WENECJA , miasto w północnych Włoszech.
Wspólnota średniowieczna
Pomimo że niektórzy pojedynczy Żydzi przejeżdżali przez Wenecję w średniowieczu, ustawodawstwo uchwalone w 1382 r., zezwalające na udzielanie pożyczek pieniężnych w mieście przez następne pięć lat, wyznaczyło początek
autoryzowanej obecności Żydów w mieście, a po jego wygaśnięciu w 1387 r. weszła w życie dziesięcioletnia karta wyłącznie dla żydowskich lichwiarzy. Po upływie dziesięciu lat musieli oni jednak opuścić miasto i oficjalnie żaden Żyd nie mógł przebywać w Wenecji dłużej niż 15 dni, z wyjątkiem kupców przybywających drogą morską i lekarzy; odtąd wszyscy Żydzi przybywający do miasta musieli również nosić na wierzchnim ubraniu żółte kółko, zmienione w 1496 r. na żółte nakrycie głowy, aby utrudnić uchylanie się od płacenia podatków.
Upoważniony stały pobyt Żydów w mieście Wenecja i pojawienie się jego społeczności żydowskiej było 16-wiecznym rozwojem, który nie był początkowo planowany przez rząd wenecki. Jego restrykcyjna polityka wobec pobytu Żydów w Wenecji w XV w. nie została rozszerzona ani na weneckie posiadłości zamorskie, ani na weneckie terytorium na kontynencie włoskim, a statut wydany w 1503 r. żydowskim lichwiarzom w Mestre zezwalał im na przyjazd do Wenecji w przypadku wojny. W konsekwencji, w 1509 roku, kiedy podczas wojny o Ligę Cambrai wrogowie Wenecji opanowali wenecki kontynent, żydowscy moneylenderzy i inni Żydzi mieszkający w Mestre, a także w Padwie i innych miejscach, uciekli do Wenecji. Rząd wenecki szybko zdał sobie sprawę, że pozwolenie im na pozostanie było podwójnie korzystne, ponieważ mogli oni zapewnić ciężko doświadczonemu skarbowi państwa roczne wypłaty, a ich działalność w zakresie udzielania pożyczek pieniężnych w samym mieście była wygodna dla potrzebujących miejskich biedaków. W konsekwencji, w 1513 r. rząd przyznał żydowskiemu lichwiarzowi Anselmo del Banco (Asher Meshullam) z Mestre i jego współpracownikom kartę zezwalającą im na udzielanie pożyczek w Wenecji. Dwa lata później Żydzi uzyskali pozwolenie na prowadzenie sklepów ze strazzariami, dosłownie szmatami, ale także używaną odzieżą i innymi używanymi przedmiotami, takimi jak artykuły gospodarstwa domowego i meble, które były poszukiwane przez dużą część ludności, zwłaszcza przez zagranicznych dyplomatów i gości odwiedzających miasto, a nawet przez sam rząd przy okazjach państwowych, przed rewolucją przemysłową, kiedy to tańsze przedmioty produkowane masowo stały się po raz pierwszy dostępne.
Wielu Wenecjan, zwłaszcza duchownych, sprzeciwiało się zamieszkiwaniu Żydów w całym mieście, więc w 1516 r. senat zdecydował, pomimo sprzeciwu Żydów, jako kompromis pośredniczący między nową wolnością zamieszkiwania w całym mieście a poprzednim stanem wykluczenia, o ich segregacji. W związku z tym wszyscy Żydzi przebywający w mieście i wszyscy, którzy mieli przybyć w przyszłości, musieli przenieść się na wyspę zwaną Ghetto Nuovo (Nowe Getto), która została otoczona murem i wyposażona w dwie bramy, które przez większość czasu istnienia getta były zamknięte na całą noc, od godziny po zachodzie słońca w lecie i dwie godziny po zachodzie słońca w zimie, kiedy robiło się ciemno wcześniej, aż do świtu.
