dziennikarz i polityk
od ministra do dyktatora do konstytucyjnego gubernatora-prezydenta
na wygnaniu
bibliografia
KOSSUTH, LAJOS (1802-1894), węgierski polityk i mąż stanu.
Lajos (Louis) Kossuth jest być może najbardziej cenionym przywódcą w historii Węgier i jednym z najmniej szanowanych w sąsiednich krajach Europy. Stało się tak, ponieważ próbował połączyć liberalny, reformatorski program z aktywistycznym nacjonalizmem.
Kossuth urodził się jako luteranin 19 września 1802 r. w Monok, w hrabstwie Zemplén, które leży w północno-wschodnim narożniku zmniejszonych po 1918 r. Węgier. Jego starożytna, ale bynajmniej nie zamożna rodzina szlachecka pochodziła z komitatu Túróc we współczesnej północnej Słowacji. Jak wszyscy szlachcice, Kossutowie należeli do ekskluzywnej Natio Hungarica, która bardziej niż narodowość oznaczała status i przywileje. Kossuth odnalazł później swoją życiową misję w podniesieniu reszty mieszkańców kraju, około 90 procent całej populacji, do statusu prawnego i politycznego Natio Hungarica. Miał również nadzieję przekształcić ich w węgierskich patriotów i, jeśli to możliwe, w osoby posługujące się językiem węgierskim. Jednak nawet jego własna matka była Niemką z sąsiedniej niemieckiej osady Zipser.
Prawnik w służbie jednej z wielkich węgierskich rodzin ziemiańskich, ojciec Kossutha zubożał i stał się bezrobotny, ale Lajos otrzymał wykształcenie godne członka szlachty: łacinę – wtedy jeszcze język administracji, polityki, a także edukacji na Węgrzech – oraz prawo, które m.in. kwalifikowało do pełnienia urzędów w pięćdziesięciu kilku szlacheckich starostwach. Pierwszą oficjalną funkcję Kossuth objął w 1827 roku w swoim rodzinnym hrabstwie Zemplén, skutecznie walcząc między innymi z epidemią cholery, ale w 1832 roku musiał opuścić stanowisko z powodu skandalu związanego z defraudacją funduszy. Jak na ironię, to właśnie ten incydent – w którym wydaje się, że był winny co najmniej zaniedbania – katapultował go do polityki krajowej, jego liberalni patroni wysłali go, aby reprezentował nieobecnego arystokratę w Sejmie Krajowym. Tam Kossuth przeciwstawił się cenzurze, pisząc własne raporty dietetyczne i parlamentarne, które studenci kopiowali ręcznie i które były szeroko rozpowszechniane. W ten sposób stał się jednym z pierwszych szlachciców, którzy zarabiali na życie jako dziennikarz, co było możliwe dzięki jego talentowi i politycznemu fermentowi w kraju.
dziennikarz i polityk
Nominalnie Węgry były w tym czasie suwerennym krajem, który miał być rządzony zgodnie z własnymi prawami przez króla w porozumieniu ze szlachtą. Problemem było to, że król był także cesarzem Austrii, z wielorakimi interesami w Europie, i że Natio Hungarica wolał politykę żalów do bardzo potrzebnych reform gospodarczych, społecznych i administracyjnych. Dieta, obradująca w Pozsony (Pressburg, Bratysława), niedaleko Wiednia, służyła głównie jako pośrednik między absolutystycznym dworem a niespokojnymi administracjami powiatowymi, które czuły się uprawnione do niewykonywania praw i dekretów, które ich zdaniem naruszały starożytną konstytucję narodu. To właśnie impas między królem a szlachtą skłonił członków słynnego „pokolenia reform” do opracowania różnych programów modernizacyjnych, takich jak wezwanie hrabiego Istvána Széchenyi do postępu gospodarczego i technologicznego; Baron Miklós Wesselényi, a później Kossuth, opowiadali się za stworzeniem w społeczeństwie poczucia narodowości; baron József Eötvös opowiadał się za reformą szkolnictwa i centralizacją administracji; Ferenc Deák nalegał na zmianę archaicznych praktyk sądowniczych.
