Onager

Aziatische wilde ezel
Conservatiestatus
Bedreigd (IUCN)
Wetenschappelijke classificatie
Kingdom: Animalia Phylum: Chordata Class: Mammalia Orde: Perissodactyla Familie: Equidae Genus: Equus Subgenus: Asinus Soorten: E. hemionus
Binomiale naam
Equus hemionus Pallas, 1775

Aziatische wilde ezel, of Aziatische wilde ezel, is de gewone naam voor een wild lid van de paardenfamilie Equidae, Equus hemionus, gekenmerkt door opvallende witte aftekeningen op het voorste deel van de stuit en op het achterste deel van de schouder en een streep over de rug die is omzoomd door wit. Dit onevenhoevige hoefdier komt van nature voor in Mongolië, China, India, Iran en Turkmenistan en is ook in andere landen van zijn vroegere verspreidingsgebied opnieuw geïntroduceerd. Het is een van de verschillende soorten ezels van de paardenfamilie. De Aziatische wilde ezel staat ook bekend als de onager, hoewel dit meer specifiek verwijst naar een van de ondersoorten, E. h. onager, van Iran.

De Aziatische wilde ezel is een belangrijk onderdeel van woestijn- en grasland-ecosystemen, en terwijl de snel rennende volwassenen de meeste roofdieren kunnen ontlopen, zijn de leden van de soort, met name de jongen en de zwakken, gevoelig voor roofdieren zoals de op roedels jagende wolven. De Aziatische wilde ezel vervult ook functies voor de mens, zowel rechtstreeks in de vorm van vlees als in de vorm van toerisme.

Zoals vele andere grote grazers (met als opmerkelijke uitzondering de gedomesticeerde soorten, zoals het paard en de ezel), is zijn verspreidingsgebied echter sterk ingekrompen onder de druk van de jacht en het verlies van habitats. Als soort wordt de Aziatische wilde ezel als bedreigd beschouwd, en zelfs de Mongoolse khulan-ondersoort (E. h. hemionus), die bijna tachtig procent van de wereldpopulatie vertegenwoordigt, wordt bedreigd en is de laatste jaren sterk achteruitgegaan.

Overzicht en beschrijving

De Aziatische wilde ezel (Equus hemionus) is een lid van de Equidae, een familie van onevenhoevige zoogdieren van paarden en paardachtigen. Er zijn drie basisgroepen van Equidae – paarden, ezels en zebra’s – hoewel alle nog bestaande paardachtigen tot hetzelfde geslacht Equus behoren. De Aziatische wilde ezel is een van de drie of vier nog bestaande soorten ezels, die samen worden ondergebracht in het subgenus Asinus. De andere soorten die bekend staan als ezels zijn de Afrikaanse wilde ezel (E. africanus, soms E. asinus), de ezel of ezelin (E. asinus), en de kiang (E. kiang). De kiang is verwant aan de Aziatische wilde ezel en in sommige classificaties is het een ondersoort van de Aziatische wilde ezel, vermeld als E. hemionus kiang.

Aziatische wilde ezels hebben een schouderhoogte van ongeveer 108 tot 126 cm (43-50 inches) (Grzimek et al. 2004), een kop-lichaamslengte van ongeveer 2,1 meter, en een gewicht van 200 tot 290 kilogram (441-639 pond).

Aziatische wilde ezels lijken iets meer op paarden dan ezels, maar zijn kortbenig in vergelijking met paarden. Hun kleur varieert naargelang het seizoen. In de zomer zijn ze meestal roodbruin van kleur, in de wintermaanden geelbruin. Ze hebben een zwarte, wit omzoomde streep over het midden van de rug. De rechtopstaande manen zijn donker van kleur. Ze hebben een witte buik en borst en opvallende witte aftekeningen op het achterste deel van de schouder en het voorste deel van de stuit (Grzimek et al. 2004). De snuit is wit met het gebied rond de neusgaten en de lippen grijsachtig (Grzimek et al. 2004).

