1983 Kodeks Prawa Kanonicznego

Księga I. Normy ogólne (kann. 1-203)Edycja

Ta część Kodeksu zawiera normy ogólne dotyczące

• źródeł prawnych
• osób fizycznych i prawnych
• rządów i urzędów
• obliczania czasu

Źródłami prawnymi są ustawy (w tym zwyczaj jako szczególny sposób prawodawstwa ze względu na konieczność aprobaty prawodawcy), które zawierają przepisy powszechne, dekrety ogólne (ustawodawcze lub wykonawcze), instrukcje i statuty, które odnoszą się do specjalnej grupy, a w przypadku statutów są stanowione przez samą tę grupę, oraz akty administracyjne, które rozstrzygają tylko pojedyncze sprawy.

Osoby są osobami fizycznymi lub prawnymi. Nie każdy jest uważany za „osobę fizyczną” zgodnie z definicją Kodeksu z 1983 roku, ponieważ jest się osobą z wynikającymi z tego obowiązkami i prawami tylko przez chrzest.

Kodeks określa warunki ważności aktu prawnego, zwłaszcza w odniesieniu do formy, przymusu, niezrozumienia i braku uczestnictwa.

Władza prawna dzieli się na trzy władze: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zdolność do dokonywania aktów prawnych może być związana z urzędem lub może być przekazana osobie. Mianowanie i utrata urzędu kościelnego są regulowane.

Czas reguluje przedawnienie, które idzie w parze z przepisami krajowymi, ale może być osiągnięte tylko w dobrej wierze, oraz definicje czasu.

Księga II. Lud Boży (kan. 204-746)Edit

Księga druga opisuje „lud Boży”. Omawia ogólne prawa i obowiązki członków Kościoła, a następnie omawia porządek kościelny, od Stolicy Apostolskiej do parafii lokalnej.

Ukazana jest hierarchiczna konstytucja instytutów zakonnych i świeckich oraz stowarzyszeń życia apostolskiego w stopniu wystarczającym do wyjaśnienia zakresu stosowalności przepisów części drugiej. Instytutem zakonnym jest stowarzyszenie, w którym członkowie, zgodnie z właściwym prawem, składają śluby publiczne.Książka ta dzieli się na trzy części:

• Wierni chrześcijanie
• Hierarchiczna konstytucja Kościoła
• Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego.

Wierni chrześcijanie ukazuje obowiązki wiernych wspólnych, świeckich i świętych szafarzy lub duchownych, ze szczególnym uwzględnieniem formacji oraz inkardynacji i ekskardynacji duchownych i prałatur personalnych. Ponadto konstytuują się stowarzyszenia wiernych chrześcijan, zwłaszcza uznanie ich za osoby prawne, podzielone na stowarzyszenia publiczne, prywatne i świeckie.

Część II jest zatytułowana „Konstytucja hierarchiczna Kościoła”. Część ta opisuje skład, prawa i obowiązki Najwyższej Władzy Kościoła, na którą składają się: papież rzymski, Kolegium Biskupów, Synod Biskupów, Kolegium Kardynałów, Kuria Rzymska i legaci papiescy. Instytut świecki jest instytutem życia konsekrowanego, w którym wierni chrześcijanie, żyjąc w świecie, dążą do doskonałości miłości i starają się przyczynić do uświęcenia świata, zwłaszcza od wewnątrz. Stowarzyszenia życia apostolskiego nie stosują ślubów.

Księga III. Nauczycielska funkcja Kościoła (kan. 747-833)Edycja

Księga III opisuje nauczycielską funkcję Kościoła.Formami nauczania są: posługa Słowa Bożego w postaci przepowiadania słowa Bożego i nauczania katechetycznego, akcja misyjna Kościoła, wychowanie katolickie w szkołach, uniwersytetach katolickich i innych wyższych uczelniach oraz uczelniach i wydziałach kościelnych, narzędzia przekazu, a w szczególności książki, wreszcie wyznanie wiary.

Księga IV. Uświęcający urząd Kościoła (kan. 834-1123)Edycja

W księdze czwartej wyjaśniona jest funkcja Kościoła i jego akty religijne. Księga ta składa się z trzech części

• sakramenty
• inne akty kultu Bożego
• święte miejsca i czasy

Sakramenty to chrzest, bierzmowanie, najświętsza Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, święcenia i małżeństwo. Sakramenty te są opisane wraz z warunkami, ceremonią i uczestnikami.

Innymi aktami kultu Bożego są sakramentalia, liturgia godzin, pogrzeby kościelne, cześć świętych, święte obrazy i relikwie oraz ślubowanie i przysięga.

Miejsca święte to te, które są przeznaczone do kultu Bożego lub do pochówku wiernych. Kodeks zna pięć rodzajów miejsc świętych: kościoły, oratoria i kaplice prywatne, sanktuaria, ołtarze i cmentarze. Święte czasy to dni święte obowiązkowe, dni świąteczne i dni pokuty.

