invasie en vermenigvuldiging van micro-organismen in lichaamsweefsels, zoals bij een infectieziekte. Het infectieproces is te vergelijken met een cirkelvormige keten, waarbij elke schakel een van de factoren vertegenwoordigt die bij het proces betrokken zijn. Een infectieziekte kan alleen ontstaan als elke schakel aanwezig is en in de juiste volgorde. Deze schakels zijn (1) het veroorzakend agens, dat voldoende talrijk en virulent moet zijn om normaal weefsel te vernietigen; (2) reservoirs waarin het organisme kan gedijen en zich kan vermenigvuldigen; bijvoorbeeld lichaamsweefsels en het afval van mensen, dieren en insecten, en besmet voedsel en water; (3. een toegangspoort waardoor de ziekteverwekker de gastheer kan verlaten, zoals de ademhalingswegen of het darmkanaal; 4. een wijze van overdracht, zoals de handen, luchtstromen, vectoren, fomites, of andere middelen waardoor de ziekteverwekkers van de ene plaats of persoon naar de andere kunnen worden overgebracht; en 5. een toegangspoort waardoor de ziekteverwekkers het lichaam kunnen binnendringen van 6. een vatbare gastheer. Open wonden en het ademhalings-, het darm- en het voortplantingskanaal zijn voorbeelden van toegangspoorten. De gastheer moet vatbaar zijn voor de ziekte, er geen immuniteit tegen bezitten of onvoldoende weerstand hebben om de invasie van de ziekteverwekkers te overwinnen. Het lichaam reageert op de invasie van de veroorzakende organismen door de vorming van antilichamen en door een reeks fysiologische veranderingen die bekend staan als ontsteking.
Het spectrum van infectieuze agentia verandert met het verstrijken van de tijd en de invoering van geneesmiddelen en chemicaliën die bedoeld zijn om ze te vernietigen. De komst van antibiotica en de daaruit voortvloeiende ontwikkeling van resistente bacteriestammen hebben nieuwe soorten ziekteverwekkers geïntroduceerd die weinig bekend zijn of waarvan eerder niet werd aangenomen dat zij gevaarlijk zijn voor de mens. Enkele tientallen jaren geleden waren de Gram-positieve organismen de meest voorkomende infectieuze agentia. Tegenwoordig zijn het vooral de gramnegatieve micro-organismen, Proteus, Pseudomonas en Serratia, die voor problemen zorgen, vooral bij het ontstaan van ziekenhuisinfecties. Voorspeld wordt dat in de komende decennia andere, minder bekende ziekteverwekkers en nieuwe stammen van bacteriën en virussen zullen opduiken als veel voorkomende oorzaken van infecties.
De ontwikkeling van resistente stammen van ziekteverwekkers kan worden beperkt door een oordeelkundig gebruik van antibiotica. Dit vereist kweken en gevoeligheidstests voor een specifiek antibioticum waarvoor het geïdentificeerde oorzakelijke organisme gevoelig is bevonden. Als de patiënt voorafgaand aan de kweek- en gevoeligheidstest een breedspectrumantibioticum heeft gekregen, moet dit worden gestaakt zodra het specifieke antibioticum voor het organisme is gevonden. Het zou ook nuttig zijn als het grote publiek zou begrijpen dat antibiotica geen wondermiddel zijn en dat er gevaar schuilt in het lukraak gebruiken ervan. In sommige gevallen kan een antibioticum de normale flora van het lichaam verstoren, waardoor de natuurlijke weerstand van het lichaam wordt aangetast en het vatbaarder wordt voor een tweede infectie (superinfectie) door een micro-organisme dat resistent is tegen het antibioticum.
Hoewel antibacteriële middelen het sterfte- en ziektecijfer voor veel infectieziekten sterk hebben verminderd, hangt het uiteindelijke resultaat van een infectieproces af van de effectiviteit van de immuunreacties van de gastheer. De antibacteriële geneesmiddelen zorgen voor een blokkerende werking, waardoor de groei en de voortplanting van de infectieuze agens in toom worden gehouden totdat de interactie tussen het organisme en de immuunorganen van de gastheer de indringers kunnen bedwingen.
Intracellulaire infectieuze agentia zijn onder meer virussen, mycobacteriën, Brucella, Salmonella en vele andere. Infecties van dit type worden in de eerste plaats overwonnen door T-lymfocyten en hun producten, die de componenten zijn van de celgemedieerde immuniteit. Extracellulaire infectieuze agentia leven buiten de cel; deze omvatten soorten Streptococcus en Haemophilus. Deze micro-organismen hebben een koolhydraatcapsule die als antigeen fungeert om de productie van antilichamen te stimuleren, een essentieel onderdeel van de humorale immuniteit.
