Joseph de Maistre

Joseph de Maistre (portret autorstwa Karla Vogla von Vogelsteina, ok. 1810)

Joseph-Marie, Comte de Maistre (1 kwietnia 1753 – 26 lutego 1821) był sabaudzkim prawnikiem, dyplomatą, pisarzem i filozofem, który po wyrwaniu z korzeniami przez rewolucję francuską stał się wielkim wyrazicielem tradycji konserwatywnej. Był jednym z najbardziej wpływowych rzeczników kontrrewolucyjnego i autorytarnego konserwatyzmu w okresie bezpośrednio po rewolucji francuskiej 1789 roku. De Maistre opowiadał się za przywróceniem monarchii dziedzicznej, którą uważał za instytucję usankcjonowaną przez Boga, oraz za pośrednią władzą papieża nad sprawami doczesnymi jako warunkiem stabilności w Europie.

De Maistre rozwinął teologiczny pogląd na Rewolucję Francuską jako wydarzenie uświęcone przez Opatrzność Bożą, zarówno w celu ukarania francuskiej monarchii i arystokracji za promulgowanie niszczycielskich ateistycznych doktryn osiemnastowiecznych filozofów, jak i w celu przygotowania drogi do przywrócenia monarchii Burbonów i odrodzenia Francji. Soirées de St. Pétersbourg (Dialogi petersburskie), opublikowane pośmiertnie w 1821 r., zawierały wyjaśnienie istnienia zła, w którym przelewanie niewinnej krwi reprezentowało odkupienie grzechów winnych przez niewinnych, duchową zasadę, którą de Maistre uważał za tajemniczą i niepodważalną, i która wyjaśniała ciągłość wojny.

Życie

Wczesne życie

Mapa Królestwa Sardynii: na żółto u góry po lewej, Księstwo Sabaudii

De Maistre urodził się 1 kwietnia 1753 r. w Chambéry, w Księstwie Sabaudii, które wówczas należało do Królestwa Sardynii. Jego rodzina była pochodzenia francuskiego i osiedliła się w Savoy sto lat wcześniej, osiągając wysoką pozycję i rangę arystokratyczną. Jego ojciec pełnił funkcję przewodniczącego Senatu Sabaudii (wysokiego sądu prawniczego, odpowiednika francuskiego parlamentu), a jego młodszy brat, Xavier de Maistre, został później oficerem wojskowym i popularnym pisarzem literatury pięknej.

Joseph został prawdopodobnie wykształcony przez jezuitów. Po rewolucji francuskiej stał się gorliwym obrońcą ich zakonu, ponieważ coraz bardziej kojarzył ducha rewolucji z duchem tradycyjnych wrogów jezuitów, jansenistów. Po ukończeniu studiów prawniczych na uniwersytecie w Turynie (1774), poszedł w ślady ojca, zostając senatorem w 1787 r.

Z notatników i wczesnej korespondencji Maistre’a wynika, że bardziej niż prawo interesowała go filozofia, teologia, polityka i historia. Jego językiem ojczystym był francuski, czytał również grekę, łacinę, angielski, włoski, hiszpański, portugalski i, z pewną trudnością, niemiecki. Jego pisma wskazują, że był zaznajomiony z Pismem Świętym hebrajskim i chrześcijańskim, Ojcami Kościoła, greckimi i łacińskimi autorami klasycznymi, autorami renesansowymi i siedemnastowiecznymi oraz wszystkimi głównymi postaciami europejskiego Oświecenia.

W okresie od 1774 do 1790 roku Maistre był członkiem lóż masońskich w Chambéry i związany był z ezoteryczną i „iluministyczną” marką masonów obrządku szkockiego w sąsiednim Lyonie. W tamtych czasach kluby te były często odwiedzane przez księży i biskupów, a także szlachtę katolicką, i stanowiły okazję do dyskusji o polityce i spotkań z przyjaciółmi, którzy mogli pomóc w rozwoju kariery młodego człowieka. Pociągały go mistyczne doktryny kręgów masońskich, które wydawały się opatrznościową przeciwwagą dla racjonalizmu i bezwyznaniowości tamtych czasów.

Odpowiedź na rewolucję francuską

Po wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 roku de Maistre zaczął tworzyć pisma dotyczące bieżących wydarzeń, takie jak Discours à Mme. la marquise Costa de Beauregard, sur la vie et la mort de son fils (Dyskurs do marionetki Costa de Beauregard, o życiu i śmierci jej syna, 1794) i Cinq paradoxes à la Marquise de Nav… (Pięć paradoksów dla marionetki Nav…, 1795). W Considerations sur la France (Rozważania o Francji, 1796) utrzymywał, że Francja ma boskie posłannictwo jako główne narzędzie dobra i zła na ziemi. De Maistre uważał rewolucję 1789 roku za zdarzenie opatrznościowe, wywołane przez monarchię, arystokrację i całe stare społeczeństwo francuskie, które zamiast wykorzystać potężny wpływ francuskiej cywilizacji dla dobra ludzkości, promowało niszczycielskie ateistyczne doktryny osiemnastowiecznych filozofów. Zbrodnie Terroru postrzegał jako apoteozę i logiczną konsekwencję destrukcyjnego ducha XVIII wieku, jak również jako bosko zadekretowaną karę za niego.

