EXEGESIS:
SZERZY KONTEKST: PIEŚNI SŁUŻBOWE
Rozdziały 42-53 Księgi Izajasza zawierają cztery Pieśni Sługi. Sługa jest Bożym pośrednikiem w wykonywaniu Bożego dzieła na świecie.
– Pierwsza pieśń (42,1-4) mówi o powołaniu Sługi, aby „zaprowadził sprawiedliwość wśród narodów” (42,1).
– Ta pieśń, druga (49,1-6), dalej definiuje misję Sługi. Sługa ma „wskrzesić plemiona Jakuba i przywrócić zachowany Izrael” (49:6a). Ponadto Bóg mówi: „Dam cię też za światło narodom, abyś był moim zbawieniem aż po krańce ziemi” (49,6b).
– Trzecia pieśń (50,4-9) nie używa słowa „sługa”, ale mimo to opisuje pracę i wytrwałą wiarę Sługi. Bóg dał Słudze język, aby nauczał i zachęcał lud (50,4). Bóg dał Słudze ucho, aby słyszał Boga i słuchał ludu (50, 5). Chociaż Sługa doświadcza gwałtownej opozycji, „Pan Jahwe mi pomoże” (50, 7. 9), dlatego Sługa ustawia twarz jak krzemień (50, 7), w pełni przekonany, że zatriumfuje nad swoimi przeciwnikami (50, 8. 9).
– Czwarta pieśń (52, 13-53, 12) – pieśń o cierpiącym Słudze – opowiada o Słudze, który cierpi w imieniu ludu, aby go wykupić z grzechów i cierpień. Ten Sługa „został przebity za nasze przewinienia” i „przez Jego rany jesteśmy uzdrowieni” (53, 5). „Był uciśniony, lecz gdy był utrapiony, nie otworzył ust swoich. Jak baranek prowadzony na rzeź (…), nie otworzył ust swoich” (53, 7). „Uczynili mu grób z bezbożnymi” (53,9), ale „Mój sprawiedliwy sługa usprawiedliwi wielu przez poznanie samego siebie; i poniesie ich nieprawości” (53,11).
W Księdze Izajasza słowo sługa „nierzadko wydaje się pochodzić ze stylu dworskiego, gdzie urzędnik króla był znany jako jego sługa” (Muilenburg, 464). Tego rodzaju urzędnik sprawowałby znaczną władzę nad władzą królewską. W podobny sposób sługa będzie sprawował znaczną władzę nad władzą Jahwe.
Tożsamość sługi, który w niektórych miejscach wydaje się być jednostką, a w innych grupą, była przedmiotem naukowej debaty – z niewielkim konsensusem. Żydzi skłonni są myśleć o słudze jako o Izraelu, a w tej księdze jest wiele odniesień do sługi Jahwe jako Izraela (41:8; 49:3), Mojżesza (63:11), Dawida (37:35), Jakuba (44:1, 21; 45:4; 48:20; 49:5) i potomków Jakuba (65:9).
Jednakże prorok może mieć na myśli jakąś osobę – na przykład Ezechiasza, który jest pozytywnie wspomniany w rozdziałach 36-39, lub Cyrusa, którego Jahwe wybrał, aby wyzwolił Izraela z niewoli (44:28; 45:1, 13) (zob. Blenkinsopp, 210, 212; Watts, 660).
Rozdziały 54 i 55 kontynuują dzieło Sługi. Wzywają lud do radości, ponieważ „Święty Izraela jest twoim Odkupicielem” (54, 5). Obiecują, że Boża „łaskawość nie odstąpi od ciebie” (54, 10). Zapraszają tych, którzy pragną: „Tak, przyjdź, kup wino i mleko bez pieniędzy i bez ceny” (55:1). Radzą: „Szukajcie Jahwe, póki można go znaleźć” (55, 6). Obiecują: „Wyjdziecie bowiem z radością i zostaniecie wyprowadzeni z pokojem” (55, 12).
KONTEKST IMMEDIATE:
„49:1-6 jest ważnym punktem zwrotnym…. Do tej pory adresatem był Jakub-Izrael. Odtąd będzie to Jerozolima-Syjon. Dotychczas obietnica Jahwe dotyczyła więc upadku Babilonu i zakończenia przymusowego pobytu tam Judejczyków. Odtąd będzie dotyczyła przywrócenia miasta, którego praktycznie nikt z wygnańców nigdy nie widział” (Goldingay, 280).
Te wersety koncentrują się na powołaniu i misji sługi. Następnie następuje obietnica Jahwe, że sprowadzi swoje dzieci do domu (49:8-50:3).