Infectie kan worden overgedragen door direct contact, indirect contact, of vectoren. Direct contact kan zijn met lichaamsuitwerpselen zoals urine, feces of slijm, of met drainage uit een open zweer of wond. Indirect contact verwijst naar overdracht via levenloze voorwerpen zoals beddengoed, pannen, drinkglazen of eetgerei. Vectoren zijn vliegen, muggen of andere insecten die het infectieagens kunnen herbergen en verspreiden.
Speciale voorzorgsmaatregelen ter voorkoming van de verspreiding van een infectie kunnen variëren van strikte isolatie van de patiënt en maatregelen zoals het dragen van handschoenen, een masker of een operatieschort tot gewoon voorzichtig te werk gaan bij het hanteren van besmettelijk materiaal. Ongeacht de diagnose of de status van de patiënt is het absoluut noodzakelijk de handen te wassen voor en na elk contact.
Niet-herkende of subklinische infecties vormen een bedreiging omdat veel infectieuze agentia kunnen worden overgedragen wanneer de symptomen mild zijn of geheel afwezig.
Bij de verzorging van patiënten aan wie geen speciale voorzorgsmaatregelen zijn toegewezen, zijn handschoenen aangewezen wanneer er direct contact is met bloed, wond- of laesiedrainage, urine, ontlasting of orale afscheidingen. Bij overvloedige drainage en de mogelijkheid dat de kleding bevuild wordt met besmettelijk materiaal, moet een jasschort over de kleding worden gedragen.
Wanneer de definitieve diagnose van een besmettelijke ziekte is gesteld en speciale voorzorgsmaatregelen zijn opgelegd, is het noodzakelijk dat iedereen die contact heeft met de patiënt, zich aan de regels houdt. Familieleden en bezoekers moeten worden geïnstrueerd over de juiste technieken en de reden waarom ze nodig zijn.
Physiologische ondersteuning houdt in dat de externe en interne afweermechanismen van de patiënt worden versterkt. De integriteit van de huid wordt behouden. Dagelijks baden wordt vermeden als het de huid uitdroogt en vatbaar maakt voor irritatie en barsten. Zacht wassen en grondig drogen zijn noodzakelijk op plaatsen waar twee huidoppervlakken elkaar raken, bijvoorbeeld in de lies en de genitale zone, onder zware borsten, en in de oksels. Lotions en verzachtende middelen worden niet alleen gebruikt om de huid zacht te houden, maar ook om de doorbloeding te stimuleren. Er worden maatregelen genomen om decubitus door langdurige druk en ischemie te voorkomen. Mondverzorging wordt op systematische basis gegeven om een gezond mondslijmvlies te verzekeren.
De totale vochtinname mag niet minder zijn dan 2000 ml per 24 uur. Cellulaire dehydratatie kan een adequaat transport van voedingsstoffen en eliminatie van afvalstoffen tegengaan. Het handhaven van een zure urine is belangrijk wanneer infecties van de urinewegen waarschijnlijk zijn, zoals wanneer de patiënt geïmmobiliseerd is of een verblijfskatheter heeft. Dit kan worden bereikt door dagelijks vitamine C toe te dienen. Aan de voedingsbehoeften wordt voldaan met alle middelen die nodig zijn, waarbij aanvullende orale voeding of totale parenterale voeding nodig kan zijn. De patiënt moet ook voldoende rust krijgen en vrij zijn van ongemak. Dit kan inhouden dat hij of zij ontspanningstechnieken moet aanleren, perioden van ononderbroken rust moet plannen, niet-invasieve comfortmaatregelen moet nemen en een oordeelkundig gebruik van pijnstillende middelen moet maken.
Het hebben van een infectieziekte kan het zelfbeeld van de patiënt veranderen, waardoor hij of zij zich zelfbewust voelt over het stigma besmettelijk of “vies” te zijn, of waardoor hij of zij zich schuldig voelt over het gevaar dat hij of zij voor anderen kan vormen. Sociaal isolement en eenzaamheid zijn ook mogelijke problemen voor de patiënt met een infectieziekte.
Patiënten kunnen ook ontmoedigd raken omdat sommige infecties de neiging hebben terug te komen of andere delen van het lichaam te betreffen als ze niet effectief worden uitgeroeid. Het is belangrijk dat zij op de hoogte zijn van de aard van hun ziekte, het doel en de resultaten van diagnostische tests, en het verwachte effect van medicijnen en behandelingen.
De voorlichting aan patiënten moet ook informatie bevatten over de manieren waarop een bepaalde infectie kan worden overgedragen, de juiste technieken voor het wassen van de handen, goedgekeurde desinfecterende middelen om thuis te gebruiken, methoden voor het hanteren en weggooien van besmette voorwerpen, en alle andere speciale voorzorgsmaatregelen die zijn geïndiceerd. Als patiënten thuis antibacteriële middelen moeten blijven innemen, worden ze gewaarschuwd niet te stoppen met de voorgeschreven medicatie, zelfs niet als de symptomen afnemen en ze zich beter voelen.
