Er zijn verschillende takken van yoga die elkaar aanvullen op weg naar verlichting. Daaronder zijn Bhakti, Hatha, Jnana, Karma, Mantra, Raja, en Tantra yoga. De vorm die het meest bekend is bij westerlingen is Hatha yoga, dat probeert het lichaam voor te bereiden op verlichting door middel van lichaamshoudingen. Hatha yoga, waarop dit artikel zich zal richten, wordt door veel van zijn niet-christelijke beoefenaars beschouwd als een spiritueel pad.
Hatha yoga wordt niet alleen beoefend door het aannemen van een lichamelijke houding die door beoefenaars van Hatha yoga wordt gebruikt, in tegenstelling tot de beweringen van sommige katholieke critici. Susan Brinkmann, een schrijfster voor het katholieke apostolaat Women of Grace, schrijft: “Zelfs in lessen waar christenen de namen van de houdingen veranderen in meer bijbelse concepten ontkent dat niet de bron van de kracht in de houdingen” (“Yoga,” Women of Grace Study Series, pp. 19-20).
Deze bewering neigt naar bijgeloof, het toeschrijven van magische effecten aan een lichamelijke handeling die alleen gebaseerd is op de uiterlijke uitvoering ervan (vgl. CCC 2111). Maar laten we duidelijk zijn: de lichaamshoudingen van yoga zijn op zichzelf neutraal. Het lichaam in een bepaalde houding brengen brengt de persoon niet noodzakelijk in een bepaalde spirituele activiteit.
Kijk naar de klassieke christelijke gebedshouding van het knielen: Door alleen maar het lichaam op de knieën te laten zakken, wordt de persoon niet betrokken bij de aanbidding van God. Afhankelijk van zijn intentie en handelingen, kan iemand op zijn knieën zijn tuin wieden, of een huwelijksaanzoek doen, of naar verloren kleingeld onder de bank zoeken. De houding moet gecombineerd worden met intentie en andere gebedshandelingen (b.v. handen vouwen, woorden spreken) wil knielen een daad van aanbidding worden.
Lichaamshoudingen of ademhalingsritmes kunnen verschillende fysiologische of psychologische voordelen hebben, op voorwaarde dat ze onder toezicht van een dokter of een andere gekwalificeerde deskundige worden uitgevoerd. De disciplines die gemeenschappelijk zijn aan Hatha yoga zijn gebruikt door artsen en therapeuten voor de behandeling van verschillende medische aandoeningen, waaronder hart-en vaatziekten, astma, rugpijn, en zelfs post-traumatische stress-stoornis.
In haar document uit 1989 over enkele aspecten van christelijke meditatie, erkende de Congregatie voor de Geloofsleer (toen geleid door kardinaal Joseph Ratzinger, nu Paus Benedictus XVI) dit door op te merken: “Sommige lichamelijke oefeningen produceren automatisch een gevoel van rust en ontspanning, aangename gewaarwordingen, misschien zelfs verschijnselen van licht en warmte” (28).
Het risico bestaat erin dat de fysiologische effecten van yogahoudingen worden verward met spirituele effecten: “Zulke gevoelens voor de authentieke vertroostingen van de Heilige Geest houden, zou een totaal verkeerde manier zijn om het geestelijk leven op te vatten. Ze een symbolische betekenis geven die typisch is voor de mystieke ervaring, terwijl de morele toestand van de betrokkene niet overeenstemt met een dergelijke ervaring, zou een soort mentale schizofrenie betekenen die ook zou kunnen leiden tot psychische verstoring en, soms, tot morele afwijkingen” (Aspecten 28).
Met andere woorden, aangename lichamelijke gewaarwordingen mogen niet verward worden met de mystieke extases die beleefd werden door christelijke heiligen zoals Teresa van Avila of Johannes van het Kruis. Een dergelijke vergissing maken is niet alleen dwaas, maar kan ook geestelijk en psychologisch gevaarlijk zijn.
Problemen met yoga
Het gebruik van yoga als een spiritueel pad is zeer problematisch. Er zijn drie belangrijke gebieden waarop de spirituele beoefening van yoga niet in overeenstemming is met de katholieke spiritualiteit.
Monisme
Monisme is een filosofie die stelt dat alles wat bestaat één is. In plaats van de gemeenschap die bestaat tussen God en zijn schepping, die christenen voor waar houden, gelooft de monist dat elk onderscheid tussen God en het universum illusoir is en dat de verlichte persoon “één” wordt met het goddelijke, zonder enig onderscheid tussen personen.