Panowie,-Wstępując na trybunę, by żądać od was ratunku dla naszego kraju, straszliwa wspaniałość chwili ciąży mi uciążliwie na łonie. Czuję się tak, jakby Bóg włożył w moje ręce trąbkę, aby obudzić umarłych, aby – jeśli nadal są grzesznikami i słabymi – nie popadli w wieczną śmierć, ale aby obudzili się na wieczność, jeśli jest w nich jeszcze jakiś wigor życia. Tak w tej chwili ważą się losy narodu. … … Panowie, chciałem powiedzieć, że to żądanie ze strony rządu nie powinno być uważane za wotum zaufania. Nie; prosimy o wasz głos dla zachowania kraju! I proszę was, panowie, jeśli gdziekolwiek w kraju jakaś pierś wzdycha za wyzwoleniem, albo jakieś życzenie czeka na spełnienie, pozwólcie tej piersi trochę pocierpieć, pozwólcie temu życzeniu mieć trochę cierpliwości, dopóki nie uratujemy kraju. (Wiwat.) To jest moja prośba! Wszyscy powstaliście na mężczyznę, a ja chylę czoła przed wielkością narodu! Jeśli wasza energia dorówna waszemu patriotyzmowi, zuchwale powiem, że nawet bramy piekielne nie zwyciężą Węgier!
Powyżej są początek i koniec wielkiej mowy Ludwika Kossutha w parlamencie 11 lipca 1848 roku, w której prosił o czterdzieści tysięcy forintów na obronę kraju. Jest ono cytowane jako przypis 9 w dodatku do książki Williama H. Stilesa „Austria w latach 1848-49” (2 tomy, New York, 1852; reprint, New York, 1971, t. II, s. 384 i 394). Stiles był w tym czasie amerykańskim chargé w Wiedniu i sympatyzował ze sprawą Kossutha. Tekst zawiera kilka poprawek Istvána Deáka, opartych na oryginale węgierskim.
Początkowo bardzo młodszy partner wśród wielkich, Kossuth stopniowo zyskiwał na znaczeniu, kontrolując część opinii publicznej. Kiedy w 1836 roku zakończyła się sesja diety, zajął się pisaniem i redagowaniem raportów miejskich, które dotyczyły pracy sejmików powiatowych. W 1837 roku został aresztowany i oskarżony o nielojalność i podburzanie; spędził w więzieniu trzy lata, co pozwoliło mu nie tylko nauczyć się podstaw późniejszej wspaniałej angielszczyzny, ale także uczyniło z niego narodowego męczennika. Mając nadzieję na okiełznanie zaciekłego agitatora, kanclerz książę Klemens von Metternich (1773-1859) pozwolił Kossuthowi na redagowanie gazety Pesti Hírlap. Jednak do 1844 roku, kiedy został ostatecznie usunięty ze stanowiska, Kossuth przybliżył kraj do rewolucji i przy okazji zrobił wiele dla odmłodzenia języka węgierskiego.
W 1841 roku Kossuth ożenił się z Teréz Meszlényi, katolicką szlachcianką, której wielbiciele Kossutha raczej nie lubili, ale która pozostała wierna mężowi aż do śmierci na włoskim wygnaniu w 1865 roku. Mieli córkę i dwóch synów; z tych dwóch Ferenc stał się wpływowym politykiem, mniej ze względu na swój talent niż na nazwisko. O relacjach Kossutha z żoną nie wiadomo prawie nic, podobnie jak niewiele wiadomo o przyjaźniach i prywatnych namiętnościach tej wybitnie politycznej osoby.