ISAH 49:1-4. JAHWEH POWOŁAŁ MNIE Z KOBIETY
1Słuchajcie, wyspy, mnie; i słuchajcie, wy, ludy, z daleka:
Jahwe powołał mnie od łona matki;
od wnętrzności mojej matki uczynił wzmiankę o moim imieniu:
2i uczynił moje usta jak ostry miecz; w cieniu swojej ręki ukrył mnie
; i uczynił ze mnie wypolerowany trzon; w swoim kołczanie trzymał mnie blisko:
3 i rzekł do mnie: „Ty jesteś moim sługą; Izraelem, w którym będę uwielbiony.”
4Ale ja powiedziałem: „Na próżno się trudziłem, na nic i na próżno wydatkowałem swoje siły;
ale z pewnością sprawiedliwość (hebr. mispat) należna mi jest u Jahwe, a moja
nagroda u mojego Boga.”
„Słuchajcie, wyspy, mnie; i słuchajcie, wy, narody, z daleka” (w. 1a). Pierwsze pytanie dotyczy tożsamości tego, który mówi. Wersety 1b-3 wyraźnie wskazują, że jest to sługa. Jednak, jak zauważono powyżej, sługa ma wiele tożsamości. Kim jest ten sługa? Nie możemy tego precyzyjnie określić, ale zobacz poniżej na temat wersetu 3.
Tradycyjna interpretacja „wysp” to poganie – „bezpośredni sąsiedzi Jerozolimy, których najbardziej dotknie decyzja YHWH o przywróceniu miasta” (Watts, 660). Przekonawszy się, że ich bożki są bezsilne (41,21-29), są otwarci na przyjęcie tory Jahwe. Przyjmą nauczanie Jahwe. Brueggemann mówi jednak, że „wyspy” mogą odnosić się również do diaspory żydowskiej – Żydów, którzy żyją poza Izraelem (Brueggemann, WBC, 43).
Te dwa wyrażenia, „słuchajcie, wyspy, mnie” i „słuchajcie, wy, narody, z daleka”, wyrażają tę samą myśl w różnych słowach. Ten rodzaj struktury paralelnej jest powszechny w poezji hebrajskiej. Komentatorzy często nazywają ten rodzaj struktury równoległej „apozycją”. Łatwo jest zapamiętać, co to znaczy, ponieważ APposition jest przeciwieństwem OPposition. APposition wzmacnia lub umacnia przez powtórzenie. OPposition przeciwstawia oryginalną myśl myśli przeciwstawnej.
„Jahwe powołał mnie od łona matki; z wnętrzności mojej matki uczynił wzmiankę o moim imieniu” (w. 1b). Te dwa wyrażenia są kolejnym przykładem apozycji w poezji hebrajskiej (zob. uwagi do w. 1a).
Sługa służy z inicjatywy Jahwe. Sługa z pewnością nie wiedział nic o powołaniu, gdy był jeszcze w łonie matki, ale teraz rozumie, że jego powołanie jest częścią planu Jahwe od początku jego życia.
„i uczynił usta moje jak miecz ostry; w cieniu swej ręki ukrył mnie: i uczynił mnie trzonkiem wypolerowanym; w kołczanie swym trzyma mnie blisko” (w. 2). Te dwa wyrażenia są kolejnym przykładem apozycji w poezji hebrajskiej (zob. uwagi do w. 1a).
To właśnie usta sługi – jego słowa – jego głos – zostaną wykorzystane przez Jahwe do jego celów. Pierwszy rozdział Księgi Rodzaju ujawnił, że słowa Boga mają wielką moc. „Rzekł Bóg: 'Niech stanie się światłość’; i stała się światłość” (Rdz 1,3). „Rzekł Bóg: 'Niech się zbiorą wody pod niebem na jedno miejsce i niech się ukaże suchy ląd’. I tak się stało” (Rdz 1,9). Teraz Jahwe decyduje się przemawiać głosem sługi, a moc słowa Bożego nie zostaje przez ten proces pomniejszona. Bóg czyni usta proroka „jak ostry miecz” i czyni proroka „wypolerowanym trzonkiem” (niektóre przekłady mówią o „wypolerowanej strzale”) – bronią zdolną do użycia śmiercionośnej siły. Bożym celem jest użycie proroka do zbawienia, a nie do zniszczenia. Jednak prorocze głosy często ostrzegają przed śmiertelnymi konsekwencjami nieposłuszeństwa (rozdziały 57-59), jak również mówią o dobrej nowinie (rozdziały 60-64).
