Laten we beginnen met ons te herinneren wat en waar Turkmenistan is. Het is een land in Centraal-Azië, omringd door buurlanden als Kazachstan, Oezbekistan, Afghanistan en Iran. Het heeft een toegang tot de Kaspische Zee en telt 5,6 miljoen inwoners. De hoofdstad is Asjgabat en tot 2006 had het de beste president ter wereld, de enige echte – Saparmurat Niyazov.
Niyazov had een trieste en ongelukkige jeugd. Hij werd geboren op 19 februari 1940 in Kiptsjak in een tamelijk arm gezin. Zijn vader stierf tijdens de Tweede Wereldoorlog, of hij nu vocht tegen de nazi’s of zich verborg voor de dienstplicht, we zullen het nooit echt weten. De rest van het gezin kwam om tijdens de verwoestende aardbeving in Ashgabat, en hij bracht de rest van zijn jeugd door in een weeshuis. Na zijn schooltijd studeerde hij aan het Polytechnisch Instituut van Leningrad en in 1967 behaalde hij een diploma in elektrotechniek.
Maar dat is irrelevant voor zijn verhaal, want zijn bizarre politieke carrière is wat ons interesseert. Niyazov begon vrij vroeg en werd in 1962 lid van de communistische partij. En in 1985 was hij al eerste secretaris van de Communistische Partij van de Turkmeense SSR. Vervolgens werd hij in slechts vijf jaar tijd secretaris-generaal van de Sovjetunie en op 13 januari 1990 werd hij officieel voorzitter van de Opperste Sovjet van de Turkmeense SSR. Het lijkt erop dat die communisten echt van hun titels hielden.
In het begin was Niyazov zeer trouw aan de USSR, maar zodra de Sovjet-Unie uiteen begon te vallen, maakte hij Turkmenistan snel los van hun opperheer en riep zichzelf uit tot de eerste president van het land. Dat gebeurde natuurlijk zonder iemands toestemming of mening te vragen, maar binnen een jaar hield hij toch echte presidentsverkiezingen en won. Hij was de enige kandidaat. Om zo’n grote gebeurtenis te vieren riep hij zichzelf uit tot Turkmenbashi, wat “Leider van alle Turkmenen” betekent. Maar dat was niet genoeg en in 1992 verlengde hij zijn bewind tot 10 jaar, en in 1999 riep hij zichzelf simpelweg uit tot “president voor het leven”. Klinkt als iemand anders die we kennen, toch? Toch?
Dit waren de minst vreemde gebeurtenissen in zijn presidentschap. Maar begrijp me niet verkeerd, hij deed wel wat normale presidentendingen. Hij investeerde bijvoorbeeld in olieraffinaderijen, fabrieken en productie, startte de textielindustrie, schafte de doodstraf min of meer af (althans officieel), gaf iedereen mensenrechten (althans officieel), hield Turkmenistan uit alle oorlogen, en maakte water, gas, elektriciteit en geraffineerd zout, ik denk dat natuurlijk zout te veel was, gratis voor iedereen. Hij voegde zelfs een gratis feestdag toe op de 2e zondag van augustus, hij noemde het “Meloendag”. Niyazov hield duidelijk van grote, sappige meloenen. Maar wie geeft er nu om een feestdag die altijd in een weekend valt? Hij had de 2e maandag van augustus moeten kiezen, dat zou pas echt indrukwekkend zijn.
Natuurlijk was al dit serieuze presidentiële gedoe niet cool genoeg en dus ging Niyazov aan de slag met talloze projecten om de Turkmeense cultuur te verrijken en zijn eigen fanclub te vergroten. Hij begon met het hernoemen van steden, scholen, luchthavens en alles daartussenin naar zichzelf. Om de bal aan het rollen te houden, hernoemde hij elke maand van het jaar en dag van de week naar belangrijke Turkmeense figuren, schrijvers, dichters, gebeurtenissen, en, het belangrijkste, zichzelf en zijn naaste familieleden. Hij veranderde het woord “brood” in de naam van zijn moeder. Dat was een leuk detail. Vervolgens vond hij een nieuw alfabet uit, hij was immers een groot geleerde, door het van het Cyrillisch te veranderen in zijn versie van het Latijn. Hij vergat niet op elke straat, elk huis en elk openbaar gebouw een portret van zichzelf aan te brengen. Hij liet in elk huishouden een vlag van Turkmenistan wapperen. Bovendien veranderde hij het volkslied om aan te geven hoe geweldig hij als president en mens was. En liet iedereen er herhaaldelijk naar luisteren.