Księga V. Dobra doczesne Kościoła (kan. 1254-1310)Edycja

Ta część Corpus Juris jest regulacją prawa cywilnego.Znajdują się tam pouczenia dotyczące nabywania i administrowania dobrami zwłaszcza nabywania przez obdarowanie albo przez akt inter vivos albo przez akt mortis causa oraz umowy ze szczególną troską o alimentację.

Księga VI. Sankcje w Kościele (kann. 1311-1399)Edycja

Księga VI zawiera kanoniczny odpowiednik świeckiego prawa karnego. Księga składa się z dwóch części:

• Kary i sankcje w ogólności
• Kary za poszczególne występki

Część pierwsza stwierdza konieczność naruszenia jakiegoś prawa oraz ukazuje granice i wymogi takiego prawa karnego. Określa przyczyny, które eliminują karę, jak brak używania rozumu, nieletniość (mniej niż siedemnaście lat), błąd co do prawa lub faktów, brak przyczynowości lub zamiaru oraz samoobrona. Opisuje również przypadki społeczne, takie jak współudział, umyślne zaniechanie i usiłowanie. Możliwe kary to: cenzura (ekskomunika i zawieszenie), kary ekspiacyjne (zakaz lub nakaz przebywania w określonym miejscu lub na określonym terytorium, pozbawienie władzy, urzędu, funkcji, prawa, przywileju, wydziału, łaski, tytułu lub insygniów) oraz środki karne i pokuty. Wreszcie uregulowane jest prawo stosowania i ustania kar

Druga część przedstawia poszczególne przestępstwa, podzielone na przestępstwa przeciwko religii i jedności Kościoła, przeciwko władzy kościelnej i wolności Kościoła, przeciwko szczególnym obowiązkom, przeciwko życiu i wolności człowieka, uzurpację funkcji kościelnych i przestępstwa w ich wykonywaniu oraz przestępstwo fałszu. Poza tymi przypadkami (oraz wymienionymi w innych ustawach) zewnętrzne naruszenie prawa boskiego lub kanonicznego może być ukarane, gdy szczególna waga naruszenia domaga się ukarania i istnieje pilna potrzeba zapobieżenia lub naprawienia skandali.

Księga VII. Procesy (kan. 1400-1752)Edycja

Księga VII zawiera procedury prawne. Podzielona jest na 5 części.

• Procesy w ogólności
• Proces sporny
• Procesy szczególne
• Proces karny
• Sposób postępowania w regresie hierarchicznym oraz w usuwaniu lub przenoszeniu proboszczów

Część IEdit

Pierwsza część Procesy w ogólności określa ustrój sądów, jego dwie instancje lokalne i Papieża Rzymskiego jako najwyższego sędziego z reprezentacją trybunałów Stolicy Apostolskiej, zwłaszcza Roty Rzymskiej. Określa uczestników procesu, sędziego, audytorów i relatorów, promotora sprawiedliwości, obrońcę obligacji, notariusza, petenta, pozwanego, prokuratorów procesowych i adwokatów. Wreszcie opisuje dyscyplinę, której należy przestrzegać w trybunałach, z obowiązkami sędziów i ministrów, porządkiem orzekania, terminami i opóźnieniami, miejscem rozprawy, osobami dopuszczanymi do sądu, sposobem sporządzania i przechowywania aktów oraz czynnościami i wyjątkami ogólnymi i szczególnymi.

Część IIEdit

Postępowanie sporne rozpoczyna się od wstępnego libellusu procesowego oraz przytoczenia i zawiadomienia o akcie prawnym. Przystąpienie do sprawy następuje, gdy warunki kontrowersji są określone przez sędziego, w drodze rozporządzenia sędziego. Dalej, ta część wyjaśnia proces sądowy, w szczególności nieobecność strony, interwencję osoby trzeciej i dowody. Istnieje sześć rodzajów dowodów: oświadczenia stron, dokumenty, zeznania, eksperci, badanie i kontrola sądowa oraz domniemania. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego następuje ogłoszenie aktów, zakończenie sprawy, a następnie jej omówienie. Sprawa kończy się wydaniem wyroku przez sędziego. Wyrok ten może być zaskarżony skargą o stwierdzenie nieważności oraz apelacją. Na koniec regulowane są kwestie powagi rzeczy osądzonej i restitutio in integrum, wykonania wyroku, kosztów sądowych i nieodpłatnej pomocy prawnej. Alternatywą dla tego procesu spornego jest możliwość przeprowadzenia ustnego procesu spornego.

Część IIIEdit

Część trzecia określa procesy specjalne i ich regulacje szczególne, proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa, sprawy o separację małżonków, proces o dyspensę od małżeństwa ratum sed non consummatum, proces w domniemanej śmierci małżonków oraz sprawy o stwierdzenie nieważności świętych święceń. Część czwarta ukazuje przebieg procesu karnego, z dochodzeniem wstępnym, procesem sądowym i postępowaniem adhezyjnym.