Początkowo, miejsce przylegające do wyspy Getto Nuovo służył jako lokalizacja weneckiej miejskiej odlewni miedzi, il getto od czasownika gettare, w sensie wlać lub kasty metalu, podczas gdy Getto Nuovo, do którego Żydzi zostali zdegradowani w 1516 roku był używany do wyrzucania odpadów z odlewni miedzi. W związku z tym określano je jako „teren getta” (il terreno del ghetto), a następnie ostatecznie jako Ghetto Nuovo, podczas gdy obszar właściwej odlewni stał się znany jako Ghetto Vecchio (Stare Getto). Ale ponieważ odlewnia nie była w stanie przetworzyć wystarczającej ilości metalu, jej działalność została skonsolidowana w Arsenale, a w 1434 r. rząd sprzedał na aukcji odlewnię i przyległą wyspę, z których obie stały się dzielnicami mieszkalnymi.
Ale chociaż kilka obowiązkowych, segregowanych i zamkniętych dzielnic żydowskich istniało w Europie przed 1516 r., z których najbardziej znaną i najdłużej działającą była ta we Frankfurcie nad Menem założona w 1462 r., nigdy nie nazywano ich gettami, ponieważ słowo to zaczęto kojarzyć z dzielnicami żydowskimi dopiero po rozwoju weneckim w 1516 r. Tak więc często spotykane stwierdzenie, że pierwsze getto zostało założone w Wenecji w 1516 r. jest poprawne w sensie technicznym, językowym, ale mylące w szerszym kontekście.
Założenie getta nie zapewniło jednak Żydom dalszego pobytu w Wenecji, gdyż przywilej ten opierał się na karcie przyznanej Żydom przez rząd wenecki w 1513 r. Po jego wygaśnięciu w 1518 r. w senacie toczyły się bardzo rozległe dyskusje, w których wysuwano liczne propozycje, łącznie z wydaleniem Żydów z Wenecji, ale ostatecznie zatwierdzono nowy pięcioletni statut, który był następnie odnawiany na kolejne pokolenia.
Ogólnie rzecz biorąc, stosunek rządu weneckiego do Żydów był bardzo ambiwalentny. Podczas gdy większość senatorów pozwoliła, by utylitarne względy społeczno-ekonomiczne były najważniejsze przy podejmowaniu decyzji, co z perspektywy czasu sprawiło, że pobyt Żydów w mieście trwał nieprzerwanie od 1513 r., istniał stały nurt wrogości, który mógł znaleźć swój wyraz w czasie odnawiania statutu. Analiza rzeczywistych warunków statutów ujawnia, że z biegiem lat dodawano do nich klauzule, które miały na celu dalsze uregulowanie statusu Żydów. Najważniejsza była zmiana w podejściu do pożyczania pieniędzy. Rząd wenecki coraz częściej postrzegał żydowskich lichwiarzy jako źródło taniego kredytu dla miejskiej biedoty, a nie dochodu dla skarbu państwa, w związku z czym obniżał stopy procentowe i odpowiednio zmniejszał wymagane roczne wpłaty Żydów. W końcu, w 1573 r., zlikwidowano roczną opłatę, ale Żydzi byli zobowiązani do udzielania pożyczek do trzech dukatów na pięć procent rocznie każdemu pożyczkobiorcy z odpowiednim zastawem. Ponieważ rodzimi Żydzi weneccy, których rząd nazywał Żydami Tedeschi (tj. niemieckimi), ponieważ wielu z nich było pochodzenia germańskiego, mimo że ich rodziny mogły mieszkać na Półwyspie Apenińskim od pokoleń, twierdzili, że nie są w stanie sami pokryć wydatków lombardów (czasami mylnie nazywanych bankami), gminy żydowskie na stałym lądzie zostały zobowiązane do wnoszenia wkładu, a obowiązek ten rozszerzono również na żydowskich kupców, mimo ich zdecydowanego sprzeciwu. W ten sposób natura żydowskich pożyczek pieniężnych całkowicie zmieniła się z dobrowolnej działalności zarobkowej zaangażowanej przez kilka zamożnych jednostek w obowiązkową odpowiedzialność nałożoną na społeczność żydowską, która przekazała ją indywidualnym Żydom, którzy mieli środki na finansowanie lombardów, a następnie subsydiowała je premią ponad pięcioprocentowe odsetki, które zgodnie z prawem mogli pobierać od swoich pożyczek.