W latach poprzedzających Rewolucję Francuską, de Maistre uważał magistratów francuskich parlamentów za naturalnych przywódców, którzy mogliby doprowadzić do umiarkowanej reformy i aprobował ich wysiłki w celu zmuszenia króla Francji do zwołania Estates-General. Być może nawet sam rozważał przyłączenie się do Estates-General, ponieważ posiadał majątek po drugiej stronie granicy we Francji. Był jednak rozczarowany rozwojem wypadków w Wersalu. Sprzeciwiał się połączeniu trzech porządków: duchowieństwa, szlachty i trzeciego stanu, a w połowie lipca 1789 r. przewidywał, że po takim „zrównaniu” nastąpi „zalew zła”. Rewolucyjne ustawodawstwo z nocy 4 sierpnia 1789 roku, wydaje się, że całkowicie obróciło de Maistre’a przeciwko rewolucji.

Gdy francuska armia rewolucyjna najechała Savoy w 1792 roku, de Maistre, teraz stanowczy w swoim sprzeciwie wobec rewolucji, natychmiast uciekł do Piemontu z żoną i dziećmi. Na krótko powrócił do Chambéry w styczniu 1793 roku, aby uchronić swój majątek przed konfiskatą, a także dlatego, że Turyn nie chciał nagrodzić jego lojalności, oferując mu odpowiednie stanowisko. Wkrótce przekonał się, że nie może wspierać nowego reżimu sponsorowanego przez Francję i wyjechał ponownie, tym razem do Szwajcarii, gdzie rozpoczął nową karierę jako kontrrewolucyjny publicysta.

Tam odwiedził salon Germaine de Staël i dyskutował z nią o polityce i teologii. Stał się aktywnym publicystą przeciwko rewolucji francuskiej. W 1803 roku został mianowany wysłannikiem dyplomatycznym króla Sardynii na dwór cara Rosji Aleksandra I w Sankt Petersburgu i pozostał na rosyjskim dworze przez czternaście lat. Od 1817 r. do śmierci służył w Turynie jako sędzia i minister stanu Królestwa Sardynii.

Filozofia polityczna i moralna

Kontrrewolucjonista

De Maistre był panem wielkiego zasobu wiedzy, który w połączeniu z talentem do pisania francuskiej prozy uczynił go potężnym literackim wrogiem osiemnastowiecznego racjonalizmu, w którym z rozkoszą wykrywał logiczną słabość i miałkość.

Pierwsze kontrrewolucyjne dzieło Maistre’a, cztery Lettres d’un royaliste savoisien, opublikowane w 1793 roku, do potajemnego obiegu w okupowanej przez Francuzów Savoy, narzekał, że lojalność polityczna stała się kwestią skalkulowanego rozumu i świadomego interesu własnego, a nie naturalnego instynktu, jak to było w przeszłości. Zaprzeczał jednak sam sobie, odwołując się do racjonalizmu, prosząc swoich czytelników, aby oceniali rządy Domu Sabaudzkiego poprzez badanie jego osiągnięć, i nawołując sabaudzkich obywateli, aby „kochali swojego suwerena, tak jak kochają porządek, z całą siłą swojej inteligencji.”

Do lata 1794 roku Maistre wypracował religijną i opatrznościową interpretację wydarzeń. Publikacja jego Considérations sur la France na początku 1797 roku, przedstawiła jego nowe teologiczne wyjaśnienie Rewolucji Francuskiej, i ugruntowała jego reputację jako konserwatysty. Maistre przedstawił rewolucję francuską jako kosmiczne wydarzenie opatrznościowe, będące zarówno karą boską, jak i koniecznym preludium do przywrócenia monarchii Burbonów i odrodzenia Francji. Podobne teorie były proponowane przez innych rojalistów, ale de Maistre przedstawił swoje idee z elokwencją i jasnością. De Maistre przeczytał Refleksje na temat rewolucji we Francji Edmunda Burke’a i podzielał emocjonalną reakcję Burke’a przeciwko przemocy, „niemoralności” i „ateizmowi” rewolucji. Praca de Maistre’a odzwierciedlała wiele z tych samych tematów co Burke’a, takich jak szacunek dla ustalonych instytucji, nieufność wobec innowacji i obrona uprzedzeń, arystokracji i ustalonego kościoła; ale de Maistre dodał swoje twierdzenie, że wydarzeniami kierowała boska Opatrzność i nieugięcie bronił tradycyjnego rzymskiego katolicyzmu i władzy papieskiej.

