James Joyce schreef ooit aan een vriend dat de gedachte van Ulysses eenvoudig is; het is alleen de methode die ingewikkeld is. Hetzelfde kan worden gezegd van David Mitchells buitengewone roman Cloud Atlas, waarin metaforen over reïncarnatie en een diep engagement voor het idee dat taalstijl een manier is om de wereld te zien en te begrijpen, zijn ontleend aan Joyce. En net als het meesterwerk van Joyce heeft Mitchells boek in de kern een eenvoudig en ongecompliceerd idee: een klaagzang over het lijden dat we elkaar aandoen, vooral wanneer we dat doen in naam van een of andere sociale identiteit die ons scheidt van anderen die we lager plaatsen in de Grote Keten van het Zijn. Sunt lacrimae rerum, schrijft een van de personages in Cloud Atlas aan het eind van zijn leven, ontleend aan Vergilius: sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt, “Zij wenen hier / Om hoe de wereld vergaat, en ons leven dat voorbijgaat / Raakt hun hart” (Robert Fitzgeralds vrije maar elegante versie). Met al zijn metafictionele spelletjes probeert Mitchell, denk ik, een paar van die tranen te produceren.
Om zeker te zijn, Mitchells boek is veel toegankelijker dan dat van Joyce: hij weeft meerdere verhaallijnen aan elkaar, elk met zijn eigen kenmerkende stijl, maar elk verhaal is uitstekend leesbaar, en de kleine knopen die ze met elkaar verbinden zijn knap gelegd. Iemand zei ooit over de toneelstukken van Tom Stoppard, en dit was geen compliment, dat ze de kijker intelligenter doen voelen, en Cloud Atlas doet dat misschien ook: er zijn veel momenten waarop ik een plotselinge golf van verrukking voelde toen ik een verband legde tussen de verhalen. Maar wat is er mis met een plotselinge golf van verrukking bij een esthetische ontdekking? En het plezier om de knopen te vinden en te ontwarren maakt het hart van de lezer misschien iets kwetsbaarder voor de momenten van pathos. En terecht.
Hoewel ik me afvraag of Cloud Atlas uiteindelijk niet (zoals Joyce zei over Ulysses) “lijdt aan een overdaad aan ontwerp.” Alles past zo keurig in elkaar, en hoewel er veel plezier te beleven valt aan de keurigheid van het weefwerk, denk ik dat het waar kan zijn dat de boeken die ons het meest bijblijven, die boeken zijn die iets hebben van de ruwheid en onvolmaakte uitvoering van onze eigen best uitgestippelde plannen. Boeken die net zo gebrekkig zijn als wij, boeken waarvan de reikwijdte groter is dan hun greep. Het zal interessant zijn om over vijf of tien jaar te weten te komen welk boek sterker in mijn geheugen gegrift staat, Cloud Atlas of Infinite Jest.
(Overigens, de beste recensie die ik van Cloud Atlas heb gelezen is van A. S. Byatt; en ik zou iedereen die geïnteresseerd is in het boek aanraden Mitchells eigen korte essay erover te lezen.)
Text Patterns