Odnalezienie i sprzedażEdit
W dniu 4 sierpnia 1897 roku na wzgórzu La Alcudia w Elche prowadzono prace rolne. Podczas przerwy dla robotników, młody Manuel Campello Esclápez, który pomagał rodzinie w pracy, wziął do ręki kilof i zaczął pracować. Po krótkim czasie natrafił na kamień, który po wyciągnięciu okazał się być twarzą postaci; zaalarmował resztę kolegów i jeden z nich, Antonio Maciá, dokończył jego wydobywanie. Rzeźba została ustawiona na podstawie z płyt kamiennych, przód został obsypany ziemią, natomiast tył i boki zabezpieczono płytami. Ta wersja, nieznana do 1940 roku, różni się od oficjalnego raportu napisanego przez Pere Ibarra kilka dni po odkryciu; w oficjalnej wersji to Antonio Maciá, wynajęty robotnik, znalazł Damę.
Po powiadomieniu brygadzisty, Antonio Galiana Sánchez, czekali na właściciela ziemi, dr Manuela Campello, który kazał przenieść popiersie do swojego domu w Elche. Wieść o odnalezieniu mauretańskiej królowej szybko się rozniosła i aby ułatwić sąsiadom jej oglądanie, doktor umieścił ją na meblu na jednym z balkonów wychodzących na ulicę. Pedro Ibarra Ruiz, archeolog i kronikarz Elche, napisał dokument 14 sierpnia 1897 roku, poinformował o odkryciu w lokalnej prasie i zrobił pierwsze zdjęcia. Wysłał niektóre z nich do naukowca José Ramón Mélida, dyrektora Narodowego Muzeum Archeologicznego, Juan de Dios de la Rada, i niemieckiego archeologa Emil Hübner.
Dni po odkryciu, archeolog i profesor Pierre Paris, z Uniwersytetu w Bordeaux, przybył do Elche na zaproszenie Pedro Ibarra, aby cieszyć się uroczystościami Wniebowzięcia. Razem udali się do domu dr Campello, aby obejrzeć dzieło, a następnie Pierre Paris wysłał fotografię do Muzeum Luwru w Paryżu. Na czele Wydziału Starożytności Orientalnych stał Léon Heuzey, którego współpracownikiem był Edmond Potier; obaj obejrzeli fotografię i rozpoczęli procedury zmierzające do zakupu rzeźby przez muzeum. Kustosz Léon Paris wypłacił zaliczkę, którą później przekazał mu bankier Noel Bardac, właściciel popiersia, które później ofiarował muzeum.
Pierre Paris otrzymał telegram z informacją, że ma zaoferować od jednego do czterech tysięcy franków; wraz z Pedro Ibarrą udali się do domu doktora Campello, który początkowo niechętnie pozbył się dzieła, ale ostatecznie zdecydował się sprzedać je za 4 tysiące franków. Umowa sprzedaży została podpisana 18 sierpnia i rzeźba opuściła Elche 30 sierpnia do Alicante, gdzie wyruszyła do Marsylii.
Reperkusje odkryciaEdit
Pedro Ibarra poinformował o odkryciu prasę lokalną, organy urzędowe i osobistości naukowe. Jednym z tych organów było Narodowe Muzeum Archeologiczne, które, według Ramosa Folquésa, otrzymało wiadomość 11 sierpnia 1897 r., a jego odpowiedź, w której nie wydawało się wykazywać szczególnego zainteresowania popiersiem, miała miejsce 17 sierpnia. Korespondencja ta nie jest jednak odnotowana w archiwum Muzeum, więc albo nigdy nie istniała, albo nie zachowała się.
Jedną z pierwszych osobistości, które oceniły dzieło był José Ramón Mélida, który opublikował artykuł w Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos (1897) oraz w Boletin de la Real Academia de la Historia (1897); w nim odtworzył dwie fotografie popiersia i zinterpretował dzieło jako górną połowę kompletnej rzeźby kobiety i powiązał jej klejnoty z rzeźbami z Cerro de los Santos.
W prasie reperkusje nie były zbyt wielkie, ponieważ w tym czasie miały miejsce ważne wydarzenia, takie jak zabójstwo Cánovasa del Castillo 7 sierpnia 1897 roku i wojna na Kubie. Pierwszą gazetą, która rozpowszechniła tę wiadomość, była La Correspondencia de Alicante, która opublikowała artykuł Pedro Ibarra 8 sierpnia 1897 r., chociaż był on datowany na 7 sierpnia. Inne gazety, które opublikowały tę wiadomość to La Ilustración Española y Americana, La Ilustración Ibérica i La Ilustración Artística.