Podczas gdy życie polityczne rozgorzało, a politycy wybierali między nazywaniem siebie liberałami lub konserwatystami, na pierwszy plan wysunęły się również różnice osobiste. Najsłynniejszą z nich była ta między Szechem a Kossuthem: pierwszy był utytułowanym arystokratą, zamożnym, dobrze podróżującym, nastrojowym i mrocznie pesymistycznym; drugi nie posiadał żadnej ziemi, nie znał świata, ale był niezwykle pewny siebie. Széchenyi chciał, by Węgry były bogate, a ich społeczeństwo kulturalne (zrobił wiele dla poprawy bankowości, transportu i kultury), a dopiero potem prawdziwie suwerenne, ale wciąż pod egidą korzystnych związków austriackich; Kossuth uznawał wagę tego wszystkiego, ale uważał, że bez prawdziwej suwerenności nic nie można osiągnąć. Tym bardziej, że czuł potrzebę kontrolowania i nawracania mniejszości etnicznych: Niemców, Słowaków, Rusinów, Rumunów i Serbów, którzy razem stanowili około 60 procent ludności.
Nie będąc już redaktorem, Kossuth szukał sukcesu i środków do życia w kierowaniu różnymi dobrowolnymi stowarzyszeniami, takimi jak te dotyczące rozwoju morskiego i obrony handlu i przemysłu. Niegdyś zagorzały wolnomularz, teraz opowiadał się za wprowadzeniem barier celnych nawet wobec Austrii, aby umożliwić Węgrom rozwój własnego przemysłu. W 1847 roku Kossuth został przywódcą głównej partii opozycyjnej w izbie niższej.
Wczesne w 1848 roku, wiadomości o agitacji rewolucyjnej we Włoszech i Paryżu groziły zrujnowaniem chwiejnych finansów monarchii; to zaalarmowało Kossutha o możliwości uzyskania ustępstw od doradców na dworze Ferdynanda I (r. 1835-1848), opóźnionego w rozwoju króla-cesarza. 3 marca Kossuth zaproponował w diecie emancypację chłopów pańszczyźnianych i powołanie rządu odpowiedzialnego przed parlamentem. Przemówienie to zainspirowało wiedeńczyków do rewolucji 13 marca, a młodych intelektualistów w Budapeszcie do bezkrwawej rewolucji 15 marca. Oblężony przez własnych poddanych, którzy wszyscy pragnęli zmian, wyznając jednocześnie lojalność wobec jego osoby, i atakowany przez króla Piemontu-Sardynii w północnych Włoszech, Ferdynand był gotów poddać się wszystkim. 7 kwietnia 1848 r. Węgry otrzymały swój własny rząd z Kossuthem jako ministrem finansów i Széchenyi jako ministrem robót publicznych i transportu. Nowa konstytucja przekształciła kraj – przynajmniej w teorii – w nowoczesne, liberalne państwo z pewnym stopniem kontroli monarchii nad sprawami wojskowymi i zagranicznymi. We wszystkim tym i nie tylko, Kossuth był siłą napędową.
„Właśnie podpisałem swój wyrok śmierci! Moja głowa z pewnością wyląduje na bloku! … Zostanę powieszony razem z Kossuthem.”
Wpis do pamiętnika hrabiego Istvána Széchenyiona 23 marca 1848 roku, po przyjęciu stanowiska ministra robót publicznych i transportu w nowo utworzonym rządzie konstytucyjnym, którego szefem był hrabia Lajos Batthyányi, a ministrem finansów Kossuth. Mimo że Kossuth nazwał Szechenyiego „największym Węgrem”, obaj byli zgorzkniałymi przeciwnikami politycznymi. Cytowane w György Spira, A Hungarian Count in the Revolution of 1848. Tłumaczenie Thomas Land, przekład poprawiony przez Richarda E. Allena. Budapeszt, 1974, s. 67.
od ministra do dyktatora do konstytucyjnego gubernatora-prezydenta
Wszystko byłoby dobrze, gdyby Chorwacja, podległe królestwo, nie zażądał tych samych praw, które Węgry osiągnęły, i gdyby samozwańczy przywódcy różnych mniejszości etnicznych nie zażądał uznania ich grup narodowych. Chociaż Kossuth i jego współpracownicy byli skłonni przyznać Chorwacji całkowitą autonomię na podstawie jej historycznych przywilejów, odrzucili żądania mniejszości etnicznych argumentując, że Węgry, które niedawno zastąpiły przywileje korporacyjne i terytorialne prawami jednostki, nie mogły przyznać nowych autonomii terytorialnych i grupowych.