W 1541 r. niektórzy odwiedzający osmańscy kupcy żydowscy, znani jako Żydzi lewantyńscy, skarżyli się rządowi weneckiemu, że nie mają wystarczająco dużo miejsca w getcie. Ustawodawstwo z tego roku mające na celu uczynienie handlu w Wenecji bardziej atrakcyjnym dla zagranicznych kupców, głównie poprzez obniżenie ceł na niektóre towary importowane, zwróciło uwagę na fakt, że ci żydowscy kupcy importowali większą część towarów pochodzących z osmańskich Bałkanów i nakazało zbadanie ich skargi. Po potwierdzeniu jej słuszności, przydzielono im obszar Ghetto Vecchio, który nakazano zamurować z tylko jedną bramą na każdym końcu, z których jedna otwierała się na most do Ghetto Nuovo.
W międzyczasie ustanowienie Inkwizycji w Portugalii w 1536 roku coraz bardziej skłaniało wielu *Nowych Chrześcijan do opuszczenia kraju, albo dlatego, że potajemnie judaizowali, albo bali się, że mogą być o to fałszywie oskarżeni. Istnienie społeczności żydowskiej w Wenecji i rosnąca obecność lewantyńskich kupców żydowskich w mieście po 1541 r. uczyniły ją bardziej atrakcyjną dla judaizujących iberyjskich Nowych Chrześcijan do przybycia do Wenecji, gdzie wielu z nich powróciło do judaizmu i albo pozostało, albo wyjechało gdzie indziej, głównie do Imperium Osmańskiego.
Ale rząd wenecki był zawsze doktrynalnie katolicki i zatroskany o wiarę religijną swoich mieszkańców, zazwyczaj nie zajmował się pochodzeniem i pochodzeniem tych Nowych Chrześcijan, którzy po przybyciu do Wenecji udawali się bezpośrednio do getta i tam przyjmowali judaizm i odtąd żyli jednoznacznie jako Żydzi. Z drugiej strony, oficjalnie nie tolerowano nowych chrześcijan, którzy żyli poza gettem i podawali się pozornie za chrześcijan, a mimo to potajemnie judaizowali się, zarówno dlatego, że ich zachowanie stanowiło obrazę chrześcijaństwa, jak i dlatego, że obawiano się, iż mogą oni sprowadzić na manowce bardziej prostych chrześcijan. Tylko raz w XVI wieku, w 1550, najwyraźniej pod naciskiem cesarza Karola V, rząd wenecki podjął działania przeciwko judaizującym Nowym Chrześcijanom jako grupie, zakazując *krypto-Żydom osiedlania się w Wenecji i państwie weneckim.
Jednakże pomimo ustawodawstwa z 1550 r., nacisków nuncjusza papieskiego i obecności inkwizycji weneckiej – reaktywowanej w 1547 r. w celu zajęcia się wzrostem herezji protestanckiej, a nie krypto-Żydami, jak to miało miejsce w przypadku inkwizycji na Półwyspie Iberyjskim (choć raz ustanowiona zajmowała się wszystkimi przejawami herezji, Wenecja nadal służyła judaizującym Nowym Chrześcijanom zarówno jako miejsce osiedlenia, jak i główny punkt tranzytowy.
