1494 – 24 maart Georgius Bauer (bekend als Agricola) geboren in Glauchau, in Saksen (Duitsland). 
1500 – Mogolkeizer Akbar de Grote sticht in verschillende Indiase steden dierentuinen die in kwaliteit en omvang alles in Europa ver overtreffen. In tegenstelling tot de krappe Europese dierentuinen, boden de dierentuinen van Akbar ruime leefruimten en kooien, gebouwd in grote reservaten. Elke dierentuin had een arts in huis en Akbar moedigde een zorgvuldige studie van de dieren aan. Zijn dierentuinen waren open voor het publiek. Bij de ingang van elke dierentuin plaatste hij een bericht: Ontmoet uw broeders. Neem ze in je hart en respecteer ze.” Dit lijkt het eerste duidelijke onderscheid te zijn tussen het tentoonstellen van dieren voor vermaak en het tentoonstellen als poging tot humane opvoeding. (M. Clifton, 2007) 
1503 – Leonardo da Vinci en Niccolo Machiavelli, beiden uit Florence (Firenze) Italië, maken een plan om de rivier de Arno weg te leiden van de vijandelijke stad Pisa. De werkzaamheden beginnen in augustus 1504, maar lopen vast naarmate de omvang en ambitie van het project duidelijker worden. Op een bepaald moment ontwerpt Leonardo een graafmachine om de zaken te bespoedigen. Het was, volgens Roger Masters, een geweldige mislukking. “Niccolò en Leonardo probeerden de stroom van de geschiedenis en de stroom van de rivier te beheersen door wetenschap, technologie en politieke macht te combineren. De ambitie om met deze middelen de natuur te veroveren, die tegenwoordig gemeengoed is, was nog nooit op zo’n grote schaal geprobeerd.”
1516 – Thomas More van Engeland schrijft Utopia, een visie op menselijke perfectie en verworvenheid. Moore noemt vriendelijkheid jegens dieren en de afschaffing van dierenoffers en de sportjacht als tekenen van de morele vooruitgang van de burgers van zijn fictieve Utopia.
1533-1592 – Het leven van Michel de Montaigne, een Franse advocaat wiens essay Of Cruelties uit 1588 dierenmishandeling aan de kaak stelde als “de extremist van alle ondeugden.”
1538 – Het eiland Malta stelt een Magistri Sanitatas gezondheidsinspectiesysteem in. Volgens de Times of Malta werden mensen die de milieu- en gezondheidsinspectie negeerden of werden betrapt op het verhandelen van producten van in quarantaine geplaatste schepen, onder meer gestraft met het verbranden van hun huizen. Wie in 1586 in Valletta betrapt werd op het gooien van afval op de weg, moest een boete betalen. En om besmetting uit het buitenland te voorkomen, werden brieven in azijn gedompeld om ze te desinfecteren of blootgesteld aan de rook van brandend stro, een mengsel van mangaan en een oplossing van zwavelzuur.
1567 – Paus Pius V vaardigde een pauselijke bul uit waarin hij stierengevechten en andere vormen van dierengevechten voor amusement veroordeelde als “wrede en onedele spektakels van de duivel”, waarvan de initiatiefnemers geëxcommuniceerd moesten worden. Paus Pius IX herhaalde de bul uit 1567 in 1846, en Paus Pius XII verwees er in 1940 naar toen hij weigerde een delegatie van stierenvechters te ontmoeten. De pauselijke bul van 1567 zorgde uiteindelijk voor een verbod op het stierenvechten in heel Italië. (M. Clifton, 2007).
1556 -Georg Agricola schrijft De Re Metallica, een boek over technieken om een verscheidenheid aan metalen te bepalen, te delven en te smelten. Delen van het boek gaan over beroepsrisico’s. Gepubliceerd in 1556 Hij schrijft dat Italiaanse stadstaten wetten tegen mijnbouw hebben uitgevaardigd vanwege de gevolgen voor bossen, velden, wijn- en olijfgaarden: “De critici zeggen verder dat mijnbouw een gevaarlijk beroep is om uit te oefenen omdat de mijnwerkers soms gedood worden door de pestilentiaire lucht die ze inademen; soms rotten hun longen weg…” Agricola wees deze en andere bezwaren van de hand. “Zulke dingen gebeuren zelden, en alleen als de arbeiders onvoorzichtig zijn,” schreef hij. Het idee dat arbeiders schuld hadden aan beroepsziekten zou tot in het midden van de 20e eeuw verrassend vaak herhaald worden.