Het document Aspecten van het CDF verwoordt het als volgt: “Een beschouwing van deze waarheden tezamen brengt de wonderbaarlijke ontdekking dat alle aspiraties die het gebed van andere godsdiensten tot uitdrukking brengt, in de werkelijkheid van het christendom boven alle maatstaven worden vervuld, zonder dat het persoonlijke zelf of de aard van een schepsel wordt opgelost of verdwijnt in de zee van het Absolute” (15).
Stel dat je op je yogamat ligt te luisteren naar de instructies van de leraar. Hoe kun je onderscheiden wanneer de instructie afglijdt naar monisme? Een voorbeeld van waar je op moet letten: wees op je hoede voor de mantra’s die vaak bij yogabeoefening worden gebruikt. In Yoga voor Dummies geven de auteurs Georg Feuerstein en Larry Payne een klassieke yogamantra: “So’ham” (spreek uit als so-hum). De auteurs leggen uit dat deze mantra “betekent ‘Ik ben Hij,’ dat wil zeggen, ‘Ik ben het universele Zelf,’ die ze aanraden te herhalen in de maat van je ademhaling – zo op de inademing, ham op de uitademing (p. 317).
De gegeven vertaling van so’ham is klassiek monisme: identificatie met het goddelijke, in de mate van samensmelting van het zelf in het goddelijke en het goddelijke in het zelf. Dus houd in gedachten dat als je wordt gevraagd iets te intoneren in een taal die je niet kent, het een concept kan uitdrukken dat in strijd is met je overtuigingen.
Gnosticisme
Het lijkt misschien vreemd om te zeggen dat een spiritueel pad dat fysieke houdingen en technieken in zijn beoefening opneemt, anti-materieel is. Maar yoga als spiritueel pad benadrukt de noodzaak van onthechting van de materiële wereld, in die mate zelfs dat het bevestigt dat de materiële wereld illusoir is en dat het enige dat telt het spirituele is.
Hoewel yoga niet binnen de christelijke traditie is ontstaan, lijkt deze opvatting van het materiële als de “vijand” van het spirituele op de christelijke ketterij van de gnostiek, waarin verlossing (voor de yogabeoefenaar “verlichting”) wordt gezocht door vrijheid van het materiële.
De auteurs van Yoga voor Dummies leggen de aard van de verlichting die door middel van yoga wordt nagestreefd op deze manier uit: Ze raden aan om in een warme omgeving te zitten en de stilte te bewaren. Je wordt gevraagd je te concentreren op de gewaarwordingen van je lichaam en wat je scheidt van de lucht om je heen, met de verwachting dat je zult ontdekken dat “er geen scherpe grens echt bestaat.” (Er bestaat er een – het heet huid.)
Zoals je dit doet, is het doel dat ze je vragen na te streven “een gevoel van de allesomvattende uitgestrektheid van verlichting, die geen grenzen kent” (p. 12). Met andere woorden, deze yoga-instructeurs leren je dat verlichting betekent dat je tot het inzicht komt dat er geen onderscheid is (d.w.z. “grenzen”).
Hoewel het Christendom het belang benadrukt van onthechting van alles wat de gelovige scheidt van vereniging met God (vgl. KKK 2556), is het doel van onthechting relationeel. Het brengt ons in gemeenschap met de drie-enige God en met de heiligen in heerlijkheid. De eenheid wordt gesmeed door de liefde, die geeft en ontvangt – niet verdronken in een onpersoonlijk goddelijk, maar vrijelijk gedeeld tussen de Personen van God en de personen van zijn heiligen. “Ik wil God zien” drukt het ware verlangen van de mens uit. De dorst naar God wordt gelest door het water van het eeuwige leven” (KKK 2557).
Techniek
De Kerk leert dat “het christelijk gebed …. vlucht voor onpersoonlijke technieken of voor concentratie op zichzelf, die een soort sleur kunnen scheppen, waardoor de biddende persoon gevangen wordt gehouden in een geestelijk privatisme dat niet in staat is tot een vrije openheid voor de transcendente God” (Aspecten, 3).
