In juni 1905 werd Witte gevraagd te onderhandelen over het einde van de Russisch-Japanse oorlog. Nicolaas II was tevreden over zijn optreden en werd bij de regering gehaald om te helpen de industriële onrust op te lossen die was gevolgd op Bloody Sunday. Witte wees erop: “Met vele nationaliteiten, vele talen en een natie die grotendeels analfabeet is, is het wonderbaarlijk dat het land zelfs door autocratie bijeen kan worden gehouden. Onthoud één ding: als de regering van de tsaar valt, zal er absolute chaos heersen in Rusland, en het zal nog vele jaren duren voordat je een andere regering ziet die in staat is de mengeling die de Russische natie vormt, onder controle te houden.” (13)
Emile J. Dillon, een journalist werkzaam voor de Daily Telegraph, was het eens met Witte’s analyse: “Witte… overtuigde mij ervan dat elke democratische revolutie, hoe vreedzaam ook tot stand gebracht, de poorten wijd open zou zetten voor de krachten van het anarchisme en het imperium zou opbreken. En een blik op de louter mechanische nevenschikking – men kan het geen vereniging noemen – van onderling zo tegenstrijdige elementen als de etnische, sociale en religieuze secties en verdelingen van de onderdanen van de tsaar, zou deze voor de hand liggende waarheid aan het verstand van iedere onbevooroordeelde en oplettende student van de politiek hebben gebracht.” (14)
In oktober 1905 ging het spoorwegpersoneel in staking, waardoor het gehele Russische spoorwegnet werd lamgelegd. Dit ontwikkelde zich tot een algemene staking. Leon Trotski herinnerde zich later: “Na 10 oktober 1905, verspreidde de staking, nu met politieke leuzen, zich vanuit Moskou over het hele land. Zo’n algemene staking was nog nooit ergens geweest. In veel steden waren er botsingen met de troepen.” (15)
Witte zag slechts twee mogelijkheden voor de Trar: “of hij moet zich aan het hoofd van de volksbeweging voor vrijheid stellen door er concessies aan te doen, of hij moet een militaire dictatuur instellen en met naakt geweld de gehele oppositie onderdrukken”. Hij wees er echter op dat elk beleid van repressie zou leiden tot “massaal bloedvergieten”. Zijn advies was dat de tsaar een programma van politieke hervormingen zou moeten aanbieden. (16)
Nicholas schreef in zijn dagboek: “Gedurende al deze verschrikkelijke dagen, ontmoette ik Witte voortdurend. Wij ontmoetten elkaar zeer dikwijls in den vroegen morgen, om eerst des avonds, bij het vallen van den avond, uit elkaar te gaan. Er waren slechts twee mogelijkheden: een energieke soldaat vinden en de opstand met geweld neerslaan. Dat zou rivieren van bloed betekenen, en uiteindelijk zouden we zijn waar we waren begonnen. De andere uitweg zou zijn het volk zijn burgerrechten te geven, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, en ook wetten te laten opstellen door een Staatsdoema – dat zou natuurlijk een grondwet zijn. Witte verdedigt dit zeer energiek.” (17)
Groothertog Nikolai Romanov, de achterneef van de tsaar, was een belangrijke figuur in het leger. Hij was zeer kritisch over de manier waarop de tsaar met deze incidenten omging en voorstander van het soort hervormingen dat Sergei Witte voorstond: “De regering (als er al een regering is) blijft in volledige passiviteit… een domme toeschouwer van het getij dat het land beetje bij beetje overspoelt.” (18)
Op 22 oktober 1905 stuurde Sergei Witte een bericht aan de tsaar: “De huidige vrijheidsbeweging is niet nieuw geboren. Haar wortels zijn verankerd in de eeuwen van de Russische geschiedenis. Vrijheid moet de leuze van de regering worden. Er is geen andere mogelijkheid voor de redding van de staat. De mars van de historische vooruitgang kan niet worden gestopt. Het idee van burgerlijke vrijheid zal zegevieren, zo niet door hervormingen dan door revolutie. De regering moet bereid zijn om verder te gaan langs constitutionele lijnen. De regering moet oprecht en openlijk streven naar het welzijn van de staat en niet trachten dit of dat type regering te beschermen. Er is geen alternatief. De regering moet ofwel zelf aan het hoofd staan van de beweging die het land in zijn greep heeft, ofwel het overlaten aan de elementaire krachten die het in stukken zullen scheuren.” (19)