1546 – De Italiaanse arts Girolamo Fracastoro schetst de theorie van de besmettelijke ziekte. Hij redeneerde dat besmettelijke ziekten op 3 manieren konden worden doorgegeven: gewoon contact, indirect contact (b.v. met beddengoed) en minuscule lichamen over afstand via de lucht. Isolatie en desinfectie waren dus de manieren om op te treden tegen epidemieën.
1560-1600 – Snelle industrialisatie in Engeland leidt tot zware ontbossing en toenemende vervanging van hout door steenkool.
1573-74 – Nederlanders zetten gebied rond Alkmaar en Leiden onder water om de belegering van Spaanse troepen tijdens de Tachtigjarige Oorlog te breken. De strategie wordt bekend als de Hollandse Waterlinie en wordt veelvuldig gebruikt voor verdediging.
1589 – Watercloset uitgevonden door Sir John Harrington in Engeland, maar onverschilligheid voor vuil en gebrek aan riolering betekende dat de uitvinding werd genegeerd tot 1778, toen Joseph Bramah een gepatenteerde closet op de markt begon te brengen. (Markham).
c.1590 – Koningin Elizabeth “zeer bedroefd en geërgerd” door kolenrook in Westminster Palace. (Brimblecombe)
1593 – 9 aug. – Isaac Walton geboren in Engeland (sterft 15 dec. 1683).
1596-1650 – Leven van Rene Descartes, uit Frankrijk en Nederland, een van de meest prominente van de vroege vivisectoren, wiens werk een antivivisectiebeweging in Europa op gang bracht, nog voordat er georganiseerde humane genootschappen waren. (Uitgebreid behandeld door Richard Ryder in Animal Revolution, editie 2001.) Descartes werd meer dan een generatie na zijn dood op gedenkwaardige wijze gesatiriseerd door de Franse filosoof Voltaire, die ook “de barbaarse gewoonte om ons te onderhouden met het vlees en bloed van wezens zoals wijzelf” aanviel, maar vlees bleef eten. (M. Clifton, 2007)
1598 – Ontdekking van de dodo, een loopvogel zonder vliegbewegingen en relatief weerloos, door de Nederlandse vice-admiraal Wybrand van Warwijck op het eiland Mauritius, in de Indische Oceaan. De introductie van dierlijke roofdieren (katten, varkens, honden), in plaats van directe menselijke predatie, wordt verondersteld de belangrijkste oorzaak te zijn van het uitsterven ergens tussen 1662 en 1700. De uitdrukking “gone the way of the dodo” in de late 18e en vroege 19e eeuw, om te verwijzen naar het uitsterven van deze soort, werd in die tijd niet erg opgemerkt.
1603 – Jacobus I volgt Elizabeth I op en laat steenkool verbranden in zijn Londense huishouden, maar in plaats van de rokerige bitumineuze steenkool uit Lancashire, Durham en Cornwall, laat hij harde, schoner brandende antraciet uit Schotland importeren.
1634-1703 – Leven van Thomas Tryon, een vegetarische herder uit Gloucestershire, Engeland, die een kruistocht voerde tegen menselijke slavernij en pleitte voor de “natuurlijke rechten” van dieren. Hij schijnt een belangrijke rol te hebben gespeeld in het overtuigen van veel leidende Puriteinen dat dieren zielen hebben. De repressie van het dieren aas door het puriteinse regime van Oliver Cromwell omvatte echter ook het doden van de dieren, naast het straffen van de menselijke daders.
1640 – Isaac Walton schrijft The Compleat Angler over vissen en over natuurbehoud.
1641 – De Massachusetts Bay Colony nam als hun Liberty 92 (van de 100 “liberties” die in feite de wetten van de kolonie waren) de verklaring aan dat “No man shall exercise any Tirrany or Crueltie towards any bruite Creature which are usuallie kept for man’s use.” Dit is de eerste humane wet aangenomen door een westerse natie. (M. Clifton, 2007) (Ook aangehaald in US v Stevens, 2010).
Vroren Theems, 1677, door Abraham Hondius.
Midden 17e eeuw – “Kleine IJstijd” koud weer, oorlogen en opstanden doodden miljoenen over de hele wereld. De ergste oogst was in 1648. In veel landen braken rellen uit toen de broodprijzen de pan uit rezen. Dorpen verdwenen toen gletsjers tot de verste hoogte oprukten sinds de laatste ijstijd. – Zie Geoffrey Parker, “Wereldwijde Crisis: War, Climate Change and Catastrophe in the Seventeenth Century.”
Hoe schoon waren middeleeuwse steden?
Uit The City in History, door Lewis Mumford: (Harcourt, Brace & World, 1961), blz. 288 – 293.
