De film Risen vertelt het verhaal van Jezus’ verrijzenis en hemelvaart aan de hand van de fictieve Romeinse tribuun Clavius, die toezicht houdt op zowel Jezus’ kruisiging als het onderzoek naar wat er met zijn verdwenen lichaam is gebeurd. Clavius’ ontmoeting met de gekruisigde Jezus, zijn gesprekken met enthousiaste discipelen en andere getuigen, en tenslotte zijn ontmoetingen met de verrezen Jezus brengen hem tot geloof.
Risen heeft eeuwenoude precedenten. Vroege christenen creëerden hun eigen ficties, waarin ze van Jezus getuigden vanuit het perspectief van Pontius Pilatus. De Handelingen van Pilatus en de Brieven van Pilatus tonen een Romeinse prefect die diep verontrust is door Jezus, die hij naar het kruis stuurt. In de Handelingen van Pilatus buigen de Romeinse standaarden wanneer Jezus de kamer binnenkomt, als bewijs van zijn heilige identiteit. In de brieven van Pilatus wordt hij zelfs afgeschilderd als een christelijke bekeerling. Risen verkondigt, net als zijn voorgangers uit de oudheid, het evangelie door de ogen van de Romeinen die Jezus hebben gedood.
Risen rijgt zijn verhaallijn aan stukjes en beetjes die uit de evangeliën zijn geselecteerd, en zoals elk van de christelijke evangeliën zijn eigen interpretatie van Jezus presenteert, doet de film dat ook. Je zou deze Jezus kunnen omschrijven als “romantisch”; hij dwingt geloof af door de kracht van zijn aanwezigheid. Jezus spreekt weinig in de film, maar zelfs een blik op zijn dode gezicht grijpt Clavius aan. Pontius Pilatus stuurt Jezus naar het kruis, maar laat zijn benen breken om de lijdensweg te verkorten. (In het evangelie van Johannes doet Pilatus dit om de Joodse leiders gunstig te stemmen.) Pilatus is duidelijk geschokt door zijn ontmoeting met Jezus en geeft dit bevel terwijl hij zijn handen wast. Jezus neemt ook momenten voor één-op-één mentorschap. Wanneer hij dat met Clavius doet, komt hij over als de perfecte pastor of therapeut, die precies de juiste vragen stelt en steun biedt.
De Jezus van Opgestaan is grotendeels spiritueel. Zijn leer komt neer op eenvoudige liefde. En hij is ongevaarlijk. Men vraagt zich af waarom iemand hem dood zou willen, aangezien hij geen directe bedreiging vormt voor de autoriteiten. Pilatus zelf merkt hierover op: “Het is alsof hij geofferd wilde worden.” Het idee dat Jezus zijn dood zocht mag dan gangbaar zijn in de populaire vroomheid, het is vreemd aan de evangeliën.
Zoals de meeste Jezus-films, kiest Risen uit de evangeliën om zijn verhaal te maken. Tijdens de kruisiging zijn we getuige van Matteüs’ aardbeving en horen we Jezus’ triomfantelijke laatste woorden van Johannes: “Het is volbracht!” We horen zijn laatste uitroep niet van Marcus en Mattheus: “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?” Het verrijzenisverhaal bevat het verhullingsverhaal uit Mattheüs, evenals de ontmoeting van twee discipelen met de verrezen Jezus uit Lucas. Als Jezus zich opmaakt om op te stijgen, spreekt hij citaten uit Johannes, Handelingen en Mattheüs.
Die harmonisatie zorgt voor ongemakkelijke momenten. Opgestaan citeert de belofte (uit Marcus 16:7) dat de opgestane Jezus zijn discipelen in Galilea zal ontmoeten. Maar alleen de auteur van Lucas vertelt over Jezus’ tenhemelopneming, en Lucas plaatst Jezus’ verschijningen bij de opstanding in en rond Jeruzalem. In Opgestaan lijkt Jezus’ hemelvaart veel op een ruimtelancering, maar die vindt plaats in Galilea. Marcus weet niets van Jezus’ hemelvaart, en Lucas beschrijft geen opstandingsverschijningen in Galilea, maar Risen vermengt de twee. Dit soort selectieve vermenging vertroebelt het onderscheidende getuigenis van elk evangelie, en het resulteert in een Jezus die op geen van de vier evangelies lijkt.
Risen heeft zijn dwaze momenten. De Lijkwade van Turijn komt twee keer voor, met de beeltenis van Jezus gebrand in zijn begrafenisdoek. Maria Magdalena wordt afgebeeld als een prostituee, waarvoor geen bijbels bewijs bestaat. In een scène vraagt Claudius hoeveel van zijn troepen Maria kennen, en een voor een steken zijn soldaten hun hand op. We hebben achtervolgingsscènes en een gevechtsscène; Risen geeft de periode weer alsof de Joden, aangewakkerd door messiaanse vurigheid, veldslagen voerden tegen de Romeinen.
Dergelijke veldslagen waren er niet, en we weten niet hoeveel Joden een messias verwachtten of wat zij precies verwachtten. Net als in de evangeliën worden de tempelautoriteiten in de film afgeschilderd als hopeloos hypocriet en manipulatief. Pilatus schoffeert hen zelfs omdat ze hem op de sabbat bezoeken. Bijna alle Jezus-films hebben een anti-Joodse inslag, en hoewel Risen het beter doet dan de meeste andere films, wekt de film toch de indruk dat de Joden de messias hebben gemist door hun eigen onkunde en de dubbelhartigheid van hun leiders – een veronderstelling die door de eeuwen heen met veel kwaad gepaard is gegaan.
Net als de evangelies vertelt Risen het Jezus-verhaal om zijn publiek te inspireren door zijn interpretatie. Helaas, hoewel het put uit deze evangeliën voor zijn portret van Jezus, lijkt de Jezus van Risen niet veel op degene die we ontmoeten in Mattheüs, Marcus, Lucas, of Johannes.
Afbeelding Credit: “Affreschi di Gaetano Bianchi sulla lunetta della Cappella Gentilizia Corsini (Villa Le Corti), San Casciano Val di Pesa” door Vignaccia76. CC BY SA 3.0 via Wikimedia Commons.