Kontakt: Kelsey Davenport, dyrektor ds. polityki nierozprzestrzeniania broni jądrowej, (202) 463-8270 x102
28 kwietnia 2004 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ jednogłośnie przyjęła rezolucję nr 1540, środek mający na celu zapobieganie nabywaniu przez podmioty niepaństwowe broni jądrowej, biologicznej i chemicznej, środków jej przenoszenia i powiązanych z nią materiałów. Rezolucja wypełniła lukę w prawie międzynarodowym, odnosząc się do ryzyka, że terroryści mogą uzyskać, rozprzestrzeniać lub wykorzystywać broń masowego rażenia.
Przyjęta na mocy rozdziału VII Karty ONZ, Rezolucja RB ONZ 1540 formalnie ustanawia rozprzestrzenianie i posiadanie broni masowego rażenia przez podmioty niepaństwowe jako „zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”. Rezolucja odzwierciedla podejście przyjęte na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ 1373 w 2001 roku, która wymagała od wszystkich państw przyjęcia krajowych praw antyterrorystycznych, i nakłada prawnie wiążące zobowiązania na wszystkie państwa do przyjęcia „odpowiednich skutecznych” środków w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia wśród podmiotów niepaństwowych.
Rezolucja zawiera trzy podstawowe zobowiązania:
- Wszystkim państwom zabrania się udzielania jakiejkolwiek formy wsparcia aktorom niepaństwowym dążącym do nabycia broni masowego rażenia, materiałów pokrewnych lub środków ich przenoszenia.
- Wszystkie państwa muszą przyjąć i egzekwować prawa kryminalizujące posiadanie i nabywanie takich przedmiotów przez aktorów niepaństwowych, a także wysiłki mające na celu pomoc lub finansowanie ich nabycia.
- Wszystkie państwa muszą przyjąć i egzekwować krajowe kontrole nad bronią jądrową, chemiczną i biologiczną, środkami jej przenoszenia i związanymi z nią materiałami, aby zapobiec jej rozprzestrzenianiu.
UNSCR 1540 podkreśla również znaczenie utrzymania i promowania istniejących wielostronnych porozumień o nierozprzestrzenianiu i uznaje, że rezolucja nie koliduje z zobowiązaniami państw w ramach takich traktatów.
Uznaje ponadto, że niektóre kraje mogą wymagać pomocy w celu spełnienia krajowych zobowiązań wdrożeniowych rezolucji. Jako taka, rezolucja wzywa państwa do udostępnienia pomocy krajom w potrzebie, jeśli są w stanie to zrobić.
Rada ustanowiła komitet do nadzorowania wdrażania rezolucji, początkowo na okres dwóch lat. Komitet 1540, składający się z 15 członków Rady i wspomagany przez panel ekspertów, ma za zadanie rozpowszechniać wiedzę o rezolucji i jej wymaganiach, dopasowywać prośby o pomoc do ofert oraz oceniać stan realizacji. Państwa zostały zobowiązane do złożenia Komitetowi raportu na temat działań, które podjęły lub planują podjąć w celu wdrożenia rezolucji w ciągu 6 miesięcy od jej przyjęcia, a Rada zachęciła kolejne raporty do dostarczenia dodatkowych informacji.
Pomimo celu, jakim jest zapobieganie terroryzmowi nuklearnemu, chemicznemu i biologicznemu, rezolucja 1540 początkowo spotkała się z pewnym oporem w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, a jej krytycy podkreślali, że koncentruje się ona wyłącznie na nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, nie kładąc odpowiedniego nacisku na rozbrojenie. Istniały dodatkowe obawy, że ONZ może wykorzystać rezolucję nr 1540 do uzasadnienia sankcji i innych form przymusu wobec krajów, które nie przestrzegają postanowień rezolucji.
Obawy te zostały zasadniczo złagodzone, o czym świadczy jednogłośne głosowanie Rady Bezpieczeństwa ONZ za przedłużeniem mandatu rezolucji nr 1540, najpierw o dwa lata w 2006 roku na mocy rezolucji nr 1673, a następnie o kolejne trzy lata w 2008 roku na mocy rezolucji nr 1810. W kwietniu 2011 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr 1977, w której po raz trzeci przedłużyła mandat na okres dziesięciu lat. Rezolucja RB ONZ nr 1977 potwierdziła zaangażowanie Rady Bezpieczeństwa w realizację rezolucji nr 1540 i położyła dalszy nacisk na współpracę z organizacjami międzynarodowymi, regionalnymi i subregionalnymi. Odniosła się również do istniejących wśród członków Rady obaw dotyczących równej reprezentacji regionalnej w Komitecie 1540. W grudniu 2016 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła Rezolucję 2325 zachęcającą państwa do wzmocnienia implementacji Rezolucji 1540.
Oprócz przeglądów rocznych, Komitet 1540 przeprowadza co pięć lat kompleksowe przeglądy dotyczące wdrażania rezolucji 1540. Do tej pory zakończono dwa kompleksowe przeglądy, jeden w 2009 r., a drugi w 2016 r. W kompleksowym przeglądzie końcowym z 2016 r. stwierdzono, że chociaż liczba środków wykonawczych, które państwa podjęły od 2011 r., wzrosła, w przypadku wielu państw nadal istnieją luki w zabezpieczeniu odpowiednich materiałów. W sprawozdaniu zauważono również, że ryzyko proliferacji na rzecz podmiotów niepaństwowych rośnie ze względu na szybkie postępy w nauce, technologii i handlu międzynarodowym.
Pomimo że komisja miała opracować kolejny kompleksowy przegląd w grudniu 2020 roku, proces ten został opóźniony ze względu na COVID-19. Otwarte konsultacje z państwami członkowskimi, organizacjami międzynarodowymi i grupami społeczeństwa obywatelskiego mają zostać wznowione w 2021 r. przed odnowieniem mandatu komitetu 25 kwietnia 2021 r.
.