“Ik zal beginnen met het terrein waarop fouten en vooroordelen al meer dan twee eeuwen wijdverbreid zijn: dat van de middeleeuwse sanitaire voorzieningen… Wat bruikbare open ruimten betreft, had de typische middeleeuwse stad bij haar stichting en gedurende het grootste deel van haar bestaan een veel hogere standaard voor de massa van de bevolking dan welke latere vorm van stad dan ook, tot aan de eerste romantische buitenwijken van de 19e eeuw.
“Ik leg de nadruk op het aanhoudende landelijke karakter van de middeleeuwse stad omdat het valse tegenbeeld zich lange tijd als een vaststaand idee heeft gevestigd, bijna te sterk irrationeel om te worden verwijderd door presentatie van de werkelijke bewijzen. De mensen verwarren nog steeds het cumulatieve verval dat de groene ruimten opvult met de oorspronkelijke structuur, die open en gezond was. Zolang deze open ruimten bleven bestaan, waren de ruwe sanitaire voorzieningen van de kleine middeleeuwse stad niet noodzakelijk zo aanstootgevend als ze werden voorgesteld. Klachten zoals die van de broeders van Beziers in 1345, wegens de slechte geuren die uit een leerlooierij kwamen, zouden nauwelijks zijn geuit als de slechte geuren constant en universeel waren…
“… Een middeleeuwse boerderij, waar de gemeenschappelijke mesthoop het enige toilet was, was niet zo’n grote bedreiging voor de gezondheid van zijn bewoners als de vooruitstrevende stad van vóór de Pasteur in de 19e eeuw, gezegend met verfijnde waterclosets in elke burgerwoning en vervloekt door een toevoer van drinkwater dat werd betrokken uit dezelfde rivier waarin het rioolwater van de stad erboven werd geloosd. “In de 16e eeuw waren speciale bepalingen voor hygiënische controle en fatsoen algemeen verbreid. Zo vermeldt Stow een verordening in Londen die voorschrijft dat “niemand mest of goung zal begraven binnen de vrijheden van de stad”, noch “enig afval zal dragen tot na negen uur ’s avonds”. William Stubbs vermeldt dat de stad Bunzlau in Silezië in 1543 de eerste openbare waterzuiveringsinstallatie en waterwerken bezat… Alberti, een volle eeuw eerder, maakt in zijn hoofdstuk over ‘Afvoerkanalen en riolen’ onderscheid tussen afvoerkanalen die ‘het vuil afvoeren naar een rivier, meer of zee’ en die welke leiden naar ‘een diep gat dat in de grond is gegraven.”
“Bruni’s lofrede op Florence … merkt op dat ‘sommige steden zo vuil zijn dat wat er ’s nachts aan vuil is gemaakt, ’s morgens voor de ogen van de mensen wordt neergelegd om onder de voet te worden gelopen … Men kan zich niets viezers voorstellen. Want al zijn er duizenden, onuitputtelijke rijkdommen, oneindige massa’s mensen, toch zal ik zo’n smerige stad veroordelen en er nooit veel aan denken’. Ook Leland, een latere waarnemer, maakte op zijn reizen door Engeland speciaal melding van vuil waar hij het tegenkwam: kennelijk was het zeldzaam genoeg om commentaar te verdienen.
“Een verandering ten kwade kwam zeker tot stand tegen het einde van de Middeleeuwen, ondanks de sanitaire voorschriften… Totdat de overbevolking begon, waren de normale geuren van een middeleeuwse stad waarschijnlijk niet aanstootgevender dan die van een boerenerf; en het was niet aan de 19e eeuw, met zijn afschuwelijke sanitaire misdragingen, om de vroegere periode te veroordelen. De open riolen van een ‘vooruitstrevend centrum van beschaving’ als Berlijn, zoals Dr. William Osler het in 1873 vond, waren waarschijnlijk even aanstootgevend voor de neus en, zoals hij opmerkte, even gevaarlijk voor de gezondheid.”
Essential reading
Tuchman, Barbara, A Distant Mirror : the calamitous 14th century, New York : Alfred Knopf, 1978Lansdown, R. and W.Yule, eds. Loodvergiftiging: History and Environmental Impact. Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press, 1986.
Leff, S., and Vera Leff, From Witchcraft to World Health, New York: MacMillan, 1956
Sigerist, H. E. 1945. Beschaving en Ziekte. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press.
Roger D. Masters, Fortune is a River: Leonardo da Vinci and Niccolò Machiavelli’s Magnificent Dream to Change the Course of Florentine History (1999), 133.