Kossuth wykorzystał swoje nadzwyczajne zdolności oratorskie i talent administratora do stworzenia armii, która była bardzo potrzebna, ponieważ po ataku Serbów i Chorwatów, wielu Rumunów również się zbuntowało, a w grudniu armia cesarska sama zaatakowała Węgry. Początkowo klęska za klęską nękały bezładną węgierską armię złożoną z byłych oficerów i niepewnych ochotników, zmuszając Kossutha i parlament do ucieczki z Budapesztu na wschód Węgier. Ale potem Węgrzy wykorzystali swoje doświadczenie administracyjne do stworzenia i wyposażenia armii poborowej, która wiosną 1849 roku pokonała Austriaków. 14 kwietnia 1849 roku triumfalny parlament w Debreczynie ogłosił detronizację Domu Habsbursko-Lotaryńskiego i wybrał Kossutha na gubernatora-prezydenta. Deklaracja Niepodległości, zredagowana przez Kossutha, dotyczyła głównie historycznych skarg Węgier, dowodząc ponownie, że nie był on rewolucjonistą.
Uczynienie Kossutha gubernatorem-prezydentem musi być ocenione jako błąd, po części dlatego, że wirtualny dyktator stał się w ten sposób czymś w rodzaju konstytucyjnego
monarchy, a po części dlatego, że Deklaracja zmusiła rządy europejskie do zajęcia stanowiska. Żaden z nich nie uznał nowego państwa, a Brytyjczycy szczególnie jasno dali do zrozumienia, że silna monarchia habsburska jest europejską koniecznością. Generał Artúr Görgey (1818-1916), który był błyskotliwym młodym dowódcą wojskowym Kossutha, nie zdążył nawet ukończyć rekonkwisty Budapesztu, gdy car Mikołaj I (r. 1825-1855) ogłosił decyzję o pospieszeniu z pomocą cesarzowi Franciszkowi Józefowi I (r. 1848-1916) przeciwko temu, co Mikołaj chciał osiągnąć. Węgrzy okazali się bezsilni wobec odradzającej się armii austriackiej, która była wspierana przez większość narodowości w monarchii habsburskiej, oraz wobec ogromnych rosyjskich sił inwazyjnych. Niebawem, gdy Kossuth triumfalnie wkroczył do węgierskiej stolicy, został zmuszony do ucieczki na południowo-wschodnie Węgry, gdzie miały rozegrać się ostatnie bitwy wojny o niepodległość. Jako ostatni szlachetny gest, pod koniec lipca parlament przyjął ustawę dającą więcej praw mniejszościom etnicznym i inną gwarantującą Żydom całkowitą równość prawną.
Po ostatniej druzgocącej klęsce, Kossuth zrezygnował z funkcji gubernatora-prezydenta i mianował Görgeya dyktatorem Węgier; 11 sierpnia generał poddał swoje wojska Rosjanom; kilka dni później Kossuth i jego otoczenie uciekli na terytorium Turcji. Jednak gdy tylko znalazł się za granicą, ponownie zaczął używać tytułu prezydenta-gubernatora i oskarżył Görgeya o zdradę.
na wygnaniu
Rząd osmański, nie ważne jak przychylny, został zmuszony przez rosyjskie i austriackie naciski do przydzielenia Kossuthowi mimowolnego pobytu w Kiutahia w Azji Mniejszej. Podczas gdy większość uchodźców powróciła na Węgry, Kossuth skorzystał z licznych zaproszeń do odwiedzenia Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Fetowano go jako mistrza wolności i wielkiego emancypatora. Jego wizyta w Stanach Zjednoczonych w 1851 i 1852 r. przypominała triumfalny pochód, a oratorzy, w tym przyszły prezydent Abraham Lincoln (1809-1865), nazywali go węgierskim Jerzym Waszyngtonem. Wszędzie, gdzie się udawał, łącznie z wystąpieniem na wspólnej sesji Kongresu USA, wygłaszał olśniewające mowy w języku angielskim, które przez wiele lat miały służyć jako materiał dydaktyczny w dziedzinie retoryki, ale nie udało mu się ani zebrać funduszy na armię wyzwolenia, ani nakłonić Stanów Zjednoczonych do interwencji w sprawy Europy.