Sprawa judaizujących kupców nowochrześcijańskich w Wenecji została podjęta przez Daniela Rodrigę, Żyda portugalskiego pochodzenia nowochrześcijańskiego, w 1573 roku. Przedstawił on rządowi weneckiemu liczne propozycje i projekty mające na celu przede wszystkim odbudowę podupadającego handlu morskiego Wenecji i zwiększenie jej malejących dochodów z ceł, a jednocześnie przynoszące korzyści kupcom żydowskim, a przede wszystkim uzyskanie dla nich przywilejów w Wenecji. Doskonale wiedząc o rozproszonych sieciach kupieckich żydowsko-nowochrześcijańskiej diaspory iberyjskiej w portach Morza Śródziemnego, Rodriga twierdził, że jeśli otrzyma odpowiednie gwarancje bezpieczeństwa, kupcy ci będą sprowadzać swoje towary do Wenecji, zwiększając jej dochody z ceł i umożliwiając jej utrzymanie funkcji portowej. W końcu, w 1589 r., upór Rodrigi został nagrodzony, ponieważ rząd wenecki, uznając potrzebę podjęcia pewnych działań w związku z poważnym spadkiem weneckiego handlu morskiego, doszedł do wniosku, że zaproszenie żydowskich kupców do miasta stanowiło najmniej poważną możliwą modyfikację jego długoletniej protekcjonistycznej polityki handlowej, a tym samym najmniej niepożądany sposób na poprawę sytuacji. W związku z tym wydał kartę zezwalającą zarówno nowochrześcijańskim kupcom z Półwyspu Iberyjskiego (których nazywano Ponentine – tj, Zachodnimi Żydami, aby uniknąć nazywania ich Nowymi Chrześcijanami lub Marranos), a także lewantyńskim kupcom żydowskim z Imperium Osmańskiego na zamieszkanie w Wenecji jako poddani weneccy z upragnionym przywilejem angażowania się w handel morski między Wenecją a Lewantem, pod warunkiem, że zamieszkają w getcie i będą nosić specjalne żółte żydowskie nakrycie głowy.
Ci żydowscy kupcy odnieśli taki sukces, że ich statut został następnie odnowiony na kolejne 10-letnie okresy, a kiedy w 1633 r. zapewnili rząd wenecki, że dodatkowi kupcy przybędą do Wenecji, jeśli zostanie im przyznana odpowiednia przestrzeń życiowa, przydzielił on nowym przybyszom obszar zawierający 20 mieszkań po drugiej stronie kanału od Ghetto Nuovo, w kierunku prawie przeciwnym do Ghetto Vecchio, który prawie natychmiast stał się znany jako Ghetto Nuovissimo, tj, najnowsze getto. W świetle rozpowszechnienia się terminu „getto” w odniesieniu do obowiązkowych i segregowanych dzielnic żydowskich na Półwyspie Apenińskim w następstwie surowej bulli papieskiej z 1555 r. znanej jako Cum Nimis Absurdum, zrozumiałe jest, że ta trzecia obowiązkowa dzielnica żydowska w Wenecji była określana mianem getta. Jednak Ghetto Nuovissimo różniło się od Ghetto Nuovo i Ghetto Vecchio pod jednym ważnym względem. Podczas gdy dwie ostatnie nazwy były używane przed zamieszkaniem Żydów w tych miejscach i zawdzięczały swoje pochodzenie dawnej obecności odlewni na tym terenie, Getto Nuovissimo nigdy nie było związane z odlewnią. Nazywano je raczej Ghetto Nuovissimo, ponieważ było miejscem najnowszej obowiązkowej, segregowanej i zamkniętej dzielnicy żydowskiej. W ten sposób termin getto zatoczył pełne koło w mieście swego pochodzenia: od pierwotnego specyficznego użycia jako odlewni w Wenecji do ogólnego użycia w innych miastach oznaczającego obowiązkową, segregowaną i zamkniętą dzielnicę żydowską bez związku z odlewnią, a następnie do tego ogólnego użycia również w Wenecji.
Liczba Żydów mieszkających w Wenecji najwyraźniej osiągnęła około 2000 (około 1.5% całkowitej populacji miasta) w ostatnich latach 16 wieku, wzrastając do szczytu prawie 3,000 (około 2% populacji) w połowie 17 wieku, a następnie spadła do niskiego poziomu nieco ponad 1,500 w ostatnich latach Republiki, choć według niektórych bardzo wątpliwych źródeł czasami była znacznie wyższa. Szczególnie w XVI i XVII w. liczba mieszkań dostępnych w getcie była często niewystarczająca, dlatego stale dzielono je na mniejsze jednostki, a do istniejących budynków dobudowywano piętra, rozpoczynając w ten sposób praktycznie ciągły proces zmian i modyfikacji.