Yoga, daarentegen, draait om techniek en zelfconcentratie. De verschillende vormen van yoga, inclusief de oefeningsvariant van Hatha, hebben als doel verlichting, bereikt door verschillende methoden om de geest “tot rust te brengen” en zich op het zelf te concentreren. De vormen van yoga zijn zelf technieken naar verlichting. Yoga voor Dummies somt een lijst op: “toewijding . . . fysieke discipline . . . wijsheid . . . zelf-overstijgende actie . . . krachtig geluid . . . Koninklijke yoga . . . continuïteit . . . toewijding aan een yogameester” (p. 12). Nogmaals, dit zijn de middelen; verlichting is het doel.
Voor de Christen is het gebed een onverdiende gave. Er is inspanning mee gemoeid, maar geen specifieke techniek zal ons een productief resultaat verzekeren. “Het gebed is zowel een genadegave als een vastberaden antwoord van onze kant. Het veronderstelt altijd inspanning. De grote gebedsfiguren van het Oude Verbond vóór Christus, maar ook de Moeder Gods, de heiligen en Hijzelf, leren ons dit: bidden is een strijd. Tegen wie? Tegen onszelf en tegen de listen van de verleider die alles in het werk stelt om de mens af te brengen van het gebed, van de vereniging met God” (KKK 2725).
Kan yoga worden “gedoopt”?
De vraag rijst of yoga kan worden “gedoopt” in de christelijke traditie voor gebruik als christelijk gebed.
Vele christenen proberen het. Yogadiensten zoals Holy Yoga streven ernaar “te oefenen met onze geest gericht op alles wat waar, edel, juist, zuiver, lieflijk, bewonderenswaardig, voortreffelijk of prijzenswaardig is (Fil. 4:8), niet met onze geest leeggemaakt. Wij mediteren op de wijsheid van Gods Woord (Psalm 119:9-16, 26-27), niet op de wijsheid van de mens. We zoeken de transcendentie en glorie van God, niet die van onszelf” (holyyoga.net).
Holy Yoga beoefenaars verruilen de klassieke mantra om (een Hindoeïstisch symbool voor het hogere zelf) voor het meer Bijbelse shalom (Hebreeuws, “vrede”). Terwijl ze afhankelijk zijn van een zeker syncretisme tussen zeer verschillende spirituele tradities, stellen voorstanders van Yoga: “We weten dat yoga een spirituele discipline is, zoals vasten, meditatie en bidden, die niet het eigendom kan zijn van één specifieke religie. Hoewel yoga dateert van vóór het Hindoeïsme, waren zij de eersten die de discipline van yoga populariseerden door het een geschreven structuur te geven. De taal die oorspronkelijk aan yogahoudingen werd gegeven was in het Sanskriet. Heilige yoga leert hun instructeurs om les te geven in hun moedertaal.”
Zulke beweringen van christenen die yoga van zijn Hindoeïstische wortels proberen te ontdoen, jagen Hindoe yogadeskundigen de stuipen op het lijf. Subhas R. Tiwari, een professor aan de Hindu University of America die een mastergraad in yogafilosofie heeft, stelt: “Dergelijke inspanningen wijzen op een gezamenlijk langetermijnplan om yoga zijn oorsprong te ontzeggen. Deze poging . . . is verre van onschuldig. Het doet denken aan het patroon dat zichtbaar is in de lange geschiedenis en dynamiek van koloniserende machten” (“Yoga Renamed is Still Hindu,” Hinduism Today, januari-februari-maart 2006). Tiwari gelooft dat pogingen om yoga te kerstenen een onrechtvaardige “opdringerigheid” is en een nauwelijks verholen christelijk proselitisme van Hindoes.
De pogingen om yoga te “dopen” impliceren dat een katholieke spiritualiteit kan worden verbonden aan yogahoudingen. Hoewel het mogelijk is dat sommige katholieken in staat zijn de rozenkrans te bidden of andere katholieke gebeden te bidden terwijl zij zich bezighouden met de overigens neutrale houdingen en ademhalingstechnieken die bij yoga gebruikelijk zijn, is het niet raadzaam dat leken-katholieken voor zichzelf een spiritualiteit bedenken die zij hebben ontleend aan een niet-christelijke spiritualiteit die over het algemeen weinig bekend is bij en begrepen wordt door westerse christenen. Dit is met name het geval als die katholieken geen goed inzicht hebben in de verschillen tussen christelijke spiritualiteit en de diverse niet-christelijke oosterse spiritualiteiten.