Ze zijn berucht om hun ontembaarheid. Paardachtigen werden in het oude Soemerië rond 2600 v. Chr. gebruikt om wagens te trekken en worden op de Standaard van Ur, een Soemerisch artefact, rond dezelfde tijd afgebeeld als wagenmenners. Hoewel werd gesuggereerd dat het Aziatische wilde ezels waren, wordt nu aangenomen dat het tamme Afrikaanse wilde ezels waren (Clutton-Brock 1992).

Subsoorten

Vier of vijf uitgestorven en één uitgestorven ondersoort worden momenteel erkend (Moehlman et al. 2008):

• Mongoolse wilde ezel of Mongoolse kulan, Equus hemionus hemionus (Noord-Mongolië)
  • Gobi kulan of dziggetai, Equus hemionus luteus, wordt waarschijnlijk beschouwd als synoniem van E. h. hemionus (Moehlman et al. 2008)
• Indische wilde ezel of khur, Equus hemionus khur (India)
• Turkse kulan of Turkmeense kulan, Equus hemionus kulan (Turkmenistan, maar geherintroduceerd in Kazachstan, Oezbekistan, en Oekraïne)
• Perzische onager of onager, Equus hemionus onager (Iran, geïntroduceerd in Saoedi-Arabië)
• Syrische wilde ezel, Equus hemionus hemippus (uitgestorven sinds 1927, vroeger van het Arabisch schiereiland tot Syrië)

Distributie en habitat

De vier (of vijf) overblijvende ondersoorten komen voor in beperkte gebieden in Mongolië, China, India, Iran, en Turkmenistan. Ooit had de soort een veel groter verspreidingsgebied, onder meer in Rusland, Kazachstan, Saoedi-Arabië, Armenië, Azerbeidzjan, Turkije, Oekraïne, Syrië, Libanon, Jordanië, Irak, Afghanistan en Pakistan. Populaties zijn nu geherintroduceerd in Kazachstan, Oezbekistan, Zuid-Israël en Oekraïne, maar de populaties in Oerkraïne, Israël en Saoedi-Arabië zijn niet de ondersoort die daar oorspronkelijk werd aangetroffen (Moelhman et al. 2008).

De grootste populatie van de ondersoort is de Mongoolse wilde ezel (E. h. hemionus) in Noord-Mongolië en het aangrenzende Noord-China, met een schatting in 2003 op ongeveer 18.000 individuen. Zuid-Mongolië heeft de grootste populatie van de Aziatische wilde ezel ter wereld met naar schatting 80 procent van de wereldpopulatie. (De kulanpopulatie in China is wellicht een seizoensgebonden populatie die vanuit Mongolië migreert). Deze ooit meer verspreide ondersoort heeft echter een belangrijke afname van de populatie en de omvang van het verspreidingsgebied gekend en komt nu alleen nog voor in de regio van de Gobi-woestijn. De Indiase khur (E. h. khur) was ooit eveneens wijdverspreid in India en Pakistan, maar komt nu blijkbaar alleen nog voor in de Kleine Rann of Kutch in Gujarat, India, hoewel er meldingen zijn dat hij langs de Indiaas-Pakistaanse grens wordt aangetroffen. Dit is de op één na grootste subpopulatie met een geschatte omvang van 3.900 in 2004. Er zijn naar schatting 1300 Turkmeense kulan in Trukmenistan in 2005, en ongeveer 600 onagers in Iran (Moelhman et al. 2008)

De Aziatische wilde ezel bewoont steppe-, bergsteppe-, woestijnvlakten en halfwoestijngebieden, en wordt meestal aangetroffen in woestijnsteppe (Moelhman et al. 2008). Ze kunnen zich ophouden in extreme zoutwoestijnomstandigheden (Grzimek et al. 2004).

Gedrag, dieet en voortplanting

Aziatische wilde ezels zijn herbivoren en neigen ertoe overwegend grazers te zijn wanneer er overvloedig gras is, maar tijdens het droge seizoen en in drogere habitats snuffelen ze voor een aanzienlijk deel van hun dieet.

