NAIROBI Toen ik onlangs tegen een vriend een opmerking maakte over de dapperheid van Keniaanse atleten, deed hij daar minachtend over: “Het zijn geen Kenianen,” snoof hij. “Het zijn Kalenjins.” Onnodig te zeggen dat hij niet een van hen is.
Toen ik besloot dit op te volgen, interviewde ik Josh Kiragu, coach van het Keniaanse team in meer glorieuze dagen. Hij leidde het team voor de All-Africa Games in Algiers, en later op de Commonwealth Games in Edmonton, Canada.
Nostalgisch kijkt hij terug naar het tijdperk van Henry Rono, die vijf wereldrecords brak in een tijdsbestek van twee jaar. Kiragu, zelf een Meru, ontkent niet dat er iets in de Kalenjin-cultuur en -traditie zit waardoor ze aanleg hebben om goed te rennen.
“Het is het feit dat ze vee houden en er in de hooglanden achteraan rennen,” zegt Kiragu. “Dan is er de hoogte waarin ze leven, in de Rift Valley. Verder is er een biologisch aspect: Hun langere dijbeen betekent dat hun bereik beter is.
“De meeste middenafstandlopers hebben iets soortgelijks,” voegt hij eraan toe. “Het is een kwestie van slag: Hun bovenlichaam is sterker, dus kunnen ze veel meer lucht opnemen.”
Is het weer een voorbeeld van Darwin’s “survival of the fittest”?
Ja, antwoordt hij, wijzend op de beroemde Haile Gebreselassie van Ethiopië, die ook zo gebouwd is.
Vorig jaar beweerde een groep Deense wetenschappers, die proeven deden met een groep Kalenjin schooljongens en Deense schooljongens, dat de resultaten aantoonden dat hardlopers uit Nandi Hills een genetisch voordeel hebben boven andere atleten.
Persberichten noemden deze voordelen “snelheidsgenen” en de wetenschappers beweerden dat hun onderzoek steun heeft van enkele Keniaanse topatleten, waaronder Mike Boit en Peter Rono, van wie de laatste zegt dat het de omgeving was, in combinatie met het voedsel en de opvoeding, die hen tot natuurlijke hardlopers maakte.
Kiragu is het ermee eens dat wat je in je vroege leven doet, bepalend is voor de fitheid. Kalenjins hebben het voordeel van de grote hoogte, wat betekent dat, omdat ze meer zuurstof nodig hebben, ze in staat zijn om hun hart en ademhalingssystemen te conditioneren. Als ze afdalen naar lagere hoogtes, kunnen ze veel sneller rennen dan wij mindere stervelingen.
“Train op de top van een berg en je zult een ster zijn!” zegt Kiragu.
Dieet speelt ook een belangrijke rol. Net als andere veehouders eten Kalenjins veel vlees en melk, die het lichaam voorzien van energierijke koolhydraten en botopbouwend calcium. De Kalenjin vinden gras voor hun dieren in de laaglanden en moeten veel heuvels beklimmen, in tegenstelling tot de Maasai, die in de laaglanden blijven.
Verkenners gaan naar wedstrijden op hun lagere school om te kijken of ze bijzonder talent hebben.
“Als het om atletiek gaat,” grapte Kiragu, “is iedereen bang voor de Kalenjins, omdat zij altijd het bord aanvegen.”
Jongens en meisjes zijn vaak begaafd, maar hij wijst erop dat de gewoonte om vroeg te trouwen veel vrouwen de kans ontneemt om hun talenten te ontwikkelen. Tegla Loroupe heeft veel tijd en energie gestoken in het opzetten van een kamp voor jonge vrouwelijke atleten om hen de aanmoediging te geven die zij nodig hebben, naast het feit dat zij zelf een uitstekend rolmodel is.
Jonge Keniaanse atleten worden naar kampen in Japan, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk gebracht om zich te ontwikkelen, terwijl Kiragu het belangrijk vindt dat zij in Kenia trainen, gesteund door een goed georganiseerd Ministerie van Sport. Momenteel is de sportfunctie opgeslokt in een groot ministerie dat zich bezighoudt met cultuur en binnenlandse zaken, waardoor het zijn potentieel verliest om werkelijk effectief te zijn.
Het wordt, zoals op zoveel andere gebieden van het gemeenschapsleven, overgelaten aan het individu en particuliere organisaties.
Het leger is ook in de strijd geworpen, samen met organisaties als de Kenya Communications Sports Organisation, om talent aan te boren door middel van regelmatige wedstrijden. Provinciale kampioenschappen zorgen ervoor dat toekomstige prijswinnaars worden gevonden.