Rząd wenecki egzekwował przepisy dotyczące pobytu w getcie i wymogu pozostawania w nim po godzinie ustalonej dla zamknięcia jego bram. Tylko żydowscy lekarze leczący chrześcijańskich pacjentów i żydowscy kupcy, którzy musieli zająć się swoimi sprawami, cieszyli się rutynowym pozwoleniem na przebywanie poza gettem po godzinach, a dodatkowo pojedynczym Żydom, w tym przedstawicielom gminy żydowskiej, którzy musieli negocjować z rządem odnowienie karty, śpiewakom i tancerzom, którzy występowali w domach chrześcijan, zwłaszcza w okresie karnawału, oraz innym, którzy mieli specjalne potrzeby i umiejętności, udzielano tego przywileju, często tylko do określonej godziny w nocy. Tylko niezwykle rzadko udzielano zgody – najczęściej lekarzom – na przebywanie poza gettem. Wraz z pobytem w getcie, wymóg noszenia przez Żydów specjalnego nakrycia głowy, początkowo żółtego, które z nieokreślonych przyczyn stało się czerwone, choć Żydzi lewantyńscy nadal nosili żółte, stanowił bardzo istotną część weneckiej społeczno-religijnej polityki segregacji Żydów.
Reflecting the heterogeneous ethnic backgrounds of the Jews of Venice, several synagogues were established in the ghetto. Pięć z nich było powszechnie uważanych za główne synagogi. Trzy z nich znajdowały się w Ghetto Nuovo: Scuola Grande Tedesca i Scuola Canton, obie obrządku aszkenazyjskiego, oraz Scuola Italiana. W Ghetto Vecchio znajdowały się Scuola Levantina i Scuola Ponentina lub Spagnola, oficjalnie Kahal Kadosh Talmud Torah. Ponadto w Ghetto Nuovo istniały co najmniej trzy mniejsze synagogi: Scuola Coanim lub Sacerdote, Scuola Luzzatto i Scuola Meshullam. Jedynie cmentarz, założony pierwotnie w 1386 r., z konieczności znajdował się poza gettem, na Lido. Scuola Ponentina zyskała dodatkowe znaczenie, gdyż jej regulamin posłużył za wzór dla sefardyjskiej gminy w Amsterdamie, której procedury z kolei zostały wykorzystane przez sefardyjskie gminy żydowskie w Londynie oraz w angielskich koloniach w Nowym Jorku, Filadelfii i Montrealu w Nowym Świecie.
Rabini weneccy stanowili w sumie wybitną kadrę, która zapewniała przywództwo w swoich czasach, a także kilka wybitnych postaci o znaczeniu nie tylko lokalnym. Najbardziej znanym był płodny Leon Modena (1571-1648), którego liczne prace zawierają niezwykle szczerą hebrajską autobiografię, która rzuca wiele światła na jego własne życie, jak również zapewnia unikalny i fascynujący wgląd w codzienne życie, praktyki i wartości Żydów we wczesnonowożytnej Wenecji, w tym ich rozległe relacje z chrześcijańskimi sąsiadami na wszystkich poziomach, od wymiany intelektualnej do wspólnego udziału w eksperymentach alchemicznych i hazardzie. Na szczególną uwagę zasługuje również współczesny Modenie rabin Simone *Luzzatto (ok. 1583-1663). Dziś jest on pamiętany przede wszystkim za Discorso sopra il stato degl’Ebrei et in particolar demoranti nel’inclita città di Venetia („Dyskurs o statusie Żydów, a w szczególności tych, którzy żyją w Ilustrowanym Mieście Wenecji”, 1638), napisany po włosku dla weneckiej szlachty, aby zapobiec ewentualnemu wypędzeniu Żydów w wyniku wielkiego skandalu związanego z przekupywaniem weneckich sędziów przez żydowskich pośredników. W trakcie swojej prezentacji Luzzatto wykazał się znaczną znajomością sytuacji ekonomicznej i handlowej, połączoną z gruntowną znajomością klasycznej literatury grecko-rzymskiej i świadomością współczesnych trendów intelektualnych, zwłaszcza w myśli filozoficznej i politycznej, a także nowych odkryć naukowych w matematyce i astronomii, argumentując, że obecność żydowskich kupców i lichwiarzy była w istocie bardzo pożyteczna dla weneckiej gospodarki i dlatego Żydzi nie powinni zostać wygnani. Dodatkowo, Wenecja służyła jako znaczące centrum rozwoju, transformacji i popularyzacji kabały luriańskiej z Safed, gdy rabin Menachem Azariah mi Fano zaczął ją publicznie wykładać, a ostatecznie została ona przekazana z Wenecji do Europy Wschodniej.
