Prawo pisma klinowego, zbiór praw ujawnionych w dokumentach napisanych pismem klinowym, systemem pisma wynalezionym przez starożytnych Sumerów i używanym na Bliskim Wschodzie w ciągu ostatnich trzech tysiącleci p.n.e.. Obejmuje on prawa większości mieszkańców starożytnego Bliskiego Wschodu – zwłaszcza Sumerów, Babilończyków, Asyryjczyków, Elamitów, Hurrian, Kassytów i Hetytów – którzy mimo wielu różnic etnicznych utrzymywali ze sobą kontakty i rozwijali podobne cywilizacje. W pewnych okresach ta wspólnota kulturowa została wzmocniona przez rozpowszechnienie się akkadyjskiego, dyplomatycznego i scholastycznego języka pisanego pismem klinowym. Tak więc, nie jest arbitralnym klasyfikowanie praw tych cywilizacji jako „pismo klinowe”; wręcz jest to naukowa konieczność, ponieważ żaden inny termin nie obejmuje wszystkich i tylko tych praw. „Prawo mezopotamskie”, na przykład, ujmuje tylko część zakresu odnośnych praw, a pojęcie „starożytnego prawa Bliskiego Wschodu” jest zbyt obszerne, ponieważ obejmuje również prawo judaistyczne i prawo egipskie, które były odrębnymi rozwinięciami (chociaż niektórzy uczeni widzą związek między prawem biblijnym a prawem pisma klinowego).
© John Said/.com
Różne zbiory praw pisma klinowego opracowane przez kilka narodów i królestw mają pewne cechy wspólne: (1) Tekst kilku zbiorów zawiera prolog i epilog, w których książę podkreśla wagę swych działań, wyjaśnia przedmiot swego dzieła i nakazuje jego przestrzeganie przez błogosławieństwa lub groźby. (2) Ustawodawstwo, choć napisane jakby pod natchnieniem bogów, jest świeckie, składa się z dyspozycji ustalonych i skodyfikowanych przez władcę doczesnego. (3) Chociaż prawa mogą pochodzić z różnych źródeł – zwyczaju, orzeczeń sądowych lub świadomego prawodawstwa – fakt, że są wprowadzane przez księcia, nadaje im charakter ustawodawstwa lub uchwalania. (4) W przeciwieństwie do współczesnych kodeksów, te starożytne „kodeksy” nie traktują w sposób systematyczny wszystkich zasad mających zastosowanie do danej dziedziny prawa; to znaczy, traktują one o różnych sprawach, ale często pomijają wiele bardzo ważnych zasad, po prostu dlatego, że takie zasady były tak głęboko zakorzenione w zwyczaju, że nie były kwestionowane. (5) Ponieważ zwyczaje prawne były powszechnie znane, zbiory te skupiały się na wyjaśnianiu poszczególnych przypadków, używając ich jako przykładów lub precedensów, i nie próbowały przedstawiać ogólnych, abstrakcyjnych formuł. (6) Z powodu braku intencji doktrynalnych, układ przypadków wydaje się nieregularny i często wymyka się współczesnej interpretacji.
W tym miejscu możliwe jest jedynie zilustrowanie niektórych z głównych istniejących praw lub kodeksów. Najstarszym znanym prawodawcą jest Ur-Nammu, założyciel jednej z sumeryjskich dynastii w mieście Ur. Jego kodeks, pochodzący z połowy XXI wieku p.n.e., dotyczył czarów, ucieczki niewolników i obrażeń cielesnych. Bardziej obszernym śladem sumeryjskiego prawa jest tak zwany Kodeks Lipit-Isztar (ok. 1934-24 p.n.e.), który zawiera typowy prolog, artykuły i epilog i zajmuje się takimi sprawami, jak prawa osób, małżeństwa, dziedziczenie, kary, własność i umowy.
Chociaż znane są wcześniejsze kodeksy babilońskie, bezsprzecznie najdoskonalszym zabytkiem prawa babilońskiego jest Kodeks Hammurabiego (ok. 1758 p.n.e.), którego główny zapis został odkryty na steli, czyli kamiennym pomniku, dopiero w latach 1901-02. Na szczycie steli znajduje się niski relief przedstawiający króla modlącego się przed bogiem sprawiedliwości; pod nim wyryte są prawa w nie mniej niż 282 paragrafach, nie licząc prologu i epilogu. Fakt, że kopie części kodeksu zostały odkryte u innych narodów rozproszonych na przestrzeni tysiąclecia, potwierdza, że kodeks ten miał trwałe znaczenie na starożytnym Bliskim Wschodzie, nawet w krajach, w których już nie obowiązywał. Podobnie jak niektóre inne kodeksy bliskowschodnie, Kodeks Hammurabiego zajmuje się kolejno prawem karnym, prawem osób, prawem rodzinnym i cennikami. Różni się on od wcześniejszych kodeksów, a także od najwcześniejszych praw Grecji i Rzymu, jeśli chodzi o względne znaczenie praw dotyczących własności i innych spraw gospodarczych. Rzeczywiście, społeczeństwo babilońskie I dynastii było, pod względem swojego indywidualizmu, bogactwa własności prywatnej i rozwoju wymiany handlowej, o wiele bardziej „nowoczesne” niż społeczeństwo rzymskie wczesnej republiki.
Prawa Asyrii, choć stworzone później niż prawa babilońskie, przywołują obraz mniej rozwiniętego społeczeństwa. Istniejące tablice, pochodzące z XV do XIII wieku p.n.e. (przed powstaniem imperium asyryjskiego), dotyczą własności osobistej, majątku ziemskiego oraz kobiet i rodzin. Prawa te odzwierciedlają społeczeństwo, które było patriarchalne i raczej surowe.
Hetytański Kodeks Prawa, pochodzący z około 14 wieku p.n.e., odzwierciedla zamkniętą gospodarkę wiejską Hetytów i feudalną arystokrację. Hetytańskie prawa karne, choć mniej surowe niż te w Asyrii, są godne uwagi ze względu na bardzo wysokie odszkodowania pieniężne, które nakładały.
.