Eduard Bernstein

Deel uit de serie Politiek over
Sociale democratie

Precursors

Het tijdperk van de Verlichting

Utopisch socialisme

Revoluties van 1848

Trade Unionism

Politics

Representative democracy

Labour rights

Civil liberties

Welfare state

Mixed economy

Secularism

Fair trade

Environmental protection

Organizations

Social democratic parties

Socialist International

Party of European Socialists

ITUC

Important figures

Eduard Bernstein

Hjalmar Branting

Friedrich Ebert

Jean Jaurès

Léon Blum

Karl Kautsky

Ignacy Daszyński

Ramsay MacDonald

Clement Attlee

Politiek portaal –

Eduard Bernstein (6 januari 1850 – 18 december 1932) was een Duits sociaal-democratisch theoreticus en politicus, lid van de SPD, en grondlegger van het evolutionair socialisme of reformisme.

Met het overlijden van Karl Marx (1818-1883) en Friedrich Engels werd Eduard Bernstein (1850-1932) erkend als een belangrijk socialistisch denker en, in veel socialistische kringen, als de opvolger van de grondleggers. In de jaren na de dood van Engels nam Bernstein een steeds kritischer standpunt in ten opzichte van Marx, te beginnen met zijn erkenning dat Marx’ voorspelling van de op handen zijnde ondergang van het kapitalisme in Das Kapital scherp in tegenspraak was met de opkomende realiteit van geïndustrialiseerde Europese staten waar de marktkrachten aan kracht wonnen en waar de levensomstandigheden van de arbeiders geleidelijk verbeterden. Bernstein verwierp de belangrijkste ideologische uitgangspunten van Marx, waaronder Marx’ economische theorieën en dialectisch materialisme. Bernstein concludeerde dat Marx’ wereldbeeld ongegrond was; maar hij respecteerde en spoorde mede-socialisten aan Marx’ intentie om de levensomstandigheden van de arbeider te verbeteren hoog te houden. Hij stelde echter dat een gewelddadige revolutie niet nodig was en dat sociale hervormingen via de stembus tot stand konden worden gebracht. Hij was voorstander van het bevorderen van de rechten van arbeiders en van meer overheidsbemoeienis met de economie, maar dan wel in de context van een democratische samenleving gebaseerd op de rechtsstaat. Als Bernsteins democratische opvattingen de overhand hadden gehad op de aanhangers van de gewelddadige revolutie, zoals Vladimir Lenin (1870-1924) en Leon Trotski (1879-1940), dan zouden de repressie en genocide die kenmerkend waren voor totalitaire communistische staten als Stalinistisch Rusland, Mao Tse-tung|Maoïstisch]] China, Pol Pot’s Cambodja, en Noord-Korea misschien vermeden kunnen worden. Het gedachtegoed van Bernstein heeft vorm gegeven aan de opvattingen van de huidige pro-democratische sociaal-democratische partij van Duitsland, de Socialistische Partij van Frankrijk en de Labor Party van het Verenigd Koninkrijk, alsmede van talrijke andere socialistische politieke partijen. In post-communistische samenlevingen hebben communisten de laatste twee decennia de neiging om terug te keren en pro-democratische politieke standpunten in te nemen die parallel lopen met die van Bernstein.

Leven

Bernstein werd geboren in Berlijn op 6 januari 1850. Zijn politieke carrière begon in 1872, toen hij lid werd van de Sozialdemokratische Arbeiterpartei, de zogenaamde Eisenachers (genoemd naar de Duitse stad Eisenach). Samen met August Bebel en Wilhelm Liebknecht bereidde hij in 1875 in Gotha de Einigungsparteitag (“eenwordingspartijcongres”) voor met Lassalle’s Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein. Dit initiatief was noodzakelijk vanwege de scherpe scheuring die binnen de socialistische gelederen was ontstaan als gevolg van Marx’ nadruk op revolutie als het middel om veranderingen teweeg te brengen, hetgeen leidde tot de ineenstorting van de Eerste Internationale in 1874.

Vanaf 1878 was Bernstein privé-secretaris van de sociaal-democratische beschermheer Karl Höchberg, werkzaam in Zürich; in 1888 werd hij onder druk van Pruisen uit Zwitserland verbannen en verhuisde hij naar Londen, waar hij nauwe contacten onderhield met Friedrich Engels.

Tussen 1880 en 1890 gaf Bernstein het tijdschrift “Sozialdemokrat” (“Sociaal-democraat”) uit. In 1881 was hij een van de auteurs van het Erfurt Programma, en van 1896 tot 1898 bracht hij een serie artikelen uit onder de titel “Probleme des Sozialismus” (“Problemen van het socialisme”) die leidden tot het revisionisme debat in de SPD. Hij schreef ook een boek getiteld “Die Vorraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie” (“De voorwaarden voor het socialisme en de taken van de sociaal-democratie”) in 1899. Het boek stond in schril contrast met de standpunten van August Bebel, Karl Kautsky en Wilhelm Liebknecht. Rosa Luxemburgs essay Hervorming of Revolutie uit 1900 was ook een polemiek tegen Bernsteins standpunt.