„wypolerowany trzon” (w. 2). Niedoskonałości w strzale zmniejszy jego prędkość w locie, a nawet wpłynie na jego kurs. Wypolerowana strzała leciałaby szybko i prawdziwie. Sługa jest „wypolerowaną strzałą” w tym sensie, że Jahwe przygotował go do sprawnego i skutecznego przekazywania słowa Jahwe.
„Kontrast między mieczem do bliskich spotkań a strzałą do dalekich ataków sugeruje, że Sługa jest wyposażony na każdy konkurs” (Motyer, 309).
„w swoim kołczanie trzymał mnie blisko” (w. 2). Ci, którzy mają broń, nie zawsze nią wymachują. Jahwe powołał sługę i wyposażył go w moc, ale trzyma go „w swoim kołczanie” – gotowego do użycia w razie potrzeby.
„i rzekł do mnie: 'Ty jesteś moim sługą; Izraelem, w którym będę uwielbiony'” (w. 3). Jak zauważono powyżej w „Kontekście”, sługa jest często identyfikowany w tej księdze jako Izrael. Jednakże:
– „Ważne jest, aby dostrzec w tej metaforze wymiar eschatologiczny. Sługa jest zarówno wierną jednostką, jak i posłuszną wspólnotą w epoce, w której Boży plan zaczyna się rozwijać wśród tych, którzy całkowicie identyfikują się z Bożą wolą” (Hanson, 128).
– Oswalt uważa, że sługa jest jednostką i mówi: „Izrael jest użyty nie tyle jako imię, ile jako termin równoległy do sługi. To tak, jakby Pan powiedział: 'Wy jesteście moim Izraelem, w którym będę uwielbiony’. W ten sposób podkreślona jest funkcja, a nie tożsamość Izraela. Ten Sługa będzie funkcjonował jako Izrael”. Następnie mówi, że to wyklucza proroka jako sługę w tym przypadku, ponieważ „żaden prorok nigdy nie myślał o sobie jako o idealnym Izraelu (Oswalt, 291).
– Blenkinsopp rozumie sługę jako „nienazwaną jednostkę” (Blenkinsopp, 299).
– Young mówi, że kontekst, który przedstawia indywidualistyczny charakter sługi i grzeszny charakter Izraela, pokazuje, że sługą nie może być naród Izrael. Rozumie on Izrael jako „określenie prawdziwego ludu Bożego, całego ciała odkupionych jako członków pod Głową, Mesjaszem” (Young 270).
– Brueggemann zauważa, że sługa jest zidentyfikowany jako Izrael (w. 3), ale że sługa ma misję do Izraela (w. 6). Następnie mówi: „Być może wiersz celowo unika określonej tożsamości, pozwalając nam w ten sposób na wielką swobodę w naszym słuchaniu. Kościół w charakterystyczny sposób wykorzystuje swoją interpretacyjną wolność w słuchaniu, aby usłyszeć w poemacie sługę Jezusa” (Brueggemann, Texts for Preaching, 101).
„Lecz ja powiedziałem: 'Na próżno się trudziłem, na nic i na próżno zużyłem moje siły'” (w. 4a). Werset ten przemawia przeciwko temu, aby była to historia powołania, która wskazywałaby raczej na przyszłą niż przeszłą pracę. Ten sługa pracował dla Boga, ale doświadczał raczej frustracji niż triumfu. Ale sługa podchodził do swojego zadania raczej czule niż agresywnie (42:2-3), a owoce jego pracy nie były widoczne od razu. Każdy sługa Boży może się z tym identyfikować. Głosimy, nauczamy, doradzamy i modlimy się, ale często wydaje się, jakby nic się nie działo.
„Lecz z pewnością sprawiedliwość należna mnie (mispat) jest u Jahwe, a moja nagroda u mojego Boga” (w. 4b). Operatywnym słowem w tym wersecie jest „jeszcze”. „JESZCZE na pewno sprawiedliwość należna mi jest u Jahwe”. Sługa sprzymierzył się z Jahwe i żyje z nadzieją, oczekując Bożej nagrody, nawet jeśli jego wcześniejsze doświadczenia były rozczarowujące. „Wiara zaś jest zapewnieniem tego, na co się liczy, dowodem tego, czego się nie widzi” (Hbr 11,1). Ten sługa chodzi w wierze.
Hebrajskie słowo mispat jest zwykle tłumaczone jako „sprawiedliwość” lub „sąd”. Jeśli sługa myśli o mispat jako o „sprawiedliwości”, oznaczałoby to, że jeszcze nie doświadczył sprawiedliwości, ale nie ma wątpliwości, że Jahwe naprawi to zło – wprowadzi mispat – sprawi, że złe rzeczy staną się dobre – nagrodzi wierną służbę – sprawi, że służba sługi będzie owocna. Jeśli sługa myśli o mispat jako o „sądzie”, oznaczałoby to, że sąd sługi jest w rękach Jahwe – i że przewiduje on, iż Jahwe osądzi go łaskawie.