Powrócił do Anglii, był ponownie fetowany i prowadził negocjacje z głowami państw, ale jego jedyna możliwość powrotu na Węgry, w 1859 r. na czele armii francuskiej, skończyła się nagle, gdy Napoleon III (1808-1873) zawarł zawieszenie broni z pokonanym cesarzem austriackim. Kres jego marzeniom położył jednak kompromisowy układ z 1867 r., w którym Węgrzy postanowili podzielić się władzą z niemieckimi Austriakami w wielonarodowej, tzw. podwójnej monarchii. Kossuth ostrzegał przed układem, który wiązałby Węgry z losem dynastii Habsburgów, ale Węgrzy już go nie słuchali, zwłaszcza przywódcy partii Kossutha, którzy stawali się coraz bardziej ekspansjonistyczni i szowinistyczni. Będąc na wygnaniu, Kossuth obmyślał różne plany federacji środkowoeuropejskiej, ale takie pomysły nie miały szans powodzenia w epoce wzmożonego nacjonalizmu. Na starość Kossuth wielokrotnie wypowiadał się przeciwko nieliberalnej polityce, a zwłaszcza przeciwko antysemityzmowi; jego głównym zajęciem w Turynie we Włoszech było jednak przyjmowanie delegacji wielbicieli, pisanie obszernych wspomnień i redagowanie bezcennych dokumentów, które wypełniają dziesiątki tomów. Nie powrócił na Węgry, gdy królem był jego wróg, Franciszek Józef I. Zmarł w Turynie 20 marca 1894 r. w wieku dziewięćdziesięciu dwóch lat i został pochowany w Budapeszcie w obecności milionów ludzi. Dziś nie ma na Węgrzech osady bez placu Kossutha lub ulicy Kossutha.
Kult Kossutha nigdy nie osłabł; jego imię jest na ustach każdego polityka, chociaż lewica, zwłaszcza komuniści, próbowała zmonopolizować jego historyczne dziedzictwo. Bez wątpienia dał nadzieję biednym, zwłaszcza chłopom, i otworzył drogę do modernizacji swego kraju, ale też obciążył barki rodaków dylematem nierealizowalnych ambicji narodowych.
Zobacz teżAustria-Węgry; Deák, Ferenc; Franciszek Józef; Jelačić, Josip; Nacjonalizm; Rewolucje 1848 roku.
bibliografia
Źródła pierwotne
Haraszti, Éva H. Kossuth as an English Journalist. Translated by Brian McLean. Boulder, Colo., 1990. Zawiera 110 artykułów i listów opublikowanych przez Kossuth w języku angielskim w roku 1855.
The Life of Governor Louis Kossuth with his Public Speeches in the United States and a Brief History of the Hungarian War of Independence. Nowy Jork, 1852. Reprint, Budapeszt, 2001.
Pulszky, Francis, and Theresa Pulszky. Białe, czerwone, czarne. Kassel, 1853. Reprint, Nowy Jork, 1970. Fascynujące wspomnienia jednego z głównych współpracowników politycznych Kossutha i austriackiej żony tego ostatniego.
Źródła drugorzędne
Deák, István. The Lawful Revolution: Louis Kossuth and the Hungarians, 1848-1849. Nowy Jork, 1979. Jedyna kompleksowa, stosunkowo niedawna publikacja o największym węgierskim mężu stanu i rewolucji, której był przywódcą.
Komlos, John H. Louis Kossuth w Ameryce, 1851-1852. Buffalo, N.Y., 1973.
Spencer, Donald S. Louis Kossuth and Young America: A Study of Sectionalism and Foreign Policy, 1848-1852. Columbia, Mo., 1977. Jak obecność Kossutha zaburzyła amerykańską politykę partyjną.
Szabad, György. Kossuth o systemie politycznym Stanów Zjednoczonych Ameryki. Budapeszt, 1975.
IstvÁn DeÁk
.