Pedro Ibarra wyraził swoje niezadowolenie ze sprzedaży dzieła w kilku pismach, znanych jako Efemérides Ilicitanas; w nich jasno stwierdził, że nie miał nic wspólnego ze sprzedażą i że dr Campello działał natychmiast po otrzymaniu pierwszej oferty. 27 października 1897 r. Heraldo de Madrid opublikował list Félixa de Montemar do Juana Facundo Riaño, w którym prosił go, aby uczynił wszystko, co możliwe, w celu ustanowienia w Hiszpanii prawa chroniącego dziedzictwo i zapobiegającego jego opuszczeniu. 8 listopada 1897 roku w El País ukazał się list Pedra Ibarry do redaktora Heraldo de Madrid, w którym uzasadniał on decyzję doktora Campello, ponieważ nie otrzymał żadnej oferty kupna od Narodowego Muzeum Archeologicznego.
Dama w ParyżuEdit
Przed przybyciem Damy do Paryża w czasopiśmie Hebdomadaire ukazała się relacja o odkryciu dzieła i jego rychłym przybyciu do miasta. Po przybyciu do Paryża, 24 września 1897 r. został zaprezentowany w Académie des Inscriptions et des Beaux-Lettres przez M. Léona Heuzeya, kuratora Muzeum Luwru. Prezentacja ta została zrelacjonowana w czasopiśmie L’illustration 2 października tego samego roku, opisując rzeźbę jako hiszpańską z wpływami orientalnymi. Od tego czasu była znana jako Dama z Elche, po miejscu pochodzenia.
W Muzeum Luwru została wystawiona w Dziale Starożytności Orientalnych w grudniu 1897 roku. Początkowo znajdował się w Sali Sarzec, obok rzeźb z Palmyry, ale został przeniesiony do Sali XVI, gdzie umieszczono go w gablocie. Od września 1904 roku reprodukcja, dzieło Ignacio Pinazo, była również wystawiana w sali VI lub Iberica, wraz z resztą kolekcji rzeźb iberyjskich.
Od tego czasu kilku badaczy badało to dzieło. Jednym z nich był Emil Hübner, któremu Pedro Ibarra przekazał wiadomość o znalezisku. Pierwsze wrażenia zanotował w liście do samego Pedro Ibarry z 14 sierpnia 1897 roku, natomiast bardziej szczegółowe opracowanie opublikował w Kronice Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w artykule Die buste von Ilici (1898). W nim, opisał pracę jako „autentycznie iberyjski” i związane z resztą rzeźb w Cerro de los Santos.
Pod koniec lat 20-tych, Pierre Paris dokonał pierwszych propozycji dla Pani wrócić do Hiszpanii, a konkretnie do Casa de Velázquez, jak podano w El Imparcial 28 listopada 1928 roku. Jednak władze francuskie odmówiły. Następnie, 9 maja 1935 roku, hiszpański ambasador we Francji, Juan de Cárdenas, napisał do Francisco Javier Sánchez Cantón, zastępcy dyrektora Museo del Prado, że omówił z francuskim ministrem edukacji możliwość wymiany Damy z Elche na francuskie dzieło sztuki dostępne w Museo del Prado.
Po wojnie domowej, podczas której te początkowe kontakty zostały przerwane, w 1940 roku negocjacje zostały wznowione. Dnia 3 lipca tego samego roku Francisco Íñiguez Almech, komisarz generalny Służby Ochrony Narodowego Dziedzictwa Artystycznego, Joaquín María de Navascués, Luis Pérez Bueno i Marcelino Macarrón zostali wyznaczeni do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie depozytów skradzionych dzieł sztuki we Francji. 19 września Macarrón i Pérez Bueno napisali list o swoim pobycie w Paryżu, w którym odnieśli się także do raportu José Maríi de Navascuésa dotyczącego dzieł, które miały być przywiezione z muzeów Luwru i Cluny, oraz wskazali dzieła, które Hiszpania mogłaby przekazać w zamian.
W dniu 24 września tego samego roku, ambasador José Félix de Lequerica napisał do Ministra Spraw Zagranicznych Ramón Serrano Suñer ogłaszając, że kontakty zostały już nawiązane z dyrektorami francuskich muzeów w celu odzyskania dzieł sztuki o szczególnym znaczeniu dla Hiszpanii, Były to między innymi Dama z Elche, Poczęcie Murillo, skarb z Guarrazar, kapitały z Montealegre, stela z Tajo Montero, kolekcja rzeźb hiszpańskich z Muzeum w Luwrze oraz dokumenty z Archiwum Generalnego w Simancas.