Kiragu denkt met liefde terug aan de jaren zeventig, toen er overal in het land door de overheid gefinancierde jeugdcentra waren, en toen het Keniaanse voetbalelftal sterk was. Tegenwoordig steunt hij een jaarlijks muziekfestival in Nairobi, maar sport blijft achterwege. Toch behaalde Kenia vorig jaar op de Olympische Spelen in Sydney twee gouden, twee zilveren en twee bronzen medailles, allemaal in het hardlopen. Hoe indrukwekkend dit ook is, het is niet te vergelijken met Kenia’s prestaties tijdens de Spelen van Seoel in 1988, waar het team de 800, 5000 en 10.000 meter won. Maar Kiragu schept er genoegen in mij eraan te herinneren dat de Kenianen sinds 1984 elke keer de Olympische steeplechase hadden gewonnen!
Dacht hij dat het relatieve succes van Kenia’s lopers in 2000 jaar een impuls zou kunnen geven voor nieuwe energie en fondsen? De atleten waren niet zozeer als Kenianen op de baan, maar veeleer als individuen, in welke hoedanigheid zij veel geld konden verdienen. De Kenya Amateur Athletics Association staat erop dat ze terugkomen en rennen voor het land, maar dat is alleen in een Olympische of Commonwealth Games jaar.
“Het is een kwestie van inzet en steun van de regering,” benadrukt Kiragu. “De regering moet meer doen om atleten trots te maken op hun land.”
Hij noemt het voorbeeld van Kameroen, de Olympische voetbalsterren van vorig jaar: “De crème de la crème van hun team kan in elk hotel verblijven en wordt voor niets verwend en gedineerd.”
Kameroen heeft een ministerie gewijd aan sport, dat jong talent vindt en ontwikkelt. Kiragu vergelijkt dit met de manier waarop voormalige Keniaanse bokssterren in de anonimiteit mogen sterven. Een uitzondering is de voormalige politieman-atleet Kipchoge Keino, “de beste atleet die Kenia ooit heeft voortgebracht,” die geëerd wordt door een straat naar hem te laten vernoemen in elke grote stad in het land.
Sinds zijn hoogtijdagen in de jaren zestig en zeventig heeft hij een kindertehuis opgericht in Eldoret, en vertegenwoordigt hij Kenia nu in het Internationaal Olympisch Comité.
Kip Keino doet het idee van genetisch voordeel echter af als “racistische onzin”.
“Voor mij is het interesse en hard werken,” zegt de gouden medaillewinnaar van de Olympische Spelen van 1968 en 1972. “Er is niets in deze wereld tenzij je hard werkt om te bereiken waar je bent, en dus denk ik dat hardlopen mentaal is; driekwart van alles is mentaal.”
Kiragu is in zijn tijd hoofdcoach geweest bij voetbal, zwemmen en basketbal, en schudt treurig het hoofd als hij opmerkt dat er zoveel topsporters worden verspild. Zelf rende en zwom hij op de middelbare school en later ging hij naar de Loughborough University in het Verenigd Koninkrijk, waar hij zich specialiseerde in coaching. Hij werkte op de afdeling Vrije tijd en Recreatie van het Utalii College in Nairobi, waar hij managers hielp opleiden. Later ging hij naar Aberdeen, Schotland, om verder te studeren.
Hoe vergeleek het Verenigd Koninkrijk zich met Kenia als het om sport ging?
“Natuurlijk blinkt het Verenigd Koninkrijk uit in zaken als krachttraining,” zegt hij, “maar hier hebben we natuurlijke faciliteiten en de grote hoogte die zo belangrijk is voor hardlopers.”
Als iemand mocht betwijfelen dat het gooien van geld naar het probleem helpt, de prestaties van het Verenigd Koninkrijk op de Olympische Spelen van dit jaar is het bewijs dat het doet. De 11 gouden medailles van het Britse team vertegenwoordigen een verbazingwekkende ommekeer ten opzichte van de achteruitgang in Atlanta vier jaar geleden.
“Het verschil met Atlanta,” zegt Richard Williams in een recente Guardian Weekly, “was loterijfinanciering, die, wanneer verstandig gebruikt, atleten in staat stelde om zich op een fulltime basis voor te bereiden onder toezicht van coaches van wereldklasse en deskundige medische teams.”
Het idee dat deze wedstrijden plaatsvinden op “gelijke speelvelden” werd voor eens en voor altijd onderuit gehaald door Global Equity Monitoring, gevestigd in Canberra, Australië, die dagelijks de Olympische scores van Sydney herberekende, aangepast voor indicatoren van economische en sociale ontwikkeling. Zodra het BBP per hoofd van de bevolking werd meegerekend, zakten de Verenigde Staten van de eerste naar de 16e plaats tijdens de Spelen van Atlanta in 1996.
Maar mensen als Josh Kiragu verspillen geen tijd met bij de pakken neerzitten en medelijden met zichzelf hebben. Hij is momenteel druk bezig op de Imani School in Thika waar hij sportleraar is. Hij herinnert zich hoe hij lange afstanden naar school moest lopen, zoals zoveel kinderen nu nog moeten doen op het Afrikaanse platteland.
“Mijn school was ver weg, dus liep ik in totaal 12 kilometer per dag!” lacht hij.
Men zegt dat nood de moeder van de uitvinding is. Misschien zijn er toch nog goede dingen aan het leven in een “achtergebleven” ontwikkelingsland.