Katholieke critici
Naast de legitieme gevaren die het met zich meebrengt als christenen niet-christelijke spiritualiteiten coöpteren en deze opnieuw proberen vorm te geven voor christelijk gebruik, is er ook gevaar aan de andere kant van het spectrum: Sommige Christelijke fundamentalisten zijn geneigd om de duivel onder elke yogamat te zien schuilen.
Tik “katholieke yoga” in de Google Internet zoekmachine en een van de eerste resultaten is een nieuwsartikel dat wordt samengevat als “De bekendste exorcist van de Katholieke Kerk zegt dat Harry Potter en yoga slecht zijn.” Als je de bronnen van katholieke apostolaatjes bekijkt die zich richten op de behoeften van katholieke vrouwen, vind je breedsprakige beweringen over een wereldwijde samenzwering onder Hindoes om het Westen te infiltreren en de ondergang van het Christendom te bewerkstelligen door middel van yoga (Brinkmann, “Yoga,” p. 20).
Dergelijke wild om zich heen grijpende katholieke kritieken zijn op een aantal punten problematisch. Om te beginnen is er de elementaire vergissing die al eerder is opgemerkt, dat bepaalde lichaamsbewegingen op zichzelf macht hebben, onafhankelijk van intentie of ontwerp, om “bovennatuurlijke krachten … uit te lokken … door deze oefenhoudingen” (Brinkmann, p. 20). Deze bewering is niet alleen bijgelovig, maar wijst ook op een gebrek aan vertrouwdheid met het christelijke begrip van metafysica.
Deze beweringen geven ook blijk van een gebrek aan achting voor niet-christelijke oosterse godsdiensten die de Kerk niet deelt. Terwijl Some Aspects of Christian Meditation rijkelijk wordt geciteerd door sommige katholieke critici van yoga, negeren zij de constatering dat “oprechte meditatiepraktijken die afkomstig zijn uit het christelijke Oosten en uit de grote niet-christelijke religies, die aantrekkelijk blijken voor de mens van vandaag die verdeeld en gedesoriënteerd is, een geschikt middel vormen om de persoon die bidt te helpen met een innerlijke vrede voor God te komen, zelfs te midden van uiterlijke druk” (Aspects, 28; onderstreping toegevoegd).
Helaas beroepen katholieke critici van yoga zich vaak op protestantse fundamentalisten om hun zaak tegen yoga te bepleiten. Dit is misschien begrijpelijk, gezien de schaarste aan goed geïnformeerde katholieke kritieken waarop men zich kan baseren. Maar protestantse benaderingen van het christendom verschillen vaak aanzienlijk van mainstream katholieke benaderingen. Dit is vooral het geval als het gaat om protestantse fundamentalisten, zoals Dave Hunt, die niet alleen vijandig staan tegenover yoga maar ook tegenover het katholicisme en die toch zonder voorbehoud of voorbehoud worden geciteerd in katholiek materiaal (nogmaals, in de Women of Grace Study Series).
Bottom line
Moet je aan yoga beginnen? Als spiritueel pad is yoga onverenigbaar met christelijke spiritualiteit. Maar als je de spirituele/mediterende aspecten van yoga kunt scheiden van de lichaamshoudingen en ademhalingstechnieken die bij yoga horen, dan kun je die houdingen en technieken misschien gunstig gebruiken voor je gezondheid. Als u er helemaal niet zeker van bent of u dat wel kunt, dan kunt u beter een andere vorm van lichaamsbeweging zoeken.
Het is belangrijk voor katholieken om te weten dat yoga noch geheiligd noch verdoemd moet worden. Als een spirituele weg voor oosterse volkeren die niet vertrouwd zijn met het christendom, kan het dienen om hen te helpen als “zij vrijheid zoeken van de angst van onze menselijke toestand, hetzij door ascetische praktijken of diepe meditatie of een vlucht naar God met liefde en vertrouwen” (Nostra Aetate 2).
Aan de andere kant zoeken christenen als doel van hun gebed om “binnen te stromen in de weg naar de Vader, dat is hoe Jezus Christus zichzelf heeft beschreven. Bij het zoeken naar zijn eigen weg zal ieder zich dus niet zozeer laten leiden door zijn persoonlijke smaak als wel door de heilige Geest, die hem door Christus naar de Vader leidt” (Aspecten, 29).