Humphry Davy en de “veiligheidslamp controverse”

Al bijna tweehonderd jaar geleden, op 9 november 1815, presenteerde Humphry Davy, voorheen hoogleraar scheikunde aan het Royal Institution, aan de Royal Society het artikel dat hij later publiceerde als ‘On the Fire-damp of Coal Mines, and on Methods of Lighting the Mines so as to Prevent its Explosion’. Davy beschreef daarin zijn onderzoek naar de chemische samenstelling van “fire-damp” – de gangbare naam voor het natuurlijk voorkomende mengsel van brandbare gassen, voornamelijk methaan, dat verscheidene gruwelijke mijnrampen had veroorzaakt – en schetste verschillende ontwerpen van lampen die veilig zouden kunnen worden gebruikt in de aanwezigheid van het gas.

Minder dan een maand later publiceerde de Tyne Mercury een vijandige brief van ene J. H. H. Holmes, ingegeven door “Verscheidene verklaringen … in de Londense, Edinburghse en verschillende provinciale kranten van dit district, betreffende een lamp, of lampen, uitgevonden, of gezegd te zijn uitgevonden, door Sir Humphry Davy, ter voorkoming van ontploffingen in kolenmijnen”. Daarin beschuldigde Holmes Davy van het “lenen van principes” van William Reid Clanny, een arts uit Sunderland die in 1813 ook een document aan de Royal Society had voorgelegd waarin hij zijn eigen ontwerp van een veiligheidslamp uiteenzette.

Had Davy werkelijk iets van Clanny “geleend” – of, wat duidelijker is, geplagieerd? We weten dat Davy, tijdens een studiereis naar het noordoosten, van de uitvinder zelf een exemplaar van Clanny’s lamp te leen kreeg. Davy bestudeerde de lamp en bracht hem de volgende dag terug. Het belangrijkste kenmerk van Davy’s zogenaamde “veilige lamp” van oktober 1815 was een reeks smalle ventilatiebuizen, waarbinnen, zo ontdekte Davy, brandend vocht niet zou exploderen. Clanny’s lamp maakte gebruik van blaasbalgen en een paar waterreservoirs om een geïsoleerde vlam in stand te houden. Zoals blijkt uit een privé-brief aan James Perry van 13 december 1815 (nu bewaard in de Yale University Library), was Davy stellig van mening dat zijn lamp (als tweede beschreven) in principe voldoende verschilde van Clanny’s lamp (als eerste beschreven) om Holmes’ bezwaar, dat hij als een “laster” beschouwde, weg te verklaren:

U zult beoordelen welke analogie er bestaat tussen een lamp die brandt tussen twee kolommen water & die van lucht worden voorzien door een blaasbalg die met de hand of met machines wordt bediend; & een eenvoudige dichte lantaarn die van lucht wordt voorzien door kanalen waar geen explosies doorheen kunnen gaan.

De beweringen die in de loop van 1816-17 tegen Davy werden gedaan door aanhangers van George Stephenson, een in Northumberland geboren ingenieur, bleken moeilijker te weerleggen. Op 21 oktober 1815 had Stephenson met succes een veiligheidslamp van eigen ontwerp getest die, net als die van Davy, werkte volgens het principe van beperking van de luchtstroom die erin werd gezogen. Op 30 oktober had Davy verschillende ontwerpen van lampen, waaronder zijn “veilige lamp” met smalle ventilatiebuizen, per privé-brief aan vrienden meegedeeld. Op 4 november testte Stephenson een lamp met drie smalle ventilatiebuizen in de voet.

Stephenson, de grotendeels autodidactische werktuigkundige, kwam tot zijn lampontwerp door wat wel “praktisch empirisme” is genoemd: een combinatie van, zoals David Knight heeft opgemerkt, intuïtie en gezond verstand, waarbij een behoorlijke hoeveelheid vallen en opstaan kwam kijken. Davy, daarentegen, de gevestigde en goed verbonden man van de wetenschap, begreep het principe volgens hetwelk zijn lamp werkte: hij spendeerde uren aan het experimenteren met monsters van blusvocht, verzonden in verzegelde flessen uit het noordoosten, in het laboratorium van de Royal Institution, en gebruikte vervolgens zijn onderzoeksresultaten om zijn ontwerp vorm te geven.

