De keuken is goed uitgerust en bevoorraad. Er is een fornuis, een koelkast vol levensmiddelen, een tafel met een deegroller en een kom, en een gootsteen met Ivory zeep. De kalender aan de muur, met een zeilschip, zegt dat het april 1944 is. Maar er is iets anders: Elk item is miniatuur, handgemaakt, en een pop ligt op de vloer, blijkbaar dood, oorzaak onbekend.
Dit is een van Frances Glessner Lee’s Nutshell Studies of Unexplained Death, een serie diorama’s op schaal 1/12, gebaseerd op waargebeurde strafrechtelijke onderzoekszaken. Ze werden gebruikt – en worden zelfs vandaag nog bestudeerd – om onderzoekers te trainen in de kunst van het verzamelen van bewijsmateriaal, nauwgezette documentatie en scherpe observatie. En ze werden gemaakt door een van de meest onwaarschijnlijke en invloedrijke figuren in de forensische wetenschap van de plaats delict.
Glessner Lee’s vroege leven volgde een traject dat niet verrassend was voor een meisje uit een rijke familie in het Amerika van het eind van de 19e eeuw. Ze werd in 1878 in Chicago geboren en kreeg thuis les, samen met haar broer George. Hij ging naar Harvard, zij niet, omdat haar ouders een hogere opleiding voor vrouwen niet nodig achtten. In plaats daarvan trouwde ze met een advocaat en kreeg drie kinderen. Ze scheidden in 1914, en het was later in haar leven dat Glessner Lee radicaal van de verwachtingen afweek.
Door haar broer raakte Glessner Lee bevriend met George Burgess Magrath, een student geneeskunde aan Harvard die later de Chief Medical Examiner van Suffolk County, Massachusetts werd. Van hem leerde ze over forensisch onderzoek op de plaats delict en hoe moeilijk het was mysterieuze zaken op te lossen – deels omdat het onderzoek op de plaats delict een gebrek had aan methodologie en training. In 1952 schreef Glessner Lee over haar diorama’s in The Journal of Criminal Law, Criminology, and Police Science, waarin ze benadrukte dat het belangrijk was om een open geest te hebben: “… veel te vaak heeft de onderzoeker ‘een voorgevoel’ en zoekt en vindt hij alleen het bewijs dat dat voorgevoel ondersteunt, zonder rekening te houden met ander bewijs dat eventueel aanwezig is. Deze houding zou rampzalig zijn bij het onderzoeken van een werkelijke zaak.”
Toen zij eenmaal in haar erfenis was, had Glessner Lee de middelen om de ontwikkeling van de forensische wetenschap formeel te ondersteunen. Ze hielp bij de oprichting van het Department of Legal Medicine aan Harvard in 1931, waaraan ze later aanzienlijke financiële bijdragen leverde en de boeken schonk die de Magrath Library of Legal Medicine werden. Ze organiseerde diners voor rechercheurs en luisterde naar hun gesprekken over zaken. En net als een onderzoeker van een plaats delict nam ze de bijzonderheden in zich op en wees ze in veel gevallen op een boosdoener: een gebrek aan trainingshulpmiddelen.
Met enige ervaring in het maken van miniaturen ging Glessner Lee aan de slag met haar eerste diorama. Zonder overdrijving schreef ze: “Geen moeite is gespaard om elk detail perfect en compleet te maken.” Een minuscule huwelijksfoto staat op een commode. Ondergoed hangt aan kleine knijpertjes boven een wastafel. Hele kleine kranten hebben leesbare koppen in verschillende groottes en lettertypes, net als een echte krant.
De diorama’s zijn niet alleen perfect van schaal en intens gedetailleerd – ze zijn ook zeer functioneel. De sloten op de deuren en ramen en zelfs een kleine muizenval werken allemaal echt. Een kleine schommelstoel beweegt als je erop duwt. En omdat het de bedoeling was om de plaats van een misdrijf na te bootsen, moest elk lijk – van de kleding tot de bloedvlekken en de mate van ontbinding – nauwkeurig worden gemaakt.
Lee voltooide ongeveer twee diorama’s per jaar, met de hulp van een timmerman, beginnend in de vroege jaren 1940. De diorama’s werden vervolgens gebruikt tijdens seminars. Studenten kregen ongeveer 90 minuten de tijd om twee modellen te bestuderen en vervolgens hun bevindingen te presenteren, waarna de ware details van elk diorama werden uitgelegd. Glessner Lee gooide er een paar curve ballen in. Niet elk model stelt een moord voor, en één bijzonder lastig geval betreft een hersenbloeding.
Maar Glessner Lee was er stellig over dat de diorama’s niet zomaar puzzels zijn die opgelost moeten worden. “Het moet duidelijk zijn dat deze modellen geen ‘whodunnits’ zijn – ze kunnen niet worden opgelost door er alleen maar naar te kijken. Ze zijn bedoeld als een oefening in observeren, interpreteren, evalueren en rapporteren – er is geen ‘oplossing’ vast te stellen.”
