Trzeci Sobór Laterański zebrał się w marcu 1179 r. jako jedenasty sobór ekumeniczny. Przewodniczył mu papież Aleksander III, a uczestniczyło w nim 302 biskupów.
Kościół katolicki
Drugi Sobór Laterański
.
Czwarty Sobór Laterański
Papieża Aleksandra III
Papieża Aleksandra III
Kataryzm i waldensjanizm, dyscyplina kościelna
dwadzieścia siedem kanonów, ograniczenie wyboru papieskiego do kardynałów, potępienie symonii
Wykaz chronologiczny soborów ekumenicznych
Umową zawartą na pokoju weneckim w 1177 r. zakończono gorzki konflikt między Aleksandrem III a cesarzem Fryderykiem I. Kiedy w 1159 r. zmarł papież Adrian IV, podzieleni kardynałowie wybrali dwóch papieży: Rolanda ze Sieny, który przyjął imię Aleksandra III, i Oktawiana z Rzymu, który, choć nominowany przez mniejszą liczbę kardynałów, został poparty przez Fryderyka i przyjął imię papieża Wiktora IV. Fryderyk, chcąc usunąć wszystko, co stało na przeszkodzie jego władzy we Włoszech, wypowiedział wojnę państwom włoskim, a zwłaszcza cieszącemu się wielkim autorytetem Kościołowi. W wyniku tego konfliktu doszło do poważnej schizmy, a po śmierci Wiktora IV w 1164 r. w opozycji do Aleksandra III powstało dwóch kolejnych antypapieży: Paschal III (1164-1168) i Callistus III (1168-1178). Ostatecznie, podczas pokoju w Wenecji, kiedy Aleksander odniósł zwycięstwo, obiecał Fryderykowi, że zwoła sobór ekumeniczny.
Poza usunięciem pozostałości po niedawnej schizmie, sobór potępił herezję katarów i dążył do przywrócenia dyscypliny kościelnej. Stał się też pierwszym soborem powszechnym Kościoła, który ustanowił prawo przeciwko sodomii. Odbyły się trzy sesje, 5, 14 i 19 marca, podczas których ogłoszono 27 kanonów. Najważniejsze z nich to:
- Kanon 1. Aby zapobiec możliwości wystąpienia w przyszłości schizmy, prawo wyboru papieża mieli mieć tylko kardynałowie. Ponadto do ważności wyboru miała być wymagana większość dwóch trzecich głosów. Jeśli któryś z kandydatów ogłosiłby się papieżem bez uzyskania wymaganej większości, on i jego zwolennicy mieli zostać ekskomunikowani.
- Kanon 2 uznał za nieważne te święcenia, których dokonali antypapieże Oktawian (Wiktor IV), Guy z Cremy (Paschal III) i Jan de Struma (antypapież Callixtus III).
- Kanon 3 zabraniał promowania kogokolwiek do parafii przed ukończeniem 25 roku życia i do episkopatu przed ukończeniem 30 roku życia.
- Kanon 5 zabraniał wyświęcania kleryków, którym nie zapewniono żadnych środków odpowiedniego utrzymania.
- Kanon 7 zabraniał pobierania pieniędzy za przeprowadzanie pogrzebów, błogosławienie małżeństw lub rzeczywiście sprawowanie któregokolwiek z sakramentów.
- Kanon 18 wymagał od każdego kościoła katedralnego wyznaczenia mistrza, który nauczałby kleryków i ubogich uczonych kościoła; działanie to pomogło zapoczątkować szkoły katedralne, które później przekształciły się w uniwersytety. Regulował również licencję na nauczanie (licentia docendi), stwierdzając, że „niech nikt nie żąda pieniędzy za licencję na nauczanie, ani pod przykrywką jakiegoś zwyczaju nie żąda niczego od nauczycieli, ani nie zabrania nauczania nikomu, kto jest odpowiedni i starał się o licencję.” Sprzedaż licencji na nauczanie mogłaby przeszkodzić w postępie kościołów.
- Kanon 19 deklarował ekskomunikę dla tych, którzy próbowali opodatkować kościoły i duchowieństwo bez zgody biskupa.
- Kanon 23 dotyczy właściwej organizacji zakwaterowania trędowatych.
- Kanon 25 ekskomunikuje tych, którzy uprawiają lichwę.
- Kanon 26 zabraniał Żydom i muzułmanom posiadania chrześcijańskich sług i stwierdza, że dowody chrześcijan mają być zawsze przyjmowane przeciwko Żydom.
- Kanon 27 podkreślał obowiązek książąt do tłumienia herezji i potępiał „Brabancjan, Aragończyków, Basków, Nawarryjczyków i innych, którzy praktykują takie okrucieństwo wobec chrześcijan, że nie szanują ani kościołów, ani klasztorów, nie oszczędzają ani wdów, ani sierot, ani wieku, ani płci, ale na sposób pogan, wszystko niszczą i spustoszą” (De Brabantionibus et Aragonensibus, Navariis, Bascolis, Coterellis et Triaverdinis, qui tantam in Christianos immanitatem exercent, ut nec ecclesiis, nec monasteriis deferant, non viduis, et pupillis, non senibus, et pueris, nec cuilibet parcant aetati, aut sexui, sed more paganorum omnia perdant, et vastent).
Wśród wielu uczestników soboru był Wilhelm z Tyru, słynny historyk i, w tamtym czasie, arcybiskup Tyru. Wilhelm został wysłany przez Baldwina IV jako przedstawiciel Królestwa Jerozolimskiego, a o podróży na sobór napisał w swojej historii. Królestwo Węgier reprezentował Andrzej, arcybiskup Kalocsa.