Instytucja (od łac. institutio, od in, co oznacza przenikanie; statuere, stacjonować, umieszczać, oraz przyrostka -tion, co oznacza działanie lub skutek) to instytucja publiczna lub prywatna utworzona w celu realizacji określonego zadania kulturalnego, naukowego, politycznego lub społecznego. Instytucje to systemy społeczne i kooperacyjne tworzone na mocy prawnych nakazów, których celem jest porządkowanie i normowanie zachowań grupy jednostek (którą może być całe społeczeństwo). Instytucje wykraczają poza wolę jednostki, gdyż utożsamiane są z narzuceniem celu uznawanego za dobro społeczne, czyli coś „normalnego” dla danej grupy. Mechanizm ich działania jest w każdym przypadku bardzo różny, choć wyróżnia się wypracowanie licznych zasad lub norm, które mają tendencję do bycia nieelastycznymi i plastycznymi.
Termin „instytucja”, etymologicznie, ma wspólne korzenie z instytutem, instrukcją, instruktorem i guwernantką. Wiele instytucji to formalnie ustanowione organizacje, ale inne nie; nie muszą one nawet odpowiadać fizycznemu miejscu, rozciągając się na zachowania i zwyczaje uważane za ważne dla społeczeństwa, takie jak określone formalne organizacje rządu i służby publicznej, lub nawet na fakty społeczne (takie jak jazda samochodem po prawej stronie w niektórych krajach i po lewej w innych), lub na szacunek, w jakim godna osoba jest utrzymywana, szanowana i uznawana (taki a taki artysta lub popularna postać jest uważana za instytucję).
Instytucje, podobnie jak istoty ludzkie, ewoluowały w czasie, co umożliwiło wytworzenie porządku i stabilności społecznej, gdzie każdy członek grupy musi przestrzegać pewnych norm i zasad, dając początek podziałowi pracy i organizacji zadań i ról; ale aby instytucje mogły się tworzyć, muszą spełniać pewne cechy, o których mowa w artykule Power, Van Schaik i Lehmann, „Institution formation requires shared intentionality, language and other cognitive abilities largely absent in other primates”, opublikowanym w Philosophical Transactions of the Royal Society B w 2016 roku.
Douglas North wspomina, że instytucje są ograniczeniami opracowanymi, ponieważ strukturyzują one interakcje polityczne, gospodarcze i społeczne. Składają się na nie zarówno ograniczenia nieformalne, np. tabu, zwyczaje, tradycje itp. oraz ograniczenia formalne, np. prawa własności. Cel instytucji: 1) Tworzenie porządku i redukcja niepewności. 2) Aby zapewnić strukturę bodźców w gospodarce, koszty transakcji są krytycznym elementem wyników gospodarczych, a instytucje – wraz ze skutecznością wdrażania i technologią – określają koszty transakcji. Każdy rozwój gospodarczy polega na zwiększaniu specjalizacji, podziału pracy i technologii w sposób stale bardziej produktywny.
Instytucje, jako struktury i mechanizmy porządku społecznego, są jednym z głównych przedmiotów badań w naukach społecznych, takich jak m.in. antropologia, socjologia, politologia, ekonomia i zarządzanie przedsiębiorstwem. Instytucje są również głównym przedmiotem badań prawa, formalnego systemu opracowywania i wdrażania przepisów.