Wśród powszechnie stosowanych rozpuszczalników organicznych wyróżniamy takie grupy związków jak węglowodory alifatyczne, aromatyczne lub cykliczne i ich halogenowe pochodne, aminy, aldehydy, ketony, alkohole i etery. Przykładem halogenowej pochodnej węglowodorów alifatycznych jest dichloropropan.
Dichloropropan – właściwości fizykochemiczne
Dichloropropan (DCP) jest lekko mętną cieczą o charakterystycznym zapachu zbliżonym do chloroformu. Należy do grupy lotnych związków organicznych (VOCs) i szybko odparowuje w temperaturze pokojowej. Jego wysoka lotność jest wykorzystywana głównie w produkcji fumigantów. DCP jest również związkiem łatwopalnym, dlatego został zaklasyfikowany jako substancja niebezpieczna. Inne nazwy chemiczne tego związku to DCP, 1,2-dichloropropan, dichlorek propylenu lub chlorek propylenu. Dichloropropan nie występuje w postaci naturalnej. Otrzymuje się go głównie w procesie produkcji tlenku propylenu.
Dwuchlorek propylenu jest doskonałym rozpuszczalnikiem i z powodzeniem może zastąpić inne substancje organiczne, takie jak aceton, toluen i ksylen. Stosuje się go w przemyśle m.in. do rozpuszczania substancji trudnych do usunięcia. To jednak nie wszystkie możliwe zastosowania tego związku chemicznego. Gdzie jeszcze można wykorzystać dichloropropan?
Fumiganty na bazie DCP
Jednym z popularnych zastosowań tego związku jest ochrona roślin, a dokładniej fumiganty. Fumigacja jest jedną z metod walki ze szkodliwymi organizmami niszczącymi m.in. uprawy. Polega na stosowaniu środków w postaci gazu, pary lub dymu, stąd jej nazwa (słowo „fumigatio” w języku łacińskim oznacza palenie). Fumiganty stosowane są przede wszystkim jako insektycydy oraz nematycydy, czyli preparaty do likwidacji nicieni.
Wśród fumigantów można wyróżnić dwie grupy w zależności od sposobu ich działania. Pierwszą z nich stanowią związki o wysokiej prężności par, które szybko się rozprzestrzeniają. Stosuje się je do fumigacji materiałów przykrytych gazoszczelnymi plandekami (elementy drewniane, kontenery morskie itp.) oraz zboża przechowywanego w silosach. Należą do nich takie związki jak bromek metylu, cyjanowodór, fosfina czy tlenek etylenu. Drugą grupę stanowią związki o niskiej prężności par, które wolniej się rozpraszają, m.in. dibromek etylenu i dichlorek etylenu.
W latach 80-tych XX wieku dichloropropan był popularną substancją stosowaną jako składnik fumigantów glebowych w połączeniu z innym związkiem – 1,3-dichloropropenem. Jego stosowanie zostało jednak ograniczone – w USA w 1998 r., a w Unii Europejskiej w 2003 r. Fumiganty glebowe oparte na 1,2-DCP są nadal stosowane w niektórych krajach azjatyckich.
W przemyśle agrochemicznym dichloropropan wykorzystywany jest również jako składnik insektycydów. Preparaty takie są stosowane do ochrony drzew owocowych przed żerującymi owadami. Ponadto DCP pomaga również w likwidacji pleśni i innych grzybów chorobotwórczych w uprawach zbóż, rzepaku, warzyw i owoców, roślin okopowych, strączkowych i wielu innych uprawach rolniczych (np. przeciwko fuzariozie, mączniakowi rzekomemu, pleśni śniegowej, rdzy i plamistości).
Zastosowanie przemysłowe chlorku dipropylenu
Dichloropropan jest stosowany nie tylko w przemyśle agrochemicznym, ale również jako środek do ekstrakcji ropy naftowej i parafiny oraz do oczyszczania benzyny z ołowiu. Ponadto DCP jest również ważnym surowcem w syntezie różnych związków organicznych, takich jak tetrachlorek węgla (CCl4), propylen i tetrachloroetylen. Dichloropropan jest skuteczną alternatywą dla acetonu, toluenu i benzenu, dlatego może zastąpić te rozpuszczalniki organiczne w różnych zastosowaniach. Stosowany jest również w produkcji farb, lakierów i farb drukarskich.
Związek ten jest doskonałym rozpuszczalnikiem, dzięki czemu znajduje zastosowanie w rozpuszczaniu smarów, tłuszczów, żywic, asfaltów i smół. Ze względu na silne właściwości odtłuszczające, 1,2-dichloropropan jest stosowany do czyszczenia wielu różnych powierzchni. Z tego powodu może być wykorzystywany w takich zastosowaniach jak czyszczenie metali, czyszczenie skóry w garbarstwie oraz usuwanie plam w przemyśle tekstylnym.
Skuteczny, ale toksyczny
Należy jednak pamiętać, że ze względu na wysoką toksyczność DCP, związek ten praktycznie nie jest już stosowany na terenie Unii Europejskiej. Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją CLP dichloropropan należy do substancji szkodliwych. Podobnie jak wiele rozpuszczalników organicznych, produkt ten jest stopniowo wycofywany z użycia, pomimo swojej wysokiej skuteczności w różnych zastosowaniach. Powodem kolejnych obostrzeń prawnych jest najczęściej łatwopalność i lotność tych związków, a także działanie drażniące, toksyczne, a nawet rakotwórcze na człowieka oraz wysoka szkodliwość dla środowiska wodnego. Dlatego producenci stosujący te związki w procesach produkcyjnych powinni kierować się ostrożnością i rozwagą.