Dodatkowo istotna w Wenecji była obecność żydowskich lekarzy, z których wielu zostało przyciągniętych przez doświadczenie edukacyjne oferowane przez pobliską szkołę medyczną w Padwie. Obecność żydowskich studentów była tam szczególnie znacząca, ponieważ była ona powszechnie uważana za najlepszą szkołę medyczną w Europie, z naukami humanistycznymi zintegrowanymi z naukowym programem nauczania, i zapewniała Żydom jedną z najbogatszych możliwości zapoznania się z najlepszymi europejskimi osiągnięciami intelektualnymi i kulturowymi. Do Padwy przybywali żydowscy studenci z całych Włoch, jak również z Europy Środkowej i Wschodniej, a wielu z nich powróciło, by służyć w swoich społecznościach i w innych miejscach. Szczególnie godny uwagi był żydowski lekarz David dei Pomis (1525-c. 1593), który opuścił Rzym w wyniku Cum Nimis Absurdum, ostatecznie osiedlając się w Wenecji, gdzie mieszkał do końca życia i opublikował, między innymi, De Medico Hebraeo Enaratio Apologica (1588), który odpierał zarzuty często stawiane Żydom i żydowskim lekarzom w jego czasach w bulli Grzegorza XII.
Druk hebrajski
W XVI-wiecznej Wenecji, z dostępnym kapitałem, biegłością techniczną, dobrym papierem, wykwalifikowaną siłą roboczą i stanowiącą dogodną lokalizację dla eksportu, wyłoniła się jako główne centrum druku nie tylko w języku włoskim, łacińskim i greckim, ale także hebrajskim, judeo-włoskim, ladino (judeo-hiszpańskim) i jidysz (judeo-niemieckim). Rzeczywiście, wenecka prasa drukarska wniosła bardzo rozległy i trwały wkład w żydowską naukę i kulturę, odgrywając główną rolę we wczesnej historii hebrajskiego druku i wydawnictw. Jednym z najwybitniejszych wydawców książek hebrajskich w renesansowych Włoszech, a nawet we wszystkich czasach, był Daniel Bomberg, chrześcijanin z Antwerpii, który z pomocą licznych redaktorów, zecerów i korektorów, w większości Żydów lub konwertytów z judaizmu na chrześcijaństwo, wydrukował około 200 książek hebrajskich. Podstawowe znaczenie dla żydowskiego życia religijnego i kultury religijnej ma jego kompletne wydanie Talmudu babilońskiego (1520-23) z komentarzem Rasziego i Tosafota, którego format i paginację zachowały praktycznie wszystkie późniejsze wydania aż do czasów współczesnych, a także jego wydanie Biblii rabinicznej (Mikra’ot Gedolot) (1517-18; 1524-252), z przekładem aramejskim i tradycyjnymi komentarzami rabinicznymi, które również stało się wzorcem dla większości późniejszych wydań, jak również innych ważnych dzieł, w tym Talmudu palestyńskiego.
Po Bombergu, ważniejszymi późniejszymi drukarzami książek hebrajskich byli chrześcijanie Marco Antonio Giustiniani, którego działalność pokrywała się z ostatnimi latami Bomberga, oraz Alvise Bragadini. Ich rywalizacja w konkurencyjnych wydaniach Miszne Tory Majmonidesa doprowadziła do wydania w 1553 r. dekretu papieskiego potępiającego Talmud i nakazującego jego spalenie. W konsekwencji, 21 października 1553 roku, hebrajskie książki zostały spalone na Piazza San Marco, ku wielkiej stracie zarówno społeczności żydowskiej, jak i chrześcijańskich drukarzy. Następnie, na początku lat 60-tych XV w., hebrajscy drukarze w Wenecji wznowili swoją działalność, drukując książki żydowskich autorów z całego świata, którzy poszukiwali zasobów miasta nad lagunami, skąd książki były eksportowane do całej Europy i świata śródziemnomorskiego, chociaż od 1548 r. Żydzi oficjalnie nie mogli być wydawcami ani drukarzami. Szacuje się, że spośród 3 986 książek hebrajskich, o których wiadomo, że zostały wydrukowane w Europie przed 1650 r., prawie jedna trzecia (1 284) została wydrukowana w Wenecji. Ostatecznie, w ciągu XVII wieku, ilość i jakość weneckich odcisków hebrajskich spadła i stopniowo pojawiły się inne ośrodki druku hebrajskiego.