In 1901 keerde hij terug naar Duitsland, na de opheffing van een inreisverbod, en werd van 1902 tot 1918 lid van de Reichstag. Hij stemde tegen de bewapeningswet in 1913, samen met de linkervleugel van de SPD-fractie. Vanaf juli 1915 verzette hij zich tegen de Eerste Wereldoorlog en in 1917 behoorde hij tot de oprichters van de USPD. Hij was lid van de USPD tot 1919, toen hij zich weer aansloot bij de SPD. Van 1920 tot 1928 was Bernstein opnieuw lid van de Reichstag. In 1928 trok hij zich terug uit het politieke leven.

Bernstein overleed op 18 december 1932 in Berlijn. Ter nagedachtenis aan hem is een gedenkplaat geplaatst aan de Bozener Straße 18, Berlijn-Schöneberg, waar hij van 1918 tot zijn dood woonde.

Beschouwingen

Evolutionair Socialisme: A Criticism and Affirmation (1899) was Bernsteins belangrijkste werk en ging vooral over het weerleggen van Marx’ voorspellingen over de ophanden zijnde ondergang van het kapitalisme. Bernstein wees daarin op eenvoudige feiten die hij beschouwde als bewijs dat Marx’ voorspellingen niet werden bewaarheid: hij merkte op dat de centralisatie van de kapitalistische industrie weliswaar aanzienlijk was, maar niet grootschalig werd en dat het eigendom van kapitaal meer, en niet minder, verspreid raakte. Hij wees ook op enkele van de gebreken in Marx’ arbeidstheorie van de waarde. Bernstein en zijn medestanders pleitten tegen sociale revolutie en gaven de voorkeur aan democratie als het middel dat tot socialisme zou leiden.

In zijn totaliteit vormde Bernsteins analyse een krachtige kritiek op het marxisme, en dit leidde tot zijn verguizing door veel orthodoxe marxisten. Bernstein bleef echter een socialist, zij het een onorthodoxe (hij stond vijandig tegenover vakbonden en producentencoöperaties); hij geloofde dat het socialisme zou worden bereikt door middel van het kapitalisme, niet door de vernietiging ervan (naarmate arbeiders geleidelijk rechten verwierven, zou hun reden voor grieven afnemen, en daarmee ook de basis voor revolutie). Hoewel Marx zou stellen dat vrijhandel de snelste vervulling van het kapitalistische systeem zou zijn, en dus het einde ervan, zag Bernstein protectionisme als iets dat slechts een selectief klein aantal mensen zou helpen, en fortschrittsfeindlich (anti-progressief) zou zijn, vanwege de negatieve effecten op de massa’s. Duitslands protectionisme, zo betoogde Bernstein, was slechts gebaseerd op politiek opportunisme, het isoleerde Duitsland van de wereld (vooral van Groot-Brittannië) en creëerde een autarkie die alleen maar zou resulteren in een conflict tussen Duitsland en de rest van de wereld.

Quotes

• “Het Communistisch Manifest was correct…maar…we zien de privileges van de kapitalistische bourgeoisie wijken…voor democratische organisatie….Naar mijn oordeel…ligt succes in een gestage opmars……than in…een catastrofale crash.”

Notes

• Bernstein, Eduard. Cromwell en het communisme: Socialisme en Democratie in de Grote Engelse Revolutie. International Specialized Book Service Inc, 1963. ISBN 0714614548
• Bernstein, Eduard. Evolutionair Socialisme: A Criticism and Affirmation, Random House, 1961, trade paperback, ISBN 0805200118>
• Bernstein, Eduard. Mijn jaren van ballingschap: Herinneringen van een socialist. Greenwood Publishing Group, 1986. ISBN 0313251142
• Bernstein, Eduard. Geselecteerde geschriften van Eduard Bernstein, 1900-1921. Prometheus Books, 1996. ISBN 1573923575
• Gay, Peter. Het dilemma van het democratisch socialisme: Eduard Bernsteins uitdaging aan Marx. Octagon Books ISBN 0882548379
• Hulse, James W. Revolutionists in London: a study of five unorthodox Socialists. Clarendon Press, 1970, ISBN 0198271751
• Ramaswamy, S., en Subrata Mukherjee. Eduard Bernstein – Zijn Gedachten en Werken: Zijn Leven en Werken. Deep & Deep Publications, 1998. ISBN 8171007686
• Steger, Manfred B. Zoektocht naar evolutionair socialisme: Eduard Bernstein en de sociaal-democratie. Cambridge University Press, 1997. ISBN 0521582008
• Tudor, Henry, and J. M. Tudor (eds.). Marxisme en sociaal-democratie: The Revisionist Debate, 1896-1898. Cambridge University Press, 1988. ISBN 0521340497

Alle links opgehaald 25 september 2017.

• Eduard Bernstein Internet Archive