ISAH 49:5-6. DAM CIĘ TAKŻE ZA ŚWIATŁO DLA NARODÓW
5Teraz mówi Jahwe, który mnie ukształtował z łona matki, abym był Jego sługą, abym znów przyprowadził Jakuba do Niego i aby Izrael został do Niego zgromadzony (bo jestem godny czci (hebr. kabod) w oczach Jahwe, a mój Bóg stał się moją siłą); 6Tak mówi: „Zbyt lekką jest rzeczą, abyś był moim sługą, abyś wzbudził plemiona Jakuba i przywrócił zachowane Izraela: Dam cię też za światło narodom (hebr. gojim), abyś był moim zbawieniem aż po krańce ziemi.”
„I mówi Jahwe, który mnie ukształtował w łonie matki, abym był jego sługą, aby przywrócić Jakuba do niego, a Izraela zgromadzić do niego” (w. 5a). Te dwa wyrażenia („aby przyprowadzić Jakuba do Niego” i „aby Izrael został do Niego zgromadzony” są kolejnym przykładem apozycji w poezji hebrajskiej (zob. uwagi do w. 1a)
Teraz sługa podsumowuje misję, którą Jahwe zaplanował dla niego jeszcze przed jego narodzeniem. Słowa „Jakub” i „Izrael” są tu synonimami. Jakub był imieniem, które Izaak i Rebeka nadali swojemu młodszemu synowi (Rdz 25, 26), ale Jahwe później przemianował go na Izraela (Rdz 32, 28). Izrael stał się następnie nazwą narodu, który wyrósł z potomków Jakuba/Izraela.
Zadaniem sługi jest więc przyprowadzenie narodu izraelskiego, ludu Bożego, z powrotem do Boga. Niektórzy interpretują ten werset w taki sposób, że misją sługi jest powrót Izraela z Babilonii do Jerozolimy, ale „prawdziwym problemem Izraela nie była niewola w Babilonie; było nim wyobcowanie z Boga” (Oswalt, 293).
„bo jestem godny czci (kabod) w oczach Jahwe, a mój Bóg stał się moją siłą” (w. 5b). Te dwa wyrażenia są kolejnym przykładem apozycji w poezji hebrajskiej (zob. uwagi do w. 1a).
Kabod jest słowem częściej tłumaczonym jako „chwała” (KJV tłumaczy to wyrażenie: „a jednak będę chwalebny w oczach Pana”). Sługa uznaje tu zaszczyt, jaki odczuwa, będąc wybranym przez Jahwe do tej misji (przyprowadzenia Izraela, ludu Bożego, z powrotem do Boga). Jahwe uwielbił sługę, wybierając go do tak wielkiego zadania, a on jest przekonany, że Jahwe da mu siłę do wykonania tego zadania.
„tak, mówi: 'zbyt lekką jest rzeczą, abyś był moim sługą, abyś wzbudził plemiona Jakuba i przywrócił zachowane Izraela'” (w. 6a). Te dwa wyrażenia („wzbudzić plemiona Jakuba” i „przywrócić zachowanych Izraela”) są kolejnym przykładem apozycji w poezji hebrajskiej (zob. uwagi do w. 1a).
Ale Jahwe mówi, że ta wielka misja (przyprowadzenie Izraela, ludu Bożego, z powrotem do Boga) nie jest tak naprawdę wcale wielka – a przynajmniej nie tak wielka, jak większa misja, którą Jahwe ma na myśli dla sługi.
„Dam cię też za światło narodom (goyim), abyś był moim zbawieniem aż po krańce ziemi” (w. 6b). Te dwa wyrażenia są kolejnym przykładem apozycji w poezji hebrajskiej (zob. uwagi do w. 1a).
Jahwe wyznaczył sługę, aby był pośrednikiem zbawienia nie tylko dla Izraela, ale dla gojów – narodów – pogan – reszty ludów ziemi (11,10-11; 12,4; 42,6; 43,6-7; 55,4-5; 60,3; zob. też Mt 24,14; 28,19; Łk 24,47; Dz 10; 13,47; Ap 14,6-7).
ISAH 49,7. YAHWEH, WHO IS FAITHFUL, HAS CHOSEN YOU
7Tak mówi Jahwe, Odkupiciel Izraela, i jego Święty, do tego, którym gardzi człowiek, do tego, którym brzydzi się naród, do sługi władców: „Królowie zobaczą i powstaną; książęta, i oddadzą pokłon; z powodu Jahwe, który jest wierny, także Świętego Izraela, który cię wybrał.”
