Kim są Elohim? The Answer Might Rattle Your Theology

Wszyscy mamy przełomowe momenty w życiu, krytyczne punkty zwrotne, w których od tego momentu nic już nie będzie takie samo. Jeden z takich momentów w moim życiu nastąpił, kiedy na nowo odkryłem słowo elohim.

Było to w kościele, w niedzielny poranek, kiedy jeszcze byłem na studiach. Rozmawiałem z przyjacielem, który, podobnie jak ja, pracował nad doktoratem z hebraistyki, zabijając go kilka minut przed rozpoczęciem nabożeństwa. Nie pamiętam zbyt wiele z tej rozmowy, choć jestem pewien, że było to coś na temat teologii Starego Testamentu. Ale nigdy nie zapomnę, jak to się skończyło. Mój przyjaciel podał mi swoją hebrajską Biblię, otwartą na Psalmie 82. Powiedział po prostu: „Masz, przeczytaj to … przyjrzyj się temu uważnie.”

Pierwszy werset uderzył mnie jak grom z jasnego nieba:

Bóg stoi w boskim zgromadzeniu;
wydaje sąd pośród bogów.

Zaznaczyłem hebrajskie sformułowanie, które przykuło moją uwagę i sprawiło, że serce podeszło mi do gardła. Słowo elohim występuje dwa razy w tym krótkim wersecie. Poza imieniem przymierza, Jahwe, jest to najczęstsze słowo w Starym Testamencie oznaczające Boga.

Pierwsze użycie tego słowa w tym wersecie było w porządku. Ale ponieważ znałem moją hebrajską gramatykę, od razu zobaczyłem, że drugi przypadek musi być przetłumaczony jako liczba mnoga. Tak było, jasne jak słońce: Bóg Starego Testamentu był częścią zespołu – panteonu innych bogów.

Czy Biblia mówi, że są inni bogowie?

Nie trzeba dodawać, że nie usłyszałem ani słowa z kazania. W głowie mi się kręciło. Jak to było możliwe, że nigdy wcześniej tego nie widziałem? Przeczytałem Biblię siedem czy osiem razy. Chodziłem do seminarium. Studiowałem hebrajski. Przez pięć lat uczyłem w kolegium biblijnym.

Co to zrobiło z moją teologią? Zawsze myślałem – i uczyłem tego moich studentów – że wszyscy inni „bogowie” wymienieni w Biblii byli po prostu bożkami. Jakkolwiek łatwe i wygodne było to wyjaśnienie, nie miało ono sensu w tym przypadku. Bóg Izraela nie jest częścią grupy bożków. Ale nie mogłem też wyobrazić go sobie biegającego z innymi prawdziwymi bogami. To była Biblia, a nie grecka mitologia.

Ale to było czarno na białym. Tekst trzymał mnie za gardło i nie mogłem się z niego uwolnić.

Natychmiast zabrałem się do pracy, próbując znaleźć odpowiedzi. Wkrótce odkryłem, że grunt, który badałem, był miejscem, po którym ewangelicy bali się stąpać. Wyjaśnienia, które znalazłem u ewangelikalnych uczonych były niepokojąco słabe, w większości utrzymujące, że bogowie (elohim) w tym wersecie byli tylko ludźmi – starszyzną żydowską – lub że werset ten dotyczył Trójcy Świętej. Wiedziałem, że żadne z nich nie może być poprawne.

Wrestling with Psalm 82’s implications

Psalm 82 stwierdza, że bogowie zostali potępieni jako skorumpowani w swoim zarządzaniu narodami ziemi. Biblia nigdzie nie uczy, że Bóg wyznaczył radę żydowskich starszych do rządzenia obcymi narodami, a Bóg z pewnością nie gniewałby się na resztę Trójcy, Jezusa i Ducha, że są skorumpowani. Szczerze mówiąc, odpowiedzi po prostu nie były uczciwe w stosunku do prostych słów w tekście Psalmu 82.

Gdy spojrzałem poza świat ewangelickiej nauki, odkryłem, że inni uczeni wydali dziesiątki artykułów i książek na temat Psalmu 82 i religii Izraelitów. Nie zostawili kamienia na kamieniu, by znaleźć podobieństwa między psalmem i jego ideami a literaturą innych cywilizacji świata biblijnego – w niektórych przypadkach, dopasowując słowa do słów psalmu.

Ich badania ujawniły inne fragmenty biblijne, w których pobrzmiewa treść Psalmu 82. Zdałem sobie sprawę, że większość z tego, czego nauczono mnie o niewidzialnym świecie w college’u biblijnym i seminarium, zostało przefiltrowane przez angielskie tłumaczenia lub zaczerpnięte z takich źródeł jak Raj utracony Miltona.

Hierarchia nieba

Władców starożytnego Egiptu nazywano faraonami. W języku starożytnego Egiptu, tytuł był faktycznie dwa słowa, per a-a, co oznaczało „wielki dom (gospodarstwa)”. Koncepcja gospodarstwa domowego dla rodzin rządzących starożytnego Egiptu było, że z dynastycznej biurokracji. Faraonowie zazwyczaj mieli duże, rozbudowane rodziny. Często mianowali członków rodziny na kluczowe stanowiska władzy w swojej administracji. Elitarna kadra królewskiej biurokracji rządzącej zwykle pochodziła z domu faraona. Byli oni administratorami, a nie niskimi posłańcami.

Ta koncepcja i struktura była dobrze znana w całym starożytnym świecie. Mówiła ona o warstwowej władzy: wysoki król, elitarni administratorzy, którzy często byli spokrewnieni z królem, oraz personel niskiego szczebla, który służył wyższym szczeblom władzy. Każdy w tym systemie był częścią rządu, ale władza i status były zróżnicowane.

Wiele fragmentów Starego Testamentu opisuje tę strukturę administracyjną istniejącą również w królestwie niebieskim. Psalm 82 jest być może najwyraźