Theology and Culture at Vatican II
Van de reis van de Wijzen om getuige te zijn van de geboorte van Jezus tot de symbolische aanwezigheid van de Twaalf Stammen van Israël met Pinksteren, is het thema van katholiciteit en cultuur een integrale dimensie geweest van het verhaal van Christus en de Kerk. Ten tijde van het Tweede Vaticaans Concilie was de relatie tussen theologie en cultuur om verschillende onderling samenhangende redenen van bijzonder belang.1 Het onvoltooide Vaticanum I (1869-70) had een onevenwichtige nadruk gelegd op het pausdom en de universele kerk in verhouding tot het bisschopsambt en de plaatselijke kerken. Een sterk pausdom had verschillende voordelen voor de Kerk in haar strijd met een vaak vijandige negentiende- en vroeg-twintigste-eeuwse wereld, maar de nadruk op het “universele” was niet bevorderlijk voor een focus op diverse culturen. Het was nodig het evenwicht te herstellen door de nodige aandacht te schenken aan bisschoppen en aan specifieke kerken. Er was een belangrijk verband tussen de waardering van de rol van bijzondere kerken en de waardering van de bijdragen van diverse culturen.
Deze binnenkerkelijke zorgen hielden verband met de achtergrondkwesties van de geloofwaardigheid van de Kerk in Europa in de nasleep van de twee wereldoorlogen, alsmede met het groeiende gevoel van schande van de koloniale machten in hun behandeling van inheemse volkeren van verschillende landen. In katholieke theologische kringen stelde Henri de Lubac al in 1938, onder verwijzing naar John Henry Newman, culturele aanpassing vast als een sleutelelement van het katholicisme.2 De Lubac betoogde dat het christelijk heil niet kan worden opgedeeld in een ander domein, maar werkelijk verbonden is met het menselijk lot en op een reële manier verbonden is met menselijke samenlevingen. In het klassieke werk van de protestantse theoloog H. Richard Niebuhr uit 1951, Christus en cultuur, worden de sterke en zwakke kanten van verschillende modellen onderzocht, waarbij uiteindelijk de nadruk wordt gelegd op de noodzaak van geloof.3 Op de achtergrond van zijn werk sluimert de angst over het besef dat het geloof van veel Europese christenen tijdens de Tweede Wereldoorlog meer nominaal dan reëel was gebleken en dat het Europese christendom in het algemeen had gefaald in zijn verplichtingen om de cultuur te transformeren en om zich te verzetten tegen elementen van de cultuur die duidelijk slecht waren geworden. Tegelijkertijd ontwikkelde een andere protestant, Paul Tillich, zijn theologische methode van correlatie, waarbij de menselijke ervaring, begrepen met gevoeligheid voor culturele verscheidenheid, vragen opwerpt waarop het christendom de oriëntatie moet bieden voor een authentiek antwoord, wil het existentieel relevant zijn.4
Het thema van betrokkenheid bij de wereld, en daarmee inculturatie, zou…