Ironiek genoeg is angst, ondanks alle complicaties die het in ons leven met zich meebrengt, misschien wel onze meest rechttoe rechtaan emotie. Angst geeft prioriteit aan het ten koste van alles vermijden van gevaar – zo simpel is het.
Dit is de primaire functie van angst, en het is een cruciale, het mobiliseren van ons om effectief te reageren op leven-of-dood situaties. In Emoties onthuld: Recognizing Faces and Feelings to Improve Communication and Emotional Life, onderzoekt Paul Ekman angst als een van onze belangrijkste affecten, of voorgeprogrammeerde emotionele patronen. “Een onmiddellijke dreiging van schade richt onze aandacht en mobiliseert ons om met het gevaar om te gaan. Als we een naderende dreiging waarnemen, kan onze bezorgdheid over wat er zou kunnen gebeuren ons beschermen, ons waarschuwen en ons waakzamer maken.” Angst veroorzaakt ook lichamelijke reacties: “…handen worden kouder…ademen dieper en sneller…beginnen te zweten…voelen trillen of aanspannen van de spieren in je armen en benen…voelen dat je gezicht of lichaam naar achteren begint te bewegen…” Ten slotte activeert angst specifieke gezichtsuitdrukkingen en vocalisaties, die mensen intuïtief herkennen, en een waarschuwing kunnen afgeven of hulp kunnen inroepen in een angstige situatie.
Dit alles komt tegen een prijs. Angst is je brein dat op de paniekknop drukt. Angst duwt je hele systeem in overdrive, want wat je angst betreft, zijn er slechts twee uitkomsten voor de huidige situatie: ofwel hier levend uit te komen, nu, en je kunt later een dutje doen, of het maakt niet uit omdat je dood bent.
Maar dat roept de vraag op: hoe werkt angst als de situatie niet echt van leven of dood is?
Bangheid is niet geëvolueerd om om te gaan met abstracte, uitgestelde, overdreven, of anderszins niet-dodelijke bedreigingen voor ons welzijn. Een horrorfilm, een paniekerige krantenkop, een eindexamen, je kind afzetten op zomerkamp, of zelfs alleen maar nadenken over de essentiële zinloosheid van het menselijk leven in een uitgestrekt en onverschillig universum: dit alles kan net zo bedreigend lijken als een sabeltandtijger, omdat onze oerangstreactie niet verfijnd genoeg is om het verschil te zien.
In feite is het verhoogde bewustzijn en de overgevoeligheid die door angst worden veroorzaakt, in veel situaties volkomen nutteloos, en vaak contraproductief. Ekman onderscheidt twee manieren om angst te ervaren, afhankelijk van de vraag of de dreiging onmiddellijk of naderend is: “…onmiddellijke dreiging leidt meestal tot actie (bevriezen of vluchten) om de dreiging het hoofd te bieden, terwijl bezorgdheid over een dreigende dreiging leidt tot verhoogde waakzaamheid en spierspanning. Ten tweede is de reactie op een onmiddellijke dreiging vaak pijnstillend, waardoor de pijnsensaties afnemen, terwijl bezorgdheid over een naderende dreiging de pijn vergroot.”
Fear doet nog steeds zijn werk effectief in korte-termijn, high-stakes scenario’s. Maar als de dreiging aanhoudt, en we zijn machteloos om actie te ondernemen, “…als er niets anders te doen is dan afwachten of men het overleeft, dan is de kans groot dat mensen terreur voelen.” Over lange perioden kan aanhoudende terreur leiden tot fysiologische problemen zoals paniekaanvallen, prikkelbare darm syndroom, en post-traumatische stress stoornis.
Als je lijdt aan een angststoornis, in het bijzonder obsessief-compulsieve stoornis (OCD), dan ben je waarschijnlijk bekend met de gevolgen van langdurige angst: overgevoeligheid, vervreemding, paranoia, uitputting. Elke bedreiging kan de angstreactie op korte termijn opwekken – maar waar een gegeneraliseerde angststoornis deze effecten versterkt en uitbreidt, gaat OCD nog een stap verder – het probeert de angst te verminderen door cognitieve probleemoplossing en herwaardering van de situatie, en neemt zelfs preventieve maatregelen. Dat klinkt allemaal logisch, maar helaas kan langdurige en irrationele terreur niet worden opgelost door rationeel denken of gedragsveranderingen. Bij OCD worden beschermende handelingen een gewoonte, die samengaat met angst en die versterkt; en zelfs doordachte en rationele probleemoplossing kan verkeerd uitpakken als die wordt toegepast op een onoplosbaar probleem, waardoor de lijder wordt meegesleurd in cirkelvormige, gefrustreerde gedachten die gemakkelijk in een obsessie ontaarden.
HE BASICS
- What Is Fear?
- Zoek een therapeut om angst en bezorgdheid te bestrijden
Fear, in theorie, is gemakkelijk te begrijpen. Het is een eenvoudige routine om het oplossen van problemen te versnellen in een simplistische, leven-of-dood context. Maar de psychologische kettingreacties die door angst worden teweeggebracht, zijn vaak allesbehalve eenvoudig. Onze wereld van vandaag zit vol ingewikkelde nieuwe problemen die onze reptielachtige angstreactie in de war sturen. Wanneer je prehistorische vries-of-vlucht instincten probeert te verenigen met intelligente probleemoplossingsstrategieën als reactie op gecompliceerde bedreigingen die beide systemen uitdagen en in de war sturen, is het resultaat vaak angst en obsessie.
Maar dit is geen reden om ontmoedigd te zijn. Het begrijpen van het doel en de functie van angst is de eerste stap naar het diagnosticeren en corrigeren van de problemen die het veroorzaakt.