Nowoczesna społeczność
W XVIII wieku Wenecja jako całość podupadła ekonomicznie, z pewnością w sensie względnym, jeśli nie absolutnym, a wraz z nią również kondycja finansowa społeczności żydowskiej jako korporacji, chociaż zubożała społeczność nie oznaczała, że wszyscy jej poszczególni członkowie byli zubożali. Rząd wenecki był bardzo zaniepokojony, przede wszystkim dlatego, że wymagał od społeczności żydowskiej wypłacalności, aby móc prowadzić lombardy, zwłaszcza, że nie chciał założyć w Wenecji lombardu charytatywnego, znanego jako *monte di pietà, w celu wyeliminowania żydowskich pożyczek pieniężnych i obecności Żydów lub przynajmniej zminimalizowania ich roli, jak to miało miejsce w wielu miejscach na Półwyspie Apenińskim, choć możliwość ta była podnoszona przy kilku okazjach w ciągu XVIII wieku. W związku z tym w 1722 r. podjęto poważny krok, tworząc magistrat Inquisitorato sopra l’Università degli Ebrei w celu przywrócenia i utrzymania wypłacalności finansowej wspólnoty. Przez resztę stulecia Inkwizytorat, wraz z Senatem i innymi odpowiednimi magistratami, nieustannie opracowywał szczegółowe przepisy, próbując promować sprawne funkcjonowanie lombardów, zorganizować spłatę znacznych długów społeczności żydowskiej, zarówno wobec weneckich chrześcijan, jak i gmin żydowskich w Amsterdamie, Hadze i Londynie, oraz ogólnie przywrócić jej wypłacalność, ostatecznie ściśle nadzorując wszystkie aspekty jej codziennych spraw finansowych.
W 1738 roku oddzielne karty Żydów Tedeschi oraz Żydów lewantyńskich i ponentyńskich zakończyły się, gdyż wydano jedną zunifikowaną 10-letnią kartę dla wszystkich Żydów mieszkających w państwie weneckim. W pewnym sensie taki statut był już dawno potrzebny, ponieważ statuty Żydów Tedeschi, które były wcześniejsze niż statuty żydowskich kupców lewantyńskich i ponentyńskich, zawierały ogólne przepisy, które dotyczyły również kupców. Jednak niegdyś odrębna działalność gospodarcza i obowiązki obu grup Żydów z biegiem lat się przenikały, ponieważ przez ponad sto lat kupcy byli zobowiązani do płacenia lombardom Żydów Tedeschi, podczas gdy od 1634 r. Żydzi Tedeschi mogli prowadzić handel morski z Lewantem. Gdy w maju 1797 roku rząd wenecki rozwiązał się na rzecz rady miejskiej, a armia Napoleona Bonaparte stanęła po drugiej stronie laguny, minął jeszcze rok od wygaśnięcia statutu z 1788 roku. Bramy getta zostały spontanicznie zburzone, a specjalny ograniczony status Żydów weneckich dobiegł końca.
