Slaaf, conquistador, en de eerste Afrikaan in Texas
“Zolang het concept van een Afro-Amerikaan gangbaar is en zolang de Afro-Amerikaanse geschiedenis wordt gezien als beginnend met de slavernij in Afrika, dan is Esteban belangrijk omdat hij de eerste Afro-Amerikaan is.”
– Robert Goodwin, historicus en auteur, “Crossing the
Continent, 1527-1540, Het verhaal van de eerste Afrikaans-Amerikaanse ontdekkingsreiziger van het Amerikaanse Zuiden”
Esteeban
Andres Dorantes de Carranza was een jonge Spaanse soldaat toen hij kleurrijke verhalen over avontuur en fortuin in de Nieuwe Wereld begon te horen die zijn nieuwsgierigheid prikkelden en hem deden verlangen naar een kans om die zelf te zien. Om zijn zoektocht te beginnen, verzekerde hij zich van een aanstelling als kapitein op de Panfilo de Narváez expeditie om gebieden langs de Golfkust te verkennen en te koloniseren voor Spanje, beginnend in Florida en zich uitstrekkend tot de Rio Grande. Narváez leidde op 17 juni 1527 vijf schepen vanuit Sanlucar de Barremeda, Spanje, met 600 dappere zielen die, net als Dorantes, stonden te popelen om rijkdom, roem en wat de Nieuwe Wereld nog meer te bieden had, op te eisen.
Zeven jaar voor de expeditie had Dorantes echter een persoonlijke slaaf gekocht uit een Portugese enclave aan de Atlantische kust van Marokko.
Esteban, (ook bekend als Estevanico, Estebanico, Esteban Dorantes, Zwarte Stefanus, en Stefanus de Moor, al-Zemmouri – de man van Azemmour), een moslim uit Noord-Afrika, was op jonge leeftijd tot slaaf gemaakt door de Portugezen, en werd in 1520 eigendom van Dorantes toen beide mannen in de 20 waren. Esteban’s lot ging echter verder dan slavernij, hoewel zijn meest dringende zorg in november 1528 het overleven van een stormachtige tocht zou zijn in een van de vele ruw gemaakte, ondiepe boten die werden rondgeslingerd in de woest golvende branding van de Golf van Mexico. Toen hij en ongeveer 80 anderen, waaronder Dorantes, Alonso Castillo Maldonado en Álvar Núñez Cabeza de Vaca, uiteindelijk aan land waadden bij wat nu Galveston Island is, hadden de eerste Europese ontdekkingsreizigers voet gezet in het gebied dat Texas zou worden.
Zo ook de eerste Afrikaan.
Het was een drassige, kille aankomstplaats voor wat een acht jaar durende odyssee zou worden voor Esteban en zijn gezelschap, die hen een baanbrekend pad zou doen bewandelen van de centrale kust van Texas tot Mexico City, een reis die Esteban stevig zou vestigen als de eerste zwarte Texaan, en als de eerste Afrikaanse Amerikaan. Hij zou door sommigen ook worden erkend als de eerste niet-inheemse die wat nu Arizona (mogelijk) en New Mexico is, binnenkwam. Zijn aankomst in Texas opende niet de sluisdeuren voor Afrikanen die naar Texas immigreerden – ongeacht de omstandigheden, in feite waren er bijna twee eeuwen lang (tot 1691) geen andere gerapporteerde Afrikanen in het gebied voordat
een andere Spaanse expeditie mensen van Afrikaanse afkomst vond, mogelijk de overlevenden van andere expedities of schipbreuken, die samenleefden met Indianen in de buurt van de monding van de Rio Grande.
Hun verhalen zouden ongelovig zijn, en zelfs Cabeza de Vaca zou in zijn relaas, La Relación (het verslag), verklaren: “Ik heb het met grote zekerheid geschreven, opdat, hoewel er veel in te lezen valt, en dingen die voor sommigen zeer moeilijk te geloven zijn, zij het zonder enige twijfel kunnen geloven.”
En Esteban werd een centrale figuur. Hij was mee als slaaf van Dorantes, maar naarmate de reis vorderde, werd Esteban een verkenner en diplomaat, die vaak de eerste contacten legde met nieuwe stammen die de mannen tegenkwamen, en die optrad als de belangrijkste communicator vanwege zijn opmerkelijke vaardigheid om snel nieuwe talen op te pikken en gebarentalen te gebruiken.