Według de Maistre’a, tylko rządy oparte na chrześcijańskiej konstytucji, ukrytej w zwyczajach i instytucjach wszystkich społeczeństw europejskich, ale szczególnie w katolickich monarchiach europejskich, mogły uniknąć nieładu i rozlewu krwi, które następowały po realizacji racjonalistycznych programów politycznych, takich jak ten z rewolucji 1789 r.

Teoria teologiczna

De Maistre stopniowo przenosił się z nacisku na politykę na fundamentalne kwestie filozoficzne i teologiczne. Jego mała książka, Essai sur le principe générateur des constitutions politiques et des autres institutions humaines (Esej o zasadzie generatywnej konstytucji politycznych i innych instytucji ludzkich, 1809), koncentrowała się na idei, że konstytucje nie są sztucznymi produktami studiów, ale przychodzą w odpowiednim czasie i w odpowiednich okolicznościach od Boga, który powoli doprowadza je do dojrzałości w ciszy.

Po ukazaniu się w 1816 roku francuskiego przekładu traktatu Plutarcha O zwłoce Boskiej sprawiedliwości w karaniu winnych, w 1819 roku de Maistre opublikował swoje arcydzieło, Du Pape (O papieżu). Dzieło to dzieli się na cztery części. W pierwszej dowodzi, że w Kościele papież jest suwerenem, a istotną cechą każdej suwerennej władzy jest to, że jej decyzje nie mogą być przedmiotem odwołania. W związku z tym papież jest nieomylny w swoim nauczaniu, ponieważ to właśnie przez swoje nauczanie sprawuje swoją suwerenność. W pozostałych rozdziałach de Maistre analizował relacje między papieżem a władzami doczesnymi, cywilizacją i dobrobytem narodów oraz Kościołami schizmatyckimi. Twierdził, że narody wymagają ochrony przed nadużyciami władzy ze strony suwerenności wyższej od wszystkich innych, a tą suwerennością powinno być papiestwo, historyczny zbawca i twórca cywilizacji europejskiej. Jeśli chodzi o Kościoły schizmatyckie, de Maistre wierzył, że z czasem powrócą one w ramiona papiestwa, ponieważ „żadna religia nie może oprzeć się nauce, z wyjątkiem jednej”. De Maistre promował nieomylny autorytet papieski jako warunek wstępny stabilności politycznej w Europie.

Istnienie zła

The Soirées de St. Pétersbourg (Dialogi petersburskie, (opublikowane wkrótce po śmierci Maistre’a w 1821 roku) to teodycea w formie dowcipnego platońskiego dialogu, proponująca własne rozwiązanie de Maistre’a odwiecznego problemu istnienia zła. De Maistre wyjaśniał, że istnienie zła rzuca światło na zamysły Boga, ponieważ świat moralny i świat fizyczny są ze sobą powiązane. Zło fizyczne jest koniecznym następstwem zła moralnego, które ludzkość odpokutowuje i minimalizuje poprzez modlitwę i ofiarę. W aneksie, zwanym „Oświeceniem na temat ofiar”, de Maistre wyjaśniał, że przelewanie niewinnej krwi, takie jak egzekucje arystokratycznych rodzin na gilotynie, stanowiło odkupienie grzechów winnych przez niewinnych, duchową zasadę, którą uważał za tajemniczą i niepodważalną. Zasada ta napędzała ludzkość w jej powrocie do Boga i wyjaśniała istnienie i nieustanność wojny.

Poza obszerną korespondencją, de Maistre pozostawił dwa dzieła pośmiertne. Jedno z nich, L’examen de la philosophie de (Badanie filozofii Bacona, 1836), rozwinęło spirytualistyczną epistemologię z krytyki Francisa Bacona, którego de Maistre uważał za źródło scjentyzmu i ateizmu Oświecenia w jego najbardziej destrukcyjnej formie.