Po tym, jak Napoleon przekazał Wenecję Austrii na mocy traktatu z Campo Formio później w 1797 r., niektóre ograniczenia zostały przywrócone, ale nie wymóg zamieszkiwania w obrębie getta. Po pokonaniu Austrii przez Napoleona w 1805 roku, Wenecja stała się częścią napoleońskiego Królestwa Włoch, a prawa Żydów zostały ponownie przywrócone, tylko częściowo cofnięte, gdy po upadku Napoleona, Wenecja została ponownie przydzielona Austrii przez Kongres Wiedeński w 1815 roku. Zostały one na krótko przywrócone podczas odrodzonej Republiki, która wyłoniła się podczas rewolucji 1848-49, kierowanej przez Daniela Manina, z pochodzenia Żyda, z dwoma żydowskimi ministrami. Dopiero gdy Wenecja stała się częścią powstającego Królestwa Włoch w 1866 r., Żydzi uzyskali całkowitą emancypację. W następnych dekadach, społeczność żydowska zmniejszyła się w liczbach w wyniku emigracji i intermariażu, licząc około 2000 w 1938 roku.
Okres Holokaustu
Między wydaniem ustaw rasowych we wrześniu 1938 roku i latem 1943 roku, społeczność żydowska w Wenecji doświadczyła trudnego okresu wykluczenia i dyskryminacji rasowej, najpierw pod kierownictwem Aldo Finzi, który został mianowany przez rząd, a następnie, po 16 czerwca 1940 roku, pod przewodnictwem profesora Giuseppe Jona.
Okupacja niemiecka Mestre i Wenecji w dniach 9 i 10 września 1943 roku, sygnalizowała jednak początek rzeczywistej Zagłady w tym regionie. W dniu 17 września profesor Jona popełnił samobójstwo, nie chcąc dostarczyć Niemcom listy członków gminy żydowskiej. Manifest polityczny Włoskiej Republiki Społecznej (tzw. Republiki Salò) z 14 listopada 1943 r. i kolejne dekrety z końca tego miesiąca uznały wszystkich Żydów we Włoszech za wrogich cudzoziemców i nakazały ich aresztowanie oraz konfiskatę mienia. Niektórym Żydom udało się uciec do Szwajcarii lub na okupowane przez aliantów południe Włoch. Niektórzy młodzi ludzie przyłączyli się do zbrojnego ruchu oporu, zwłaszcza do Brygady Garibaldiego Nannini. Większość pozostałych została zebrana przez włoską policję i faszystowską milicję i przetrzymywana w specjalnych punktach zbiorczych, takich jak więzienie Santa Maria Maggiore, więzienie dla kobiet na wyspie Giudecca i Liceo M. Foscarini. Stamtąd do lipca 1944 r. wysyłano je do Fossoli, a następnie do obozu w Bolzano lub do więzienia Risiera di San Sabba w Trieście. Niemal wszyscy zostali deportowani z tych obozów do Auschwitz-Birkenau.
Większość aresztowań i deportacji Żydów w Wenecji miała miejsce pomiędzy wielką łapanką 5 grudnia 1943 r. a późnym latem 1944 r., ale incydenty trwały w wolniejszym tempie aż do końca wojny. Szczególnie nienawistne było aresztowanie 21 pacjentów Casa di Ricovero Israelitica w dniu 17 sierpnia 1944 roku. Wśród ofiar znalazł się starszy rabin Adolfo Ottolenghi, który postanowił podzielić los swoich współwyznawców. Wszystkie te ofiary zostały deportowane, większość z nich do Auschwitz-Birkenau.
Nazistowsko-faszystowskie prześladowania Żydów w Wenecji trwały 18 miesięcy, w tym czasie, pomimo niebezpieczeństw, kontynuowano życie żydowskie w dawnym getcie i nabożeństwa w synagodze. Była też pomoc od nie-Żydów i od Kościoła. W tym okresie schwytano i deportowano około 246 weneckich Żydów. Na Campo del Ghetto Nuovo znajduje się tablica pamiątkowa, na której na zawsze zapisano ich nazwiska. W pobliżu tablicy znajduje się pomnik Shoah autorstwa rzeźbiarza Arbit Blatas.
Okres współczesny
W czasie wyzwolenia w 1945 roku w gminie było 1,050 Żydów. Na początku XXI wieku Wenecja miała aktywną społeczność żydowską liczącą około 500 członków, z nabożeństwami nadal prowadzonymi w jej pięknych synagogach i muzeum żydowskim założonym w getcie.
bibliografia:
.