Procopius, (geboren waarschijnlijk tussen 490 en 507, Caesarea, Palestina -gestorven ca. 565), Byzantijns geschiedschrijver wiens werken een onmisbare bron zijn voor zijn periode en veel geografische informatie bevatten.
Van 527 tot 531 was hij adviseur (consilarius) van de legeraanvoerder Belisarius op diens eerste Perzische veldtocht. In 533 en 534 nam hij deel aan een expeditie tegen de Vandalen en was in Afrika tot 536, toen hij zich bij Belisarius voegde op Sicilië. Hij was in Italië op de Gothische veldtocht tot 540, waarna hij blijkbaar terugkeerde naar Constantinopel (Istanbul), want hij beschrijft de grote pestepidemie van 542 in de hoofdstad. Over zijn verdere leven is niets met zekerheid bekend. Mogelijk was hij in 562 prefect van Constantinopel.
Procopius’ geschriften vallen in drie delen uiteen: de Polemon (De bellis; Oorlogen), in acht boeken; Peri Ktismaton (De aedificiis; Gebouwen), in zes boeken; en de Anecdota (Historia arcana; Geheime Geschiedenis), postuum gepubliceerd.
De Oorlogen bestaan uit: (1) de Perzische Oorlogen (twee boeken), over de lange strijd van de keizers Justin I en Justinianus I tegen de Perzische koningen Kavadh en Khosrow I tot 549, (2) de Vandalenoorlog (twee boeken), waarin de verovering van het Vandalenrijk in Afrika en de daaropvolgende gebeurtenissen worden beschreven van 532 tot 548, en (3) de Gotische Oorlog (drie boeken), waarin de oorlog tegen de Ostrogoten op Sicilië en in Italië wordt beschreven van 536 tot 551. Het achtste boek bevat een verdere samenvatting van de gebeurtenissen tot 553.
De Gebouwen bevatten een verslag van de belangrijkste openbare werken die tijdens het bewind van Justinianus tot 560 werden ondernomen. Als het niet op bevel van Justinianus is geschreven (zoals sommigen hebben verondersteld), is het duidelijk gebaseerd op officiële informatie en is het een waardevolle bron van informatie.
De Geheime Geschiedenis zou een aanvulling zijn op de Oorlogen, met verklaringen en aanvullingen die de auteur niet in laatstgenoemd werk kon opnemen uit angst voor Justinianus en Theodora. Het is een heftige scheldkanonnade tegen deze vorsten, met aanvallen op Belisarius en zijn vrouw, Antonina, en op andere bekende functionarissen. Vanwege de felheid van de aanvallen op Justinianus werd de echtheid van de Geheime Geschiedenis in twijfel getrokken, maar het auteurschap van Procopius wordt nu algemeen erkend. Qua stijl is de Geheime Geschiedenis inferieur aan de Oorlogen en heeft de indruk onvoltooid te zijn of althans niet herzien.