Dit weekend gaat Wilson met zijn productie van Puccini’s ‘Turandot’ in première bij de Litouwse Natie Opera. Deze productie van de befaamde auteur komt uit het Teatro Real de Madrid en zal daarna verhuizen naar het derde co-creator theater in Toronto. Voorafgaand aan de openingsavond had de regisseur een ontmoeting met het publiek en beantwoordde hij ook enkele vragen van OperaWire.
Robert Wilson is niet iemand die direct vragen beantwoordt, maar dat is alleen maar omdat hij nog veel meer te zeggen en te geven heeft. Aan het begin van het evenement vroeg een moderator hem om zijn aanpak van zijn “Turandot” en een ander Puccini’s werk “Madama Butterfly” te vergelijken. Hij zweeg twee minuten en gaf een korte historische noot over de “Turandot”-legende die de opera in eeuwen transformeerde.
Maar toen maakte hij een belangrijke bocht naar links.
“Vanmorgen keek ik naar Lady Gaga op tv. Ze won de Oscar. Ze was geweldig, weet je,” merkte hij verrassend op. Hij vertelde het verhaal over hoe ze zeven jaar geleden naar zijn kantoor belde om “een afspraakje” te maken. Twee weken na deze “date”, belde ze hem en vroeg om haar over het theater te vertellen.
“Weet je, Gaga, in het theater is de laatste seconde het belangrijkst, en daarna is de eerste seconde. Soms, als je de laatste seconde goed zet, vergeven ze je alles wat je de hele avond hebt gedaan.”
Dit is een regel waar hij zich tot op de dag van vandaag aan houdt.
“Bij het maken van ‘Turandot,’ probeerde ik altijd uit te vinden wat die laatste seconde is. En dan, waar we begonnen. En dan, hoe zou je een lijn trekken van het eerste naar het einde.”
Met deze zin toont Wilson een verbazingwekkend praktische ontwerpersbenadering van zijn operaproducties.
“Theater gaat over één ding. En als het niet over één ding gaat – dan is het te ingewikkeld.”
En het is zijn levenswerk om dit “ding” te vinden.”
“Het kan van alles zijn, maar als je het eenmaal weet kun je het op een zeer complexe manier ontwikkelen. Complex, maar niet ingewikkeld.”
Dus wat is dit in de context van zijn “Turandot?”
“Als we Turandot voor het eerst zien, is ze in de lucht, heel hoog, alleen. Op het einde staat ze vlakbij het publiek en het hele gezelschap en Calaf staan daarachter, in de verte. Ze blijft dus alleen staan.”
En hoe zit het met die kus, wanneer ze vermoedelijk ophoudt “alleen te staan?”
“Ik zag haar met die stomme vent zoenen en… ik heb dramaturgisch iets gedaan – haar onmiddellijk teruggenomen. Zo bleef ze wraakzuchtig, machtig en hebzuchtig.”
Voor de stilte
Dus hoe vindt Robert Wilson zijn iconische stijl?
Het begint allemaal met het creëren van een alternatief universum. En het “Turandot” verhaal past perfect. Het is een sprookje, dus verwacht niet dat Bob Wilson het echt maakt. Alles moet net het tegenovergestelde zijn van de werkelijkheid: ruimte, licht, beweging.
“Een podium is anders dan elke andere ruimte. Ik haat naturalisme. Op het toneel staan is iets kunstmatigs. En als je probeert natuurlijk te acteren, lijkt het kunstmatig. Maar als je het accepteert als iets kunstmatigs, wordt het natuurlijker.”
Met dit in gedachten, is Wilsons eerste grote stap acteurs te laten zien hoe ze op het toneel moeten staan. Voor de beroemde regisseur is dit de belangrijkste vaardigheid, maar het lijkt ook de moeilijkste. Sterker nog, volgens Wilson leert niemand in de westerse theaters zangers hoe ze op een podium moeten staan.
“Elke zanger, elke acteur moet op een podium blijven staan. En je moet leren staan door te staan. Dan leer je lopen door te lopen. Dit werk is formeel. En hoe je staat is essentieel. Het gaat over beweging en stilte.”
Hij citeerde Ezra Pound in dit verband: “De vierde dimensie is stilte. En de macht over wilde beesten”.
Zo werkend met deze basisvaardigheden, vond de regisseur zijn vrijheid en concentreerde zich vervolgens op het belangrijkste operamedium – een klank.
“Als ik naar de opera ga, wil ik de muziek echt horen. Ik doe mijn ogen dicht. Dus de uitdaging is te vinden hoe ik mijn ogen open kan houden? Hoe kan wat ik zie me helpen om de muziek beter te horen?”
Het behouden van zijn stijl
Hoe deelt hij zijn aanpak met de muzikale leiding? In zijn leven werkte hij direct met componisten in de bak, maar ook met andere vertolkers – dirigenten. Maar voor deze vraag is het verschil alleen in persoonlijkheden, niet in hun status. Een ander ding is de bron.
“Puccini schreef ‘Turandot,’ ik kan het niet herschrijven, evenmin als ik Shakespeare of Wagner kan herschrijven. Dus je moet respect tonen aan de meester, maar toch oppassen dat je geen slaaf wordt. Je moet je eigen weg vinden.”
Wilson baant zich een weg door de produktie rond de bron te balanceren. “Als de dirigent de tempi wil opvoeren, dan kan ik vertragen wat er op het podium staat. Er is een spanning tussen wat ik hoor en wat ik zie.”
En dit zijn allemaal slechts kaders om je ergens anders te brengen. Het begint met iets heel eenvoudigs als een enkele beweging. En Wilson wil dat het zo simpel mogelijk is, zelfs mechanisch. Want als je het mechanisch doet, heb je vrijheid voor je interpretatie. En dit is de reden voor echte schoonheid op het toneel.
“Waarom lijkt maar één danser zo mooi als ze allemaal dezelfde passen doen. Maar het is belangrijk hoe ze zich voelen in deze vorm. En dat is het kader. Eenmaal geleerd, geeft het vrijheid. Het is veel werk: te leren en vrij te zijn.”
Werd hij zo mechanisch met zijn eigen stijl? Zijn formule lijkt dezelfde voor elke bron, maar de resultaten zijn altijd anders. Sommige critici zeiden dat het niet genoeg was en noemden de uitvoering van Turandot in Madrid “opera in concert.” Hij vindt het prima. Zijn stijl staat centraal en hij probeert gewoon elk operaproject mooi te maken.
Wilson’s gevoeligheid is totaal anders en het publiek moet het op zijn verwachtingen rekenen.
“Ik kom uit Texas en het landschap van Texas in al mijn werken”.
Het zit gewoon in zijn natuur. Hij heeft ruimte nodig. En hij moet ruimte geven aan anderen. En aan muziek. En dat is waarom hij opera’s maakt. Om ruimte en vrijheid aan de muziek te geven.
Dit is een interview voor Operawire.com, u kunt het daar ook lezen.