Nogmaals, dat was niet genoeg, hoe zou het ook kunnen? Zijn volk was misleid door de honderden jaren van Sovjet onderdrukking. Dus wat zou een echt grote president doen? Hij schreef een boek, het beste boek! Hij vulde het met zijn glamoureuze biografie, de ware, ik herhaal totaal ware, geschiedenis van alle Turkmenen, alles wat er te weten valt over hun inheemse cultuur, hoe je een groot man als hij kunt zijn, en al het andere dat een echte Turkmenen moet weten. Hij noemde zijn boek Ruhmana, en maakte het deel van het leerprogramma, legde het in elke bibliotheek (dat is voordat hij elke bibliotheek in het land sloot), elk huis, elke moskee, en maakte het zelfs deel van het rijbewijs examen. Toen bouwde hij er een reusachtig standbeeld van in het midden van de hoofdstad. Dat klopt, een standbeeld voor zijn boek. Pak die Lord Of the Rings aan! Oh ja, hij gaf zichzelf ook de National Award for Literature.
Net als elke andere gekke despoot hield hij er ook van om dingen te verbieden. Hij verbood internetcafés en zo’n beetje het hele internetgebeuren. Hij verbood lip-synchronisatie bij openbare concerten. Hij verbood honden uit de hoofdstad, omdat ze stinken. Hij verbood roken. Hij verbood opera, ballet en het circus, want Turkmenen hebben die rare dingen niet nodig. Hij verbood lang haar en baarden voor mannen. Hij verbood make-up op televisie voor vrouwen (en waarschijnlijk ook voor mannen). Hij verbood gouden tanden en zei dat als je sterke tanden wilt, je maar op een paar soepbotten moet kauwen. Hij verbood opgenomen muziek. Hij verbood de vrije pers.
Hij was ook goed in het sluiten van en snijden in zaken, zoals het sluiten van alle ziekenhuizen buiten de hoofdstad en het schrappen van 15.000 gezondheidswerkers. Hij veranderde ook de eed van Hippocrates in een eed aan de president. Want wie is die Hippocrates eigenlijk? Daarna sloot hij de Nationale Academie van Wetenschappen en alle bibliotheken. Hij verlaagde de pensioenen, en liet de pensioenen van de twee voorgaande jaren terugbetalen. Dat alles terwijl hij gouden standbeelden van zichzelf bouwde.
Niyazov was een groot despoot en elke groot despoot heeft vijanden, of in ieder geval vijanden die hij wil hebben. Op 25 november 2002 werd zijn auto beschoten door een onbekende aanvaller. Hoewel gevaarlijk, was het voor Niyazov ook een prima excuus om iedereen te arresteren die hij maar wilde en dat deed hij dan ook. Een paar duizend mensen belandden in gevangenissen om allerlei gekke redenen. Hij arresteerde ook zijn enige politieke rivaal. Vervolgens nam hij het tegen hem op bij de volgende, en enige, presidentsverkiezingen sinds zijn inauguratie. Niyazov kreeg 99,99 procent van de stemmen. Easy peasy.
Er was nog een incident toen een of andere onbehouwen hooligan enkele ongunstige affiches plakte waarop stond dat Niyazov niet zo groot was als hij beweerde te zijn. De hooligan werd nooit gepakt en dus ontsloeg Niyazov zijn kabinet, het hoofd van de politie en de directeur van de politieacademie. Ze hadden het duidelijk verdiend.
Niyazov regeerde meer dan 20 jaar, maar elke hond heeft zijn dag, en zo ook elke despoot. Hij stierf in december 2006 en liet zijn koninkrijk na aan een tandarts. Hij werd begraven in de Kipchak Moskee die hij eerder zelf had voorbereid. Het is een van de grootste moskeeën ter wereld, zo niet een van de duurste. Hij was een interessante man, een groot en krankzinnig man. Hij leefde een leven dat fictie waardig was, en hij liet heel wat gouden standbeelden van zichzelf na. Misschien was hij niet de machtigste dictator, maar hij was zeker de meest vermakelijke. Wie is jouw favoriete despoot? En heb je Ruhmana al gelezen?!