Vrouwtjes en hun jongen vormen gewoonlijk betrekkelijk kleine, stabiele groepen van minder dan vijf individuen, maar er zijn tijdelijke aggregaties en deze kuddes kunnen tot 1.200 individuen tellen. Het broeden is seizoensgebonden en de draagtijd bedraagt elf maanden. De jongen worden geboren tussen april en september, waarbij de geboorten meestal over een periode van twee tot drie maanden plaatsvinden, met een piek tussen half juni en half juli. De leeftijd waarop de wijfjes zich voor het eerst voortplanten is vijf jaar, en de wijfjes brengen gewoonlijk om de drie jaar een levend veulen ter wereld. De overlevingskans in het eerste jaar is ongeveer vijftig procent (Moehlman et al. 2008, Grzimek et al. 2004).

Behoud

De Aziatische wilde ezel wordt geconfronteerd met talrijke bedreigingen voor zijn voortbestaan, waaronder verlies van habitat (door menselijke bewoning, cultivatie, overbegrazing, ontwikkelingsactiviteiten, zoutwinning), stroperij voor vlees en huiden, concurrentie met huisdieren, en concurrentie om water. Stroperij is een bijzonder ernstige bedreiging. De Turkmeense kulan (Equus hemionus kulan) kende eind jaren negentig een catastrofale afname als gevolg van stroperij voor de verkoop van vlees, en de Mongoolse kulan (E. h. hemionus) heeft momenteel te lijden onder illegale jacht voor vlees en huiden (Moehlman et al. 2008).

De Aziatische wilde ezel staat op de lijst van bedreigde diersoorten, omdat zijn populatie in de afgelopen 16 jaar naar schatting met meer dan vijftig procent is afgenomen en naar verwachting in de komende 10 tot 21 jaar nog eens met meer dan vijftig procent zal afnemen. Zijn historische verspreidingsgebied is sterk gereduceerd en hij is nu uitgestorven in vele landen waar hij ooit voorkwam. De grootste overblijvende ondersoort, de Mongoolse khulan (E. h. hemionus) nam af van een geschatte populatiegrootte van 43.165 in 1997 tot 18.411 +/- 898 in 2003 (Moehlman et al. 2008).

De Aziatische wilde ezel is wettelijk beschermd in Mongolië, Iran, India, en Turkemistan. Er zijn succesvolle herintroductieprojecten geweest in een aantal landen, waaronder Kazachstan, Oezbekistan, Turkmenistan, Iran, Israël, Saoedi-Arabië, en Oekraïne. Het risico dat een gezonde populatie snel in aantal afneemt, blijkt duidelijk uit het geval van het Badkhyz-preservaat in Turkmenistan; een populatie die halverwege de jaren veertig slechts 200 dieren telde, groeide tot 6.000 dieren in 1993, toen ze beschermd werden, maar vervolgens werden ze eind jaren negentig in groten getale gedood toen ze in de zomermaanden uit het reservaat wegtrokken, waardoor het aantal dieren al snel daalde tot ongeveer 600 (Moehlman et al. 2008).

• Clutton-Brock, J. 1992. Paardenkracht: A History of the Horse and the Donkey in Human Societies. Harvard University Press. ISBN 9780674406469.
• Duncan, P. (ed.). 1992. Zebra’s, Ezels en Paarden: An Action Plan for the Conservation of Wild Equids. IUCN/SSC Equid Specialist Group. Gland, Zwitserland: IUCN.
• Grzimek, B., D. G. Kleiman, V. Geist, and M. C. McDade, Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. Detroit: Thomson-Gale, 2004. ISBN 0307394913.
• Moehlman, P. D. 2004. Paardachtigen. In B. Grzimek, D. G. Kleiman, V. Geist, and M. C. McDade, Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. Detroit: Thomson-Gale, 2004. ISBN 0307394913.
• Moehlman, P. D., N. Shah, and C. Feh. 2008. Equus hemionus. In IUCN, 2008 IUCN Rode Lijst van Bedreigde Soorten. Gegevens in de databank bevatten een verantwoording waarom deze soort bedreigd is. Op 7 februari 2009 ontleend.
• Savage, R. J. G., and M. R. Long. 1986. Zoogdier Evolutie: An Illustrated Guide. New York: Facts on File. ISBN 081601194X.