Volgens Kimberlee Moran, directeur van Forensics aan de Rutgers University, zijn zowel de gedetailleerdheid als de vorm fundamenteel voor het aanleren van noodzakelijke vaardigheden. “Met diorama’s kun je gelukkig geen dingen verplaatsen en verknoeien zoals bij een echte scène of een geënsceneerde scène, dus leren ze documentatievaardigheden, kritisch denken, problemen oplossen en observeren.”
Ondanks haar wetenschappelijke bedoelingen en strafrechtelijke motivatie, is er geen twijfel over mogelijk dat Glessner Lee ook blijk gaf van creatief talent. “Frances zag zichzelf niet als kunstenares, waarschijnlijk grotendeels omdat haar voornaamste zorg was dat de diorama’s serieus werden genomen als wetenschappelijke instrumenten,” zegt Nora Atkinson, curator bij de Renwick Gallery van het Smithsonian American Art Museum, “maar dat ontkent niet dat er kunst in zit, of dat, in feite, de oorsprong van haar ingenieuze oplossing haar achtergrond in vrouwelijke ambachten was.”
Atkinson wijst er ook op dat, hoewel de diorama’s zijn gebaseerd op echte gevallen, Glessner Lee alle andere beslissingen heeft genomen, inclusief waar voorwerpen en andere stukken decor verschijnen, die geen verband houden met specifiek bewijs van de misdaad. “Door haar aandacht voor deze details en de selectie van zaken, schittert haar werk op een manier die over het hoofd gezien zou kunnen worden als er puur vanuit een wetenschappelijk perspectief naar gekeken zou worden,” zegt ze. “Er zit veel metafoor in en veel biografie.”
Glessner Lee koos ervoor de plaatsen delict af te spelen op locaties ver van haar eigen bevoorrechte opvoeding: een pension, een saloon. De meeste huizen van de slachtoffers suggereren dat ze uit de arbeidersklasse komen. Van de 19 diorama’s die nog bestaan (men denkt dat er 20 zijn gebouwd), zijn 11 van de slachtoffers vrouwen. “Een poging is gedaan,” schreef Lee, “om niet alleen de dood die plaatsvond te illustreren, maar ook de sociale en financiële status van de betrokkenen, evenals hun gemoedstoestand op het moment dat de dood plaatsvond.”
Glessner Lee onttrok zich aan de conventies van de vrouwen van haar klas – en haar leeftijd. Ze maakte de diorama’s voor het eerst toen ze begin zestig was (een tijdschriftartikel uit de jaren veertig over haar was getiteld “Grandma: Sleuth at Sixty-Nine”). Maar dankzij haar inventiviteit en creativiteit – en haar financiële steun aan het vakgebied – veranderde ze de opleidingsmethoden voor forensisch onderzoekers zo ingrijpend dat ze wel de “moeder van de forensische wetenschap” wordt genoemd. In 1943 werd ze als eerste vrouw in de Verenigde Staten benoemd tot kapitein bij de politie.
Misschien liggen er meer aanwijzingen in de diorama’s dan Lee bedoelde. Atkinson’s twee favoriete modellen zijn Three Room Dwelling, de enige meervoudige moord, en Attic. De eerste, in tegenstelling tot de andere Nutshell Studies, toont “een jong, schijnbaar gelukkig gezin, in een nette, goed ingerichte middenklasse woning, omgeven door een wit hekje, met speelgoed verspreid over de veranda,” zegt Atkinson. Het Attic diorama toont een oudere vrouw die zichzelf lijkt te hebben opgehangen. “Aan de rommel in de kamer te zien, lijkt het erop dat ze moedeloos is geworden van eenzaamheid,” voegt ze eraan toe. “Oude brieven liggen door de kamer verspreid en stoffige, verouderde voorwerpen vullen de ruimte, wat als het ware metaforisch suggereert dat ze zelf verouderd is en voor niemand meer van nut.”
“Als ik naar dit jonge, geïdealiseerde gezin kijk, denk ik aan Frances’ ervaring van huiselijk ‘geluk’ dat in plaats daarvan eindigde in een scheiding,” zegt Atkinson. “En als ik naar deze oude vrouw kijk, herinner ik me dat Frances pas halverwege haar zestigste eindelijk vrij was om te doen waar ze van hield, dus voor haar betekende ouderdom vrijheid.”
Glessner Lee’s invloed is nog lang na haar eigen dood blijven bestaan. Haar diorama’s worden vandaag de dag nog steeds gebruikt in trainingsseminars, voor hun oorspronkelijke doel: “om de schuldigen te veroordelen, de onschuldigen te zuiveren, en de waarheid in een notendop te vinden.” Voor het eerst sinds 1966 zullen alle 19 bestaande Nutshell Studies aan het publiek worden gepresenteerd, in de Renwick Gallery in Washington, D.C. Atlas Obscura heeft een selectie van afbeeldingen van de diorama’s, die te zien zullen zijn van 20 oktober 2017, tot en met 28 januari 2018.