Sinds de aardbeving in Gorkha in april 2015 bijna 9.000 mensen het leven kostte, heeft Nepal een langzame en moeizame weg naar herstel afgelegd. Het levendige culturele erfgoed van Nepal, bestaande uit monumenten, religieuze plaatsen, ambachten, festivals en traditionele gebruiken, heeft een sleutelrol gespeeld in dit proces.
De wederopbouw van het erfgoed in Nepal heeft prioriteit gekregen in het UNESCO-werelderfgoed Kathmandu Valley en heeft enorme bedragen aan internationale hulp ontvangen. Maar deze wederopbouw is ook de bron geworden van groeiende spanningen tussen mondiale instellingen, nationale politiek en plaatselijke aspiraties.
De stad Bhaktapur herbergt een van de zeven monumentenzones van de vallei. Het is bezig met een nieuwe vorm van lokaal geleid herstel, waarbij de nadruk ligt op het gebouwde erfgoed om het toeristische potentieel te herstellen en – wat belangrijker is – het gemeenschapsleven en de veerkracht van de bewoners weer op te bouwen.
Erfenis in herstel
Bhaktapur ligt 13 km van Kathmandu en telt 82.000 inwoners. De stad heeft een lange geschiedenis die teruggaat tot de 12e eeuw als prominente machtszetel van de Malla-dynastie.
Het centrale Durbar Square, een geheel van paleizen, tempels en rusthuizen, laat eeuwen geschiedenis, architectuur en vakmanschap zien. Bhaktapur, dat in 1979 tot werelderfgoed werd verklaard, wordt vaak een stad van “levend erfgoed” genoemd, met meer dan 130 erfgoedlocaties en een jaarlijkse kalender van festivals, processies en ambachten.
Bhaktapur heeft zwaar geleden onder de aardbeving, met meer dan 300 doden en 2.000 gewonden. Meer dan 30.000 huizen en 116 monumenten liepen aanzienlijke schade op.
Voor de bewoners is de wederopbouw van erfgoed een prominent, tastbaar teken van herstel na de aardbeving, dat een hernieuwd gevoel van lokale trots geeft. Plekken die worden herbouwd zijn niet alleen monumenten die toeristen kunnen bezoeken, maar ook essentiële plaatsen voor het openbare leven: tempels voor erediensten en rusthuizen voor bijeenkomsten van de gemeenschap.
De voorzitter van een van de plaatselijke gebruikerscomités, Ram Hari Kora, vertelt me waarom hij zich vrijwillig inzet voor de wederopbouw van het erfgoed: “Al deze monumenten zijn door onze voorouders nagelaten eigendommen. Ze hebben ook een culturele betekenis.”
Doorgaan met het vieren van festivals is de manier van de stad geworden om terug te keren naar de normaliteit. Het jaarlijkse augustusfestival Gai Jatra herdenkt de doden door middel van een weeklange reeks rituelen en processies door de stad.
Beelden van overleden familieleden maken deel uit van de processies, die vergezeld gaan van opzwepende en energieke dansen, traditionele kostuums en maskers.
In 2015 bood het festival de lokale bevolking de gelegenheid om te delen in collectieve rouw.
Globaal erfgoed, lokale actie
Vijf jaar na dato is bijna 80% van de restauratie- en wederopbouwwerkzaamheden in Bhaktapur voltooid. Plaatselijke consumentencomités zorgen voor de financiën en de planning van de afzonderlijke projecten. De fondsen worden aangevuld met donaties van geld en bouwmaterialen van de bewoners, en de plaatselijke bevolking werkt als vrijwilliger zelf aan de wederopbouw.
Bhaktapur-bewoner Deepesh Raj Sharma herinnert zich hoe de bewoners in de nasleep van de aardbeving de handen ineen sloegen om belangrijke fragmenten van verschillende tempels die naar beneden waren gevallen te catalogiseren en op te slaan om hun veiligheid te garanderen.
“Het beschermen van ons erfgoed en de rijkdom van onze voorouders maakt deel uit van onze plicht tegenover de gemeenschap,” zegt hij.
In schril contrast met zijn buren Kathmandu en Patan, behoudt Bhaktapur een hoge mate van autonomie bij de wederopbouw. Minder dan 10% van de erfgoedlocaties in Bhaktapur zijn rechtstreeks toegewezen aan het Departement voor Archeologie van Nepal. De stad weigerde in 2018 meer dan 10 miljoen dollar (16 miljoen A$) aan buitenlandse financiering van de Duitse Ontwikkelingsbank vanwege onenigheid over de manier waarop wederopbouwprojecten zouden worden opgedragen en uitgevoerd.
Verschillende lokale benaderingen zijn in strijd met internationale richtlijnen voor de bescherming van erfgoed, wat heeft geleid tot kritiek van conserveringsdeskundigen. Het gebruik van nieuwe materialen en technieken en het gebrek aan gedetailleerde documentatie en onderzoek zijn aanhoudende punten van zorg.
Maar de meeste inwoners die ik heb geïnterviewd zijn tevreden met de gestage vooruitgang die zichtbaar is in de stad. Velen hebben een duidelijk gevoel van eigenaarschap over het herstel van het erfgoed van hun stad.
Literatuurstudent Samriddhi Prajapati vertelt me: “De voortdurende reconstructie van het erfgoed maakt me trots, omdat we op deze manier onze cultuur kunnen behouden en het toerisme naast elkaar kunnen aanmoedigen.”
Niet alle erfgoed, niet alle mensen
Gelukkig genoeg hebben niet alle erfgoedgebouwen van Bhaktapur dezelfde zorg gekregen.
Terwijl het publieke en gemeenschapserfgoed aanhoudende aandacht en financiering heeft gekregen, zijn veel particuliere huizen verdwenen in stapels puin. De huizen die het hebben overleefd, staan te verkommeren.
Woningen moeten voldoen aan strenge verordeningen om in aanmerking te komen voor financiële stimulansen, wat leidt tot conflicten die de wederopbouw vertragen. De bezorgdheid om veiligheid en efficiëntie heeft ook voorrang op het erfgoed, dus bijna alle nieuwe huizen worden gebouwd met moderne bouwmaterialen. Het verouderende huizenbestand van de stad wordt verlaten of vervangen.
Heritage is niet voor alle inwoners van Bhaktapur een prioriteit, vooral niet voor de armste en meest gemarginaliseerde gemeenschappen, die zich meer zorgen maken over huisvesting, voedsel en werkgelegenheid. Voor hen is herstel een verre droom en erfgoed een luxe.
Maar het erfgoedherstelproces van Bhaktapur maakt gebruik van zijn verleden voor zijn toekomst, het opbouwen van rampbestendigheid en het bevorderen van sociale en culturele banden terwijl de lokale en nationale identiteit wordt herbouwd.
Zoals toeristengids Sahana Chitrakar me vertelt: “Mensen kunnen hun reflectie zien in het erfgoed, ze kunnen hun ouders en grootouders zien, dus willen ze het bewaren voor de toekomst”.