25 listopada Rada Ministrów upoważniła Dyrektora Generalnego Sztuk Pięknych do kontynuowania formalnych ustaleń (do tej pory były one nieoficjalne) i wskazała grupę dzieł francuskich i hiszpańskich, które miały być częścią wymiany. Wreszcie 21 grudnia 1940 roku umowa wymiany została podpisana w Paryżu przez Francisco Íñigueza, reprezentującego rząd hiszpański, i Louisa Hautecoeura, dyrektora generalnego Sztuk Pięknych, reprezentującego rząd francuski.
Powrót do HiszpaniiEdit
Ale umowa z 21 grudnia nie została jeszcze podpisana, w dniu Poczęcia (8 grudnia) pierwsze z dzieł wymiany, Niepokalane Poczęcie Murillo, przybyło do Hiszpanii. Pérez Bueno y Macarrón mówił o tym fakcie francuskiemu Ministrowi Instrukcji Publicznej w październiku 1940 roku, choć panowała opinia, że Petain postanowił uprzedzić ostateczne porozumienie na znak dobrej woli i jako podziękowanie dla Franco za jego neutralność w wojnie.
Obraz został odebrany na granicy przez Luisa Monreala Tejadę, komisarza Służby Obrony Narodowego Dziedzictwa Artystycznego, i przybył do Madrytu 7 grudnia. Zarząd Powierników Muzeum Prado, z dnia 9 grudnia, odnotował w swoim protokole decyzję rządu o przyjęciu wymiany i zaproponował, że Dama z Elche powinna pozostać w muzeum w ramach rekompensaty za dzieła, które opuszczą jego zbiory do Francji.
W dniu 8 lutego 1941 r. więcej sztuk z wymiany przybył przez Irún, te z Paryża, i Portbou, te z Montauban. Dama przejechała przez Montauban w specjalnym wagonie w towarzystwie René Huyghe, kuratora malarstwa w Muzeum Luwru. W imieniu rządu hiszpańskiego zebrano w sumie 35 pudełek. Wagon był eskortowany przez uzbrojoną policję do Barcelony, a następnego dnia pociąg dotarł do Atocha, gdzie został przyjęty między innymi przez markiza de Lozoya (dyrektora generalnego Sztuk Pięknych) i Paula Guinarda (dyrektora Instytutu Francuskiego).
Dokumenty z Archiwum Simancas przybyły do Irún 11 lutego i zostały przyjęte w Madrycie następnego dnia. Muzeum Prado, poprzez swojego dyrektora Fernando Álvarez de Sotomayor, podpisało odbiór wszystkich dzieł 26 lutego, a 27 czerwca Akt Dostawy został podpisany w Ministerstwie Spraw Zagranicznych przez Serrano Súñeza i ambasadora Francji, Pietriego. Następnie w Muzeum Prado zainaugurowano wystawę z najbardziej reprezentatywnymi dziełami wymiany, w tym Inmaculada Murillo, Dama z Elche, część koron z Guarrazar, diadem z Ribadeo, Timaterio z Calaceite i wybór dokumentów z Archiwum w Simancas.W kolejnych tygodniach podjęto decyzję o tym, jakie dzieła Hiszpania przekaże Francji, w tym Portret Antonia de Covarrubias El Greca, Portret Mariany Austriaczki Velázqueza oraz gobelin Kłótnia w Venta Nueva Goi. Pełna lista prac została opublikowana 20 lipca w Journal Officiel de l’État Frangais (nr 3039 ustawa z 19 lipca 1941 r. regulująca francusko-hiszpańską wymianę artystyczną), a ich przyjęciu towarzyszyła, podobnie jak w przypadku Hiszpanii, wystawa w Musée Vieux-Vichy, otwarta 24 września z udziałem marszałka Petaina.
Dama pozostawała w Muzeum Prado (numer katalogowy E433) przez 30 lat, od powrotu do Hiszpanii do 1971 roku, kiedy to na mocy rozporządzenia ministra z dnia 29 stycznia została włączona do stałej kolekcji Narodowego Muzeum Archeologicznego, z numerem inwentarzowym 1971/10/1. W międzyczasie, w 1965 roku dzieło powróciło do Elche z okazji obchodów siedemsetlecia Tajemnicy Elche.
Dnia 19 stycznia 2006 roku hiszpańska minister kultury, Carmen Calvo, podała do publicznej wiadomości decyzję o tymczasowym przekazaniu Damy do miasta, z którego pochodzi; Od tego momentu rozpoczął się proces, którego kulminacja nastąpiła 18 maja 2006 r., kiedy to Dama przewodniczyła inauguracji Muzeum Archeologicznego i Historycznego w Elche, w Pałacu Altamira, oraz wystawie „Od Ilici do Elx, 2500 lat historii”, która odbyła się w różnych miejscach w mieście.