Ethisch consumentisme, vorm van politiek activisme die uitgaat van de premisse dat kopers op markten niet alleen goederen consumeren, maar impliciet ook het proces dat wordt gebruikt om ze te produceren. Vanuit het oogpunt van ethisch consumentisme is consumptie een politieke daad die de waarden bekrachtigt die in de vervaardiging van een product besloten liggen. Door bepaalde producten te verkiezen boven andere, of zelfs door ze helemaal niet te kopen, kunnen consumenten bepaalde milieu- en arbeidspraktijken omarmen of afwijzen en andere waardeclaims maken op basis van de ethische waarden die zij aanhangen. Door op deze manier een keuze te maken, worden producenten gestimuleerd om hun productiepraktijken in overeenstemming te brengen met de waarden van de consument. Succesvolle campagnes van ethische consumentenbewegingen hebben geleid tot dolfijnvrije tonijn, voedingsmiddelen zonder genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s), sweatshopvrije kleding, fair trade-koffie, cosmetische producten zonder dierproeven en conflictvrije diamanten.
Het idee om consumptie te gebruiken als hefboom voor politieke verandering vindt zijn oorsprong in boycots door sociale bewegingen tegen producten, bedrijven en zelfs landen, zoals het verzet tegen de apartheid in Zuid-Afrika en tegen de militaire junta in Myanmar (Birma). Nu de productie steeds meer van de ontwikkelde naar de ontwikkelingslanden verschuift en daarmee ontsnapt aan de regelgeving van de westerse natiestaten, zien consumentenactivisten ethisch consumentisme steeds meer als een extralegale manier om invloed uit te oefenen op arbeids- en milieupraktijken in verafgelegen gebieden. Volgens de meest fervente voorstanders is ethisch consumentisme in potentie een nieuwe vorm van postnationale politiek, waarin consumenten-burgers de praktijk van het mondiale kapitalisme van onderop opnieuw vormgeven.
Ethisch consumentisme brengt twee belangrijke verschuivingen met zich mee in de manier waarop markten worden opgevat. Ten eerste worden consumptiegoederen, die vroeger werden gezien als objecten zonder geschiedenis, geherdefinieerd en worden de ethische (en onethische) beslissingen die tijdens het productieproces worden genomen erin opgenomen. Ten tweede wordt de consumptiedaad zelf een politieke keuze, niet anders dan stemmen, zodat democratische waarden op de markt worden uitgeoefend. Door consumptie op deze manier te herdefiniëren wordt de vooronderstelling die ten grondslag ligt aan de huidige marktstructuren, waarin juridische mechanismen zoals vertrouwelijkheidsovereenkomsten en intellectuele eigendomsrechten vaak worden ingeroepen om de details van de productie af te schermen voor het nieuwsgierige publiek, in twijfel getrokken. Het protest van de ethische consumentenbeweging tegen deze dominante regelingen is een expliciete poging om opnieuw te onderhandelen over de grens tussen politiek en markt.
De gedragscodes die door ethische consumentenbewegingen in het leven worden geroepen om ervoor te zorgen dat productiepraktijken trouw blijven aan bepaalde waarden, belichamen zelf controversiële noties van politieke vertegenwoordiging. Wat telt als een eerlijk loon of een ecologisch duurzame praktijk blijft omstreden in verschillende politieke, culturele en sociaaleconomische contexten. Critici zien ethisch consumentisme als een gevaarlijke vermarkting van ethiek waarbij de waarden van rijke consumenten “de wereld over gaan” en de vrijheid van anderen op oneerlijke wijze wordt ingeperkt. Deze critici beschuldigen de consumentenbewegingen in de ontwikkelde landen ervan dat zij te snel hun eigen voorkeuren gelijkstellen aan de belangen van de arbeiders en van het milieu, uit wier naam zij beweren te handelen. Aan de praktijk van het ethisch consumentisme ligt dus de veronderstelling ten grondslag dat consumptie, een proces dat wordt gestuurd door de mondiale verdeling van rijkdom, kan dienen als een effectief surrogaat voor andere, meer traditionele vormen van democratische vertegenwoordiging, zoals stemmen. Of ethisch consumentisme een effectief middel voor economisch bestuur in de postnationale orde wordt, valt nog te bezien.