Een puntenslijper is een mechanisch apparaat dat wordt gebruikt om potloden te slijpen. Potloden worden tijdens het gebruik dof en de kern wordt korter, dus een puntenslijper scheert het omhulsel en de kern van het houten potlood tot het de punt vormt. Hij kan met de hand of met een elektromotor worden bediend.
Voordat puntenslijpers verschenen, werden potloden geslepen met kleine mesjes of met schuurpapier. Sommige potloden (zoals timmermanspotlood) werden ook daarna nog met een mesje geslepen, omdat ze plat zijn en niet met een draaiende beweging kunnen worden geslepen.
In 1828 patenteerde de Franse wiskundige Bernard Lassimonne de eerste potloodslijper. Deze slijper had kleine metalen vijltjes die in een hoek van 90 graden in een blok hout waren geplaatst en die de randen van de punt van het potlood slijpden. Deze methode was niet sneller of eenvoudiger dan het slijpen met een mes, en werd dus niet populair. Thierry des Estivaux, ook uit Frankrijk, verbeterde dit ontwerp en maakte een slijper met één lemmet in een kegelvormige behuizing – een ontwerp dat we vandaag de dag nog steeds gebruiken en een “prismaslijper” noemen. De volgende verbetering kwam van de andere kant van de Atlantische Oceaan in 1851, van een man genaamd Walter K. Foster. Hij verbeterde het ontwerp van Estivaux zodat het in massa kon worden geproduceerd.
Deze uitvindingen hadden slechts één tekortkoming. Ze eisten allemaal dat de gebruiker de puntenslijper stevig vasthield en het potlood draaide of andersom, waardoor het lood vaak brak. Daarom probeerden velen de slijper verder te verbeteren, maar zonder veel geluk. De eerste puntenslijper die dit probleem oploste was A.B. Dick Planetary Pencil Pointer, uitgevonden in 1896. Het had twee freesschijven die rond hun respectievelijke assen draaiden terwijl ze rond de punt van het potlood draaiden als een andere as. Dit systeem was omhuld en stond stil terwijl de slinger van de puntenslijper werd rondgedraaid. In 1904 verbeterde de Olcott Climax potloodslijper dit ontwerp door de freesschijven te vervangen door een cilindrische snijkop met spiraalvormige snijkanten in hetzelfde planetaire mechanisme dat ook in de potloodslijper werd gebruikt. De eerste elektrische puntenslijpers verschenen in 1910, maar waren pas in 1940 in de handel verkrijgbaar. Sindsdien zijn de puntenslijpers niet veel veranderd, behalve in de materialen die voor hun productie worden gebruikt.
Vandaag de dag hebben we verschillende soorten puntenslijpers. “Prisma”, “hand” of “zak” puntenslijpers zijn de eenvoudigste en de oudste variant. Ze hebben een kegelvormig gat dat leidt naar de snede waarvan de scherpe kant net in de vormgevende kegel komt. De botte punt van het potlood wordt in het gat geplaatst, en het potlood (of de slijper) wordt gedraaid, zodat een mesje in de punt van het potlood snijdt en reepjes hout en grafiet scheert. Het kegelgat heeft een opening in de buurt van het mesje, waardoor de slierten naar buiten of in een omhulsel vallen dat deel uitmaakt van de slijper. Prismaslijpers zijn meestal gemaakt van aluminium of hard plastic, hoewel oudere slijpers van hout waren gemaakt). Lamellenslijpers werken op dezelfde manier als messen. Ze hebben een mesachtig lemmet, of ze gebruiken vervangbare scheermesjes. Sommige hebben ook een mechanische geleider om het slijpen van een potlood te vergemakkelijken. Ze zijn ingewikkelder in het gebruik, maar stellen de gebruiker in staat het potlood op een gewenste manier te slijpen, terwijl prismaslijpers slechts één vorm kunnen geven. Cilindrische (planetaire) puntenslijpers worden op een bureau of aan de muur bevestigd, waardoor ze met een slinger kunnen worden aangedreven. Sommige geavanceerde modellen hebben een door een veer aangedreven houder voor het potlood en een regelaar voor de potloodscherpte. Elektrische puntenslijpers werken hetzelfde als cilindrische puntenslijpers, maar worden aangedreven door een elektromotor en zijn gemakkelijker in gebruik. Sommige andere puntenslijpers hebben een roterende snijschijf met snijkanten of schuurmiddelen zoals schuurpapier. Er zijn ook gespecialiseerde puntenslijpers die gemaakt zijn om potloden van niet-standaardmaten te slijpen.