Davy en Stephenson hadden onafhankelijk van elkaar gewerkt, en er is geen overtuigend bewijs van enige vorm van “lenen” aan een van beide zijden in 1815. Davy had het voordeel gehad een werkend voorbeeld van Clanny’s lamp te zien, maar zijn eigen “veilige lamp” met smalle ventilatiebuizen was een heel andere machine dan die van Clanny. De verbeterde lamp die Davy in de laatste dagen van december ontwierp, en die de buizen verving door een draadgaascilinder die de vlam omsloot, was weer een andere machine dan die van Stephenson.

Het is duidelijk dat het problematisch is om te proberen de uitvinder van de veiligheidslamp voor mijnwerkers te herkennen. Het was een dergelijke reductiviteit die de “veiligheidslamp-controverse” deed ontbranden en vervolgens aanwakkerde, een controverse die maandenlang werd uitgevochten – op de brievenpagina’s van kranten, op openbare bijeenkomsten en in particuliere correspondentie. In de jaren 1810 bestonden er verschillende lampen naast elkaar, die als antwoord op een gemeenschappelijk probleem door verschillende uitvinders waren vervaardigd. Het langdurige geruzie tussen de tegenover elkaar staande kampen betekende echter dat die co-existentie zelden vreedzaam was.

Clanny’s vroege lamp, die log was en voortdurend pompen van de blaasbalg vereiste, werd slechts minimaal gebruikt; hij kreeg er echter wel erkenning voor van de Society of Arts. De lampen van Stephenson en Davy, die compacter en praktischer waren dan die van Clanny, werkten volgens een ander principe. En hoewel Stephenson de eerste was om zijn lamp in een werkende mijn te testen, was Davy de eerste om de wetenschap achter zijn lamp in het laboratorium te begrijpen. Clanny, Stephenson en Davy kunnen elk voorrang – of de voorwaarde om de eerste te zijn – toekennen aan hun lampen, maar in elk geval van een verschillend type.

Zoals het geval van Davy’s en Stephenson’s veiligheidslampen aantoont, is het mogelijk om in dezelfde tijd onafhankelijk en met verschillende middelen tot zeer gelijksoortige ideeën of ontwerpen te komen, hetgeen dient om eraan te herinneren dat aanspraken op absolute voorrang met voorzichtigheid moeten worden behandeld. De eerste uitvinding en daaropvolgende ontwikkeling van Davy’s en Stephenson’s lampen in de herfst en winter van 1815 lijkt een geval te zijn van “meervoudige onafhankelijke ontdekking”, zoals onder meer Robert K. Merton heeft opgemerkt.

Toen Davy zijn verbeterde lamp presenteerde, met gaas in plaats van smalle ventilatiebuizen, wilde Stephenson niet toestaan dat het gebruik van gaas iets anders was dan “een variatie in de constructie”. Dus zelfs toen Davy zijn ontwerp had doorgedreven op een manier die Stephenson nooit echt had gedaan, bleef de beschuldiging van plagiaat van de laatste tegen de eerste overeind. Stephensons onwil om Davy terrein prijs te geven is begrijpelijk: de winnaar in de race om voorrang krijgt, zoals Michael Strevens heeft opgemerkt, alles. De “prijs” voor alle runners-up is de tenietdoening van uren – of jaren – eerlijke arbeid.

Enkele van Davy’s meest bijzondere brieven, waarvan de meeste ongepubliceerd blijven, hebben betrekking op Stephenson en de veiligheidslamp controverse. Wanneer The Collected Letters of Sir Humphry Davy in 2018 wordt gepubliceerd, als hoogtepunt van het tien jaar durende Davy Letters Project, zal het meest complete en gedetailleerde verslag tot nu toe van Davy’s werk aan deze meest betwiste uitvinding, evenals vele andere voorheen obscure details van zijn leven en werk, aan het licht worden gebracht.

Andrew Lacey is een Senior Research Associate aan Lancaster University, die werkt aan het Davy Letters Project.

{{#ticker}}

{topLeft}}

{{bottomLeft}}

{{topRight}}

{{bottomRight}}

{{#goalExceededMarkerPercentage}}

{{/goalExceededMarkerPercentage}}

{{/ticker}}

{{heading}}

{{#paragraphs}}

{{.}}

{{/paragrafen}{highlightedText}}

{#cta}{{text}{{/cta}}

Houd me in mei op de hoogte

• Delen op Facebook
• Delen op Twitter
• Delen via e-mail
• Delen op LinkedIn
• Delen op Pinterest
• Delen op WhatsApp
• Delen op Messenger