Robert E. Lucas, Jr., voluit Robert Emerson Lucas, Jr., (geboren 15 sept. 1937, Yakima, Wash., VS), Amerikaans econoom die in 1995 de Nobelprijs voor de Economie kreeg voor het ontwikkelen en toepassen van de theorie van de rationele verwachtingen, een econometrische hypothese. Lucas ontdekte dat individuen de beoogde resultaten van nationaal fiscaal en monetair beleid zullen compenseren door particuliere economische beslissingen te nemen op basis van ervaringen uit het verleden en de verwachte resultaten. Zijn werk, dat in het midden van de jaren zeventig aan bekendheid won, trok de conclusies van John Maynard Keynes in de macro-economie in twijfel, evenals de doeltreffendheid van overheidsingrijpen in binnenlandse aangelegenheden.
Lucas studeerde aan de Universiteit van Chicago en behaalde diploma’s in geschiedenis (A.B., 1959) en economie (Ph.D., 1964). Hij doceerde van 1963 tot 1974 aan de Carnegie Mellon University voordat hij in 1975 terugkeerde naar Chicago om hoogleraar economie te worden.
Lucas trok de veronderstellingen achter de Phillips-curve in twijfel, die werd geacht aan te tonen dat een regering de werkloosheid kan verlagen door de inflatie te verhogen. Volgens de Phillips-curve doet een hogere inflatie de lonen sneller stijgen, waardoor werklozen denken dat de hogere nominale lonen royaal zijn, terwijl het in feite slechts voor inflatie gecorrigeerde lonen zijn. Werklozen nemen dus sneller een baan aan, en het werkloosheidscijfer daalt.
Lucas betoogde echter dat werknemers niet keer op keer voor de gek kunnen worden gehouden; hogere inflatie zal uiteindelijk niet leiden tot lagere werkloosheid. Meer in het algemeen heeft het werk van Lucas geleid tot de zogeheten “policy ineffectiveness proposition”, het idee dat als mensen rationele verwachtingen hebben, beleid dat de economie probeert te manipuleren door valse verwachtingen te scheppen weliswaar meer “ruis” in de economie brengt, maar de prestaties van de economie niet zal verbeteren. Lucas is ook bekend om zijn bijdragen aan de investeringstheorie, de internationale financiën en de economische groeitheorie. Zijn Studies in Business-Cycle Theory (1981) bundelt zijn onderzoek uit de jaren zeventig en Models of Business Cycles (1987) geeft een overzicht van zijn economische theorie.
Lucas was redacteur of mede-eindredacteur van verschillende economische tijdschriften en was enige tijd voorzitter van de American Economic Association en de Econometric Society. In 2001 publiceerde Lucas Lectures on Economic Growth, een verzameling van zijn geschriften over economische groei.