Toch worden in de twee belangrijkste verslagen van de beproeving – Cabeza de Vaca’s relaas, La Relación, en het gezamenlijke verslag dat in Mexico City werd uitgebracht aan Antonio de Mendoza, de onderkoning van Nieuw Spanje – Esteban’s bijdragen gemarginaliseerd. Er is geen formeel verslag van Esteban en gezien zijn status als dienaar was dat ook niet te verwachten. Men vermoedt dat de verslagen van Cabeza de Vaca en Dorantes deels zijn geschreven om hun moed en ontdekkingen te verheerlijken, in de hoop hun status te verhogen en in de gunst te komen bij de Spaanse Kroon voor toekomstige ontdekkingsreizen en gouverneurschappen in de Nieuwe Wereld. Er zijn ook andere gebreken in hun verslagen, waaronder tegenstrijdigheden en weglatingen over locaties, afstanden, data, activiteiten, en hun route, in het algemeen, is veelbesproken.
Hoewel, elke hoop die Cabeza de Vaca had om terug te keren en de Nieuwe Wereld verder te verkennen werd onmiddellijk de bodem ingeslagen toen hij bij zijn terugkeer in Spanje te horen kreeg dat een dergelijke opdracht al was verleend aan Hernando de Soto die inderdaad Florida en de Zuidoostelijke gebieden zou verkennen, evenals Arkansas, Oklahoma en Texas. Sommigen schrijven hem toe als de ontdekker van de Mississippi. Er is dus geen rechtstreeks verslag van Esteban en hij wordt pas een centraal punt in de verkenningen van Noord Mexico en het Zuidwesten nadat hij door Dorantes in Mexico City aan Mendoza is verkocht en Fray Marcos de Niza’s expeditie leidt om de mythische Zeven Steden van Cibola en hun vermeende overvloed aan goud en andere schatten te vinden. Ondanks alles wat hij en de anderen hadden overleefd op hun eerdere reizen, hun faam onder de Indianen, Esteban’s vaardigheid als communicator, zou deze reis eindigen in zijn dood, “vol pijlen,” buiten een dorp in Hawikuh in het noorden van New Mexico door toedoen van de zeer op hun hoede zijnde Zuni
Indianen in 1539.
Lees het essay van historicus Rayford W. Logan “Estevanico – Negro Discoverer of the Southwest: a critical reexamination ,” waarin Logan ingaat op de vragen van Estevanico’s ras (Afrikaans of Europees?) en zijn dood. Het essay verscheen in 1940 in een van de eerste edities (Vol. 1, No. 4) van het wetenschappelijk tijdschrift “Phylon,” een
publicatie gestart en geredigeerd door W.E.B. DuBois aan de Universiteit van Atlanta. Logan promoveerde in 1936 in de geschiedenis aan Harvard en vervolgde zijn loopbaan aan de Howard University, waar hij een van de belangrijkste zwarte geleerden en intellectuelen van de 20e eeuw werd. Over Logan werd gezegd dat hij “schreef en anderszins onderwees over de geschiedenis van zwarte mensen in dit land vele jaren voordat het mode werd om dat te doen.”
Voor verdere lectuur over Esteban:
- Estevanico the Moor – History.net feature story
- Esteban of Azemmour and His New World Adventures – Saudi Aramco World Story
- Dr. Robert Goodwin bespreekt zijn boek “Estevanico the Moor – History.net feature story”
- Esteban of Azemmour and His New World Adventures – Saudi Aramco World Story
- Dr. Robert Goodwin bespreekt zijn boek “Crossing the Continent, 1527-1540: The Story of the First African-American Explorer of the American South” (HarperCollins)
- Estevanico – TSHA artikel
- Estevanico – Elizabethan Era website
- Estevanico, 1503-1539 – Las Culturas
- Geschiedenis 313: Geschiedenis van Afro-Amerikanen in het Westen – Dr. Quintard Taylor, Univ. of Washington
- Southwestern Writer’s Collection: Cabeza de Vaca’s “La Relacion”