Wpływ

Piśmiennictwo Josepha de Maistre’a stymulowało takich myślicieli jak Saint-Simon, Auguste Comte, i Charles Maurras, i inspirowało pokolenia francuskich rojalistów i ultramontańskich katolików. De Maistre może być zaliczony, wraz z anglo-irlandzkim mężem stanu Edmundem Burke’iem, do ojców europejskiego konserwatyzmu. Jednak od XIX wieku reprezentowany przez niego prowidencjalistyczny, autorytarny, „tronowo-ołtarzowy” nurt konserwatyzmu znacznie stracił na znaczeniu politycznym w porównaniu z bardziej pragmatycznym i adaptacyjnym konserwatyzmem Burke’a. Z drugiej strony, stylistyczna i retoryczna błyskotliwość de Maistre’a sprawiła, że cieszy się on niesłabnącą popularnością jako pisarz i kontrowersjonista. Wielki liberalny poeta Alphonse de Lamartine, choć polityczny wróg, nie mógł nie podziwiać żywego blasku prozy de Maistre’a:

Ten krótki, nerwowy, przejrzysty styl, pozbawiony frazesów, krzepki, wcale nie przypominał miękkości osiemnastego wieku, ani deklamacji najnowszych francuskich książek: Był zrodzony i przesiąknięty oddechem Alp; był dziewiczy, był młody, był surowy i dziki; nie miał ludzkiego szacunku, czuł swoją samotność; improwizował głębię i formę jednocześnie… Ten człowiek był nowy wśród enfants du siècle.

Ataki De Maistre’a na myśl oświeceniową od dawna czyniły go atrakcyjną postacią kontrkulturową w pewnych kręgach. Na przykład, poeta Charles Baudelaire twierdził, że de Maistre nauczył go „jak myśleć” i ogłosił się uczniem sabaudzkiego kontrrewolucjonisty.

Jego wpływ jest kontrowersyjny wśród amerykańskich konserwatystów. Współczesny konserwatywny komentator Pat Buchanan nazywa de Maistre’a „wielkim konserwatystą” w swojej książce State of Emergency z 2006 roku. Wraz z paleokonserwatywnym teoretykiem Samuelem Francisem, Buchanan uważa de Maistre’a za wczesnego intelektualnego prekursora w kwestiach nacjonalizmu i uniwersalizmu.

Krytyka

Maistre był krytykowany za swoje ekstremalne poglądy, a w szczególności za swoją interpretację społecznej roli kata, wojny i rozlewu krwi. Maistre starał się zrozumieć irracjonalne i brutalne wymiary życia społecznego i politycznego; zamiast być uważanym za zwolennika przemocy, powinien być uważany za nowatorskiego teoretyka politycznego.

Isaiah Berlin zalicza go, w jego Freedom and Its Betrayal, do sześciu głównych wrogów wolności wśród głównych myślicieli oświeceniowych. Utrzymuje on, że prace Maistre’a były uważane za „ostatni rozpaczliwy wysiłek feudalizmu w ciemnych wiekach, aby oprzeć się marszowi postępu”.” Émile Faguet, którego Berlin uważa za najdokładniejszego i najuczciwszego krytyka Maistre’a w XIX wieku, opisał Maistre’a jako

zaciekłego absolutystę, wściekłego teokratę, nieprzejednanego legitymistę, apostoła potwornej trójcy złożonej z papieża, króla i kata, zawsze i wszędzie mistrza najtwardszego, najwęższego i najbardziej nieugiętego dogmatyzmu, mroczną postać ze średniowiecza, po części uczonego doktora, po części inkwizytora, po części kata.

Wielu myślicieli oświeceniowych brzydziło się kontrreformacyjnymi poglądami Maistre’a, ale jednocześnie było w podziwie dla jego stylu i sprawności intelektualnej. De Maistre był malowany jako fanatyczny monarchista i jeszcze bardziej fanatyczny zwolennik władzy papieskiej, dumny, błyskotliwy, ale rozgoryczony, o silnej woli i nieugiętości we wszystkich sprawach, posiadający potężne, ale sztywne zdolności rozumowania.

Notatki

• Berlin, Isaiah i Henry Hardy. 1991. The Crooked Timber of Humanity: Chapters in the History of Ideas. New York: Knopf. ISBN 0679401318
• Buchanan, Patrick J. 2006. State of Emergency: The Third World Invasion and Conquest of America. New York: Thomas Dunne Books/St. Martin’s Press. ISBN 0312360037
• Lebrun, Richard. 2001. Joseph de Maistre’s Life, Thought and Influence: Selected Studies. Montreal: McGill-Queen’s University Press. ISBN 0773522883
• Lombard, Charles M. 1976. Joseph de Maistre. Boston: Twayne. ISBN 0805762477
• Muller, Jerry Z. 1997. Conservatism: Anthology of Social and Political Thought from David Hume to the Present. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 0691037124

• Ten artykuł zawiera tekst z domeny publicznej Catholic Encyclopedia of 1910.

All links retrieved June 8, 2018.

• Joseph-Marie, Comte de Maistre, Catholic Encyclopedia.

Źródła filozofii ogólnej

• Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• The Internet Encyclopedia of Philosophy.
• Paideia Project Online.
• Project Gutenberg.

.