Sedimentaire bekkens ontstaan voornamelijk in convergerende, divergerende en transformerende omgevingen. Convergente grenzen creëren voorlandbekkens door tektonische compressie van oceanische en continentale korst tijdens lithosferische buiging. Tectonische extensie aan divergente grenzen waar continentale rifting optreedt, kan een ontluikend oceaanbekken creëren dat leidt tot ofwel een oceaan ofwel het falen van de riftzone. In tektonische strike-slip settings komen accommodatieruimten voor als transpressie-, transtensie- of transrotatiebekkens, afhankelijk van de beweging van de platen langs de breukzone en de lokale topografie pull-apart bekkens.
Lithosferische rekEdit
Als de lithosfeer horizontaal wordt opgerekt, door mechanismen zoals ridge-push of trench-pull, wordt aangenomen dat het effect tweeledig is. Het onderste, hetere deel van de lithosfeer zal langzaam “wegvloeien” van het belangrijkste gebied dat wordt uitgerekt, terwijl de bovenste, koelere en brossere korst de neiging zal hebben om te breken (scheuren) en te breken. Het gecombineerde effect van deze twee mechanismen is dat het aardoppervlak in het gebied waar de uitrekking plaatsvindt, zakt, waardoor een geografische depressie ontstaat die vervolgens vaak wordt opgevuld met water en/of sedimenten. (Een analogie zou een stuk rubber kunnen zijn, dat in het midden dunner wordt wanneer het wordt uitgerekt.)
Een voorbeeld van een bekken veroorzaakt door lithosferische uitrekking is de Noordzee – ook een belangrijke locatie voor belangrijke koolwaterstofreserves. Een ander voorbeeld is de Basin and Range Province, die het grootste deel van de Amerikaanse staat Nevada beslaat en een reeks horst- en grabenstructuren vormt.
Een andere uiting van lithosferische uitrekking resulteert in de vorming van oceaanbekkens met centrale bergkammen; de Rode Zee is in feite een beginnende oceaan, in een plaattektonische context. De monding van de Rode Zee is ook een tektonisch drielandenpunt waar de Indische Oceaankloof, de Rode Zeekloof en de Oost-Afrikaanse Kloof samenkomen. Dit is de enige plaats op aarde waar een dergelijk drievoudig knooppunt van oceanische korst subaeriaal is blootgelegd. De reden hiervoor is tweeledig, namelijk een hoog thermisch drijfvermogen van het knooppunt, en een plaatselijke verfrommelde zone van zeebodemkorst die als een dam tegen de Rode Zee werkt.
Lithosferische samendrukking/verkorting en buigingEdit
Als er een belasting op de lithosfeer wordt uitgeoefend, zal deze de neiging hebben om te buigen op de manier van een elastische plaat. De grootte van de lithosferische buiging is een functie van de opgelegde belasting en de buigstijfheid van de lithosfeer, en de golflengte van de buiging is een functie van de buigstijfheid alleen. De buigstijfheid is op zichzelf een functie van de samenstelling van de lithosferische mineralen, het thermisch regime, en de effectieve elastische dikte. De aard van de belasting is gevarieerd. Zo heeft de vulkanische keten van de Hawaï-eilanden voldoende massa om doorbuiging van de lithosfeer te veroorzaken.
De obductie van een tektonische plaat op een andere veroorzaakt ook een belasting en resulteert vaak in het ontstaan van een voorlandbekken, zoals het Po-bekken naast de Alpen in Italië, het Molasse-bekken naast de Alpen in Duitsland, of het Ebro-bekken naast de Pyreneeën in Spanje.
Strike-slip deformatieEdit
Vorming van de lithosfeer in het vlak van de aarde (d.w.z. zodanig dat de breuken verticaal zijn) treedt op als gevolg van bijna horizontale maximum en minimum hoofdspanningen. De resulterende verzakkingszones staan bekend als strike-slip of pull-apart bekkens. Bekkens die worden gevormd door de werking van strike-slip ontstaan waar een verticaal breukvlak een kromming vertoont. Wanneer de kromming in het breukvlak uit elkaar beweegt, ontstaat een gebied van transtension, waardoor een bekken ontstaat. Een andere term voor een transtensioneel bekken is een rhombochasm. Een klassiek rhombochasm wordt geïllustreerd door de Dode Zee rift, waar de noordwaartse beweging van de Arabische Plaat ten opzichte van de Anatolische Plaat een rhombochasm heeft veroorzaakt.
Het tegenovergestelde effect is dat van transpressie, waar convergerende beweging van een gekromd breukvlak botsing veroorzaakt van de tegenover elkaar liggende zijden van de breuk. Een voorbeeld hiervan zijn de San Bernardino Mountains ten noorden van Los Angeles, die het resultaat zijn van convergentie langs een kromming in het San Andreas-breukensysteem. De aardbeving van Northridge werd veroorzaakt door verticale beweging langs lokale stuw- en keerfouten die zich tegen de bocht in de anders strek-slip breukomgeving bundelden.In Nigeria is het dominante type basisgesteente dat wordt doorsneden door putten die naar koolwaterstoffen, kalksteen of water worden geboord, graniet. De drie sedimentaire bekkens in Nigeria zijn bedekt met continentale korst, behalve in de Niger-delta, waar het basisgesteente wordt geïnterpreteerd als oceanische korst. De meeste putten die in de basis zijn doorgedrongen bevinden zich in de oostelijke Dahomey-bekken in het westen van Nigeria. Een maximumdikte van ongeveer 12.000 m sedimentgesteente wordt bereikt in de offshore westelijke Niger-delta, maar de maximumdikten van sedimentgesteente bedragen ongeveer 2.000 m in het Tsjaadbekken en slechts 500 m in de Sokoto-bekken.