„Tak mówi Jahwe, Odkupiciel Izraela, i jego Święty, do tego, którym gardzi człowiek, do tego, którym brzydzą się narody, do sługi władców” (w. 7a). Mamy tu trzy wielkie imiona dla Jahwe i trzy niskie imiona dla sługi, do którego Jahwe się zwraca.
„Temu, którym gardzi człowiek, temu, którym brzydzą się narody, słudze władców” opisuje również naród izraelski. Jest to mały naród często zdominowany przez Egipt lub Asyrię lub Babilonię (a później przez Rzym). Żaden Egipcjanin, Asyryjczyk, Babilończyk czy Rzymianin nie aspirowałby do zostania Izraelitą.
Ale ten skromny stan nie jest sposobem, w jaki zakończy się ta historia. Czytaj dalej!
„Królowie zobaczą i powstaną, książęta, i oddadzą pokłon” (w. 7b). Jahwe obiecuje całkowite ubezwłasnowolnienie sługi (i Izraela – a przez to wszystkich, których powołał). Byli oni postrzegani jako niscy, ale Bóg ujawni ich prawdziwą chwałę. Nawet królowie i książęta – ludzie, którzy myślą o sobie w kategoriach chwały i którzy są przyzwyczajeni raczej do przyjmowania niż oddawania hołdu – wstaną, aby oddać cześć, gdy sługa Boży wejdzie do pokoju. Będą bić pokłony przed sługą Bożym
„z powodu Jahwe, który jest wierny, także Świętego Izraela, który cię wybrał” (w. 7c). Przemiana sługi z niskości do chwały dokona się dlatego, że Jahwe jest wierny. Ten, który wezwał do świętego powołania, sam jest święty i nie pozwoli, aby niesprawiedliwość trwała wiecznie. Jahwe ma moc naprawiania krzywd, a świętość Jahwe zapewnia, że to zrobi.
Cytaty pochodzą z World English Bible (WEB), współczesnego angielskiego przekładu Pisma Świętego, będącego własnością publiczną (bez praw autorskich). World English Bible opiera się na American Standard Version (ASV) Biblii, Starym Testamencie Biblia Hebraica Stutgartensa i Nowym Testamencie Greek Majority Text. ASV, która jest również w domenie publicznej ze względu na wygasłe prawa autorskie, była bardzo dobrym tłumaczeniem, ale zawierała wiele archaicznych słów (hast, shineth, itp.), które WEB zaktualizowała.
BIBLIOGRAFIA:
Bartelt, Andrew H., w Van Harn, Roger (red.), The Lectionary Commentary: Theological Exegesis for Sunday’s Text. The First Readings: The Old Testament and Acts (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Co., 2001)
Blenkinsopp, Joseph, The Anchor Bible: Isaiah 40-55, Vol. 19A (New York: Doubleday, 2002)
Brueggemann, Walter, Westminster Bible Companion: Isaiah 40-66 (Louisville: Westminster John Knox Press, 1998)
Brueggemann, Walter; Cousar, Charles B.; Gaventa, Beverly R.; and Newsome, James D., Texts for Preaching: A Lectionary Commentary Based on the NRSV-Year A (Louisville: Westminster John Knox Press, 1995)
Goldingay, John, New International Biblical Commentary: Isaiah (Peabody, Massachusetts: Hendrickson Publishers, 2001)
Hanson, Paul D., Interpretation Commentary: Isaiah 40-66, (Louisville: John Knox Press, 1995)
Motyer, J. Alec, Tyndale Old Testament Commentaries: Isaiah, Vol. 18 (Downers Grove, Illinois: Inter-Varsity Press, 1999)
Muilenburg, James (Introduction and Exegesis of Isaiah 40-66); and Coffin, Henry Sloane (Exposition of Isaiah 40-66), The Interpreter’s Bible: Ecclesiastes, Song of Songs, Isaiah, Jeremiah, Vol. 5 (Nashville: Abingdon Press, 1956)
Oswalt, John N., The New International Commentary on the Old Testament: The Book of Isaiah, Chapters 40-66 (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1998)
Seitz, Christopher R., The New Interpreters Bible: Isaiah, Vol. VI (Nashville: Abingdon Press, 2001)
Tucker, Gene M. w Craddock, Fred B.; Hayes, John H.; Holladay, Carl R.; Tucker, Gene M., Preaching Through the Christian Year, A (Valley Forge: Trinity Press International, 1992)