane, P., & Richardson, L. (2000). Reconnect action research kit. Canberra: Department of Family and Community Services.
- Department of Health and Human Services. (2012). De toolkit voor actieonderzoek en leren. Hobart: Department of Health and Human Services Tasmania.
- Fitzpatrick, J. L., Sanders, J. R., & Worthen, B. R. (2011). Programma evaluatie: Alternatieve benaderingen en praktische richtlijnen (4th ed.). New Jersey, VS: Pearson Education.
- Greene, J. C. (2006). Evaluation, democracy and social change, In I. F. Shaw, J. C. Greene, & M. M. Mark,(Eds), The SAGE handbook of evaluation(Chapter 5).London: SAGE.
- Kemmis, S., & McTaggart, R. (2007). Participatief actieonderzoek: Communicatieve actie en de publieke sfeer. In N. K. Denzin, & Y. S. Lincoln (Eds), The SAGE handbook of qualitative research. Thousand Oaks, CA: SAGE.
- Kindon, S., Pain, R., & Kesby, M. (Eds). (2007) Participatief actieonderzoek benaderingen en methoden: Het verbinden van mensen, participatie en plaats. London: Routledge
- Land and Water Australia. (2009). De toolkit voor kennis &overname. Opgehaald van <katoolkit.lwa.gov.au/node/29>
- Mulroy, E. A., & Lauber, H. (2004). Een gebruikersvriendelijke benadering van programma-evaluatie en effectieve gemeenschapsinterventies voor gezinnen die het risico lopen dakloos te worden. Social Work, 49(4), 573-586.
- Owen, J. M. (2006). Programma evaluatie: Forms and approaches (3rd ed.).Crows Nest, NSW: Allen & Unwin.
- Pain, R., Whitman, G., Milledge, D., & Lune Rivers Trust. (2011). Participatief actieonderzoek toolkit: An introduction to using PAR as an approach to learning, research and action. Durham: Durham University.
- Patton, M. Q. (2008). Utilization-focused evaluation (4e ed.). Londen: SAGE.
- Schwandt, T. A., & Burgon, H. (2006). Evaluation and the study of lived experience,InI. F. Shaw, J. C. Greene, & M. M. Mark,(Eds), The SAGE handbook of evaluation (Chapter 4).London: SAGE.
- Secret, M., Jordan, A., & Ford, J. (1999). Empowerment evaluatie als een sociaal werk strategie. Gezondheid en Maatschappelijk Werk, 24(2), 120-127.