Later die maand richtten Leon Trotski en andere Mensjewieken de St. Petersburgse Sovjet op. Op 26 oktober vond de eerste bijeenkomst van de Sovjet plaats in het Technologisch Instituut. Er waren slechts veertig afgevaardigden, omdat de meeste fabrieken in de stad tijd hadden om de afgevaardigden te kiezen. Er werd een verklaring gepubliceerd waarin stond: “In de komende dagen zullen er in Rusland beslissende gebeurtenissen plaatsvinden, die voor vele jaren het lot van de arbeidersklasse in Rusland zullen bepalen. We moeten volledig voorbereid zijn om deze gebeurtenissen verenigd door onze gemeenschappelijke Sovjet het hoofd te bieden.” (20)
In de loop van de volgende weken werden in heel Rusland meer dan 50 van deze sovjets gevormd en deze gebeurtenissen werden bekend als de 1905 Revolutie. Witte bleef de tsaar adviseren om concessies te doen. Groothertog Nikolai Romanov stemde hiermee in en drong er bij de tsaar op aan hervormingen door te voeren. De tsaar weigerde en beval hem in plaats daarvan de rol van militair dictator op zich te nemen. De groothertog trok zijn pistool en dreigde zichzelf ter plekke neer te schieten als de tsaar niet instemde met Witte’s plan. (21)
Op 30 oktober stemde de tsaar schoorvoetend in met de publicatie van de details van de voorgestelde hervormingen, die bekend werden als het Oktobermanifest. Hierin werd vrijheid van geweten, meningsuiting, vergadering en vereniging toegekend. Hij beloofde ook dat mensen in de toekomst niet meer zonder proces gevangen zouden worden gezet. Tenslotte kondigde hij aan dat geen wet van kracht zou worden zonder de goedkeuring van de Staatsdoema. Er is op gewezen dat “Witte het nieuwe beleid met alle stelligheid die hem ten dienste stond, verkocht”. Hij deed ook een beroep op de eigenaren van de kranten in Rusland om “mij te helpen de gemoederen tot bedaren te brengen”. (22)
Deze voorstellen werden door de Sovjet van Sint-Petersburg verworpen: “We krijgen een grondwet, maar het absolutisme blijft… Het strijdende revolutionaire proletariaat kan de wapens niet neerleggen voordat de politieke rechten van het Russische volk een vaste grondslag hebben gekregen, totdat een democratische republiek is opgericht, de beste weg voor de verdere voortgang naar het socialisme.” (23) De tsaar gaf Witte hiervan de schuld en schreef in zijn dagboek: “Zolang ik leef, zal ik die man (Witte) nooit meer het kleinste ding toevertrouwen.” (24)
Toen hij hoorde van de publicatie van het Oktobermanifest, keerde pater Georgi Gapon terug naar Rusland en probeerde toestemming te krijgen om de Vergadering van Russische Arbeiders van Sint-Petersburg te heropenen. Sergei Witte weigerde hem echter te ontmoeten. In plaats daarvan stuurde hij hem een boodschap waarin hij dreigde hem te arresteren als hij het land niet zou verlaten. Hij was bereid een deal aan te bieden waarbij Gapon zich openlijk achter Witte zou scharen en alle verdere opstandige activiteiten tegen het regime zou veroordelen. In ruil daarvoor kreeg hij de belofte dat Gapon na afloop van de crisis weer zou worden toegelaten in Rusland en hij zijn vakbondsactiviteiten kon voortzetten. (25)
De tsaar besloot actie te ondernemen tegen de revolutionairen. Trotski legde later uit dat: “Op de avond van 3 december werd de Sint-Petersburgse Sovjet omsingeld door troepen. Alle uitgangen en ingangen werden gesloten.” Leon Trotski en de andere leiders van de Sovjet werden gearresteerd. Trotski werd verbannen naar Siberië en beroofd van alle burgerrechten. Trotski verklaarde dat hij een belangrijke politieke les had geleerd, “de staking van de arbeiders had voor de eerste keer het tsarisme op de knieën gekregen.” (26)
Georgi Gapon hield zich aan zijn kant van de afspraak. Waar mogelijk gaf hij persinterviews waarin hij Sergei Witte prees en opriep tot matiging. Gapon’s biograaf, Walter Sablinsky, heeft erop gewezen: “Dit leverde hem natuurlijk heftige veroordelingen op van de revolutionairen… Plotseling was de revolutionaire held een vurig verdediger van de tsaristische regering geworden.” De woede nam toe toen duidelijk werd dat Witte vastbesloten was het land met geweld te pacificeren en alle revolutionaire leiders werden gearresteerd. (27)