Część VEdit

Ostatnia część ukazuje sposoby postępowania w regresie administracyjnym, z którego może skorzystać każdy, kto twierdzi, że został pokrzywdzony przez dekret, oraz usunięcie lub przeniesienie proboszczów z podaniem przyczyn usunięcia lub przeniesienia.

Ostatni kanon, 1752, kończy się zasadą teleologiczną i jurydyczną, że najwyższym prawem Kościoła jest zbawienie dusz (potocznie formułuje się Salus animarum lex suprema est.)

PoprawkiEdit

Po promulgacji Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. papieże zmieniali go ośmiokrotnie, wprowadzając zmiany łącznie do 43 kanonów (111, 112, 230, 535, 579, 694, 729, 750, 838, 868, 1008, 1009, 1086, 1108, 1109, 1111, 1112, 1116, 1117, 1124, 1127, 1371 i 1671-1691).

1. Ad tuendam fidemEdit

18 maja 1998 r. papież Jan Paweł II wydał motu proprio Ad tuendam fidem, w którym zmienił dwa kanony (750 i 1371) Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., a także dwa kanony (598 i 1436) Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich z 1990 r., tak że dodał „nowe normy, które wyraźnie nakładają obowiązek podtrzymywania prawd zaproponowanych w sposób definitywny przez Magisterium Kościoła, a także ustanawiają związane z tym sankcje kanoniczne.”

2. Omnium in mentemEdit

W dniu 26 października 2009 r. papież Benedykt XVI wydał motu proprio Omnium in mentem, w którym zmienił pięć kanonów (1008, 1009, 1086, 1117, 1124) Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. wyjaśniając, że spośród osób posiadających święcenia kapłańskie jedynie biskupi i prezbiterzy otrzymali władzę i misję działania w osobie Chrystusa Głowy, podczas gdy diakoni otrzymali władzę sprawowania diakonii służby, słowa i miłości. Poprawki usunęły również formalną klęskę od wiary katolickiej jako usprawiedliwiającą katolików od kanonicznej formy zawarcia małżeństwa.

3. Mitis Iudex Dominus IesusEdit

W dniu 15 sierpnia 2015 roku papież Franciszek wydał motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, w którym zmienił dwadzieścia jeden kanonów (1671-1691) w celu zreformowania procesu stwierdzania nieważności małżeństwa. Dokument ten został upubliczniony 8 września 2015 r.

4. De concordia inter codicesEdit

W dniu 31 maja 2016 r. papież Franciszek wydał motu proprio De concordia inter codices, w którym zmienił dziesięć kanonów (111, 112, 535, 868, 1108, 1109, 1111, 1112, 1116 i 1127), aby pogodzić normy łacińskiego Kodeksu Prawa Kanonicznego z normami Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich. Dokonał tego po konsultacji z komisją ekspertów wschodniego i łacińskiego prawa kanonicznego zorganizowaną przez Papieską Radę ds. Tekstów Prawodawczych.

5. Magnum principiumEdit

W dniu 3 września 2017 r. papież Franciszek wydał motu proprio Magnum principium, w którym zmienił jeden kanon (838), przyznając konferencjom episkopatu władzę nad tłumaczeniami liturgicznymi.

6. Communis vitaEdit

Dnia 19 marca 2019 r. papież Franciszek wydał list apostolski podany motu proprio Communis vita. Ustanawia on ipso facto zwolnienie zakonników, którzy są nieobecni przez cały rok bezprawnie w swoim domu zakonnym. Zastępuje on w całości kanony 694 i 729, z vacatio legis do 10 kwietnia 2019 r.

7. Authenticum charismatisEdit

W dniu 1 listopada 2020 r. papież Franciszek wydał motu proprio Authenticum charismatis, na mocy którego kanon 579 został zmieniony w taki sposób, aby odzwierciedlał fakt, że biskupi diecezjalni Kościoła łacińskiego są zobowiązani, dla ważności, do otrzymania uprzedniego pozwolenia Stolicy Apostolskiej przed wydaniem dekretu erekcji nowego instytutu zakonnego na prawie diecezjalnym. Termin vacatio legis upływa 10 listopada 2020 r.

8. Spiritus DominiEdit

Motu proprio Spiritus Domini zostało wydane 11 stycznia 2021 roku; zmienia ono Kodeks Prawa Kanonicznego (kanon 230 §1), aby stwierdzić, że ustanowione posługi akolity i lektora są otwarte dla „osób świeckich”, czyli zarówno mężczyzn, jak i kobiet, zamiast wcześniej „świeckich mężczyzn”. Ta zmiana, jak mówi Franciszek, uznaje „rozwój doktrynalny”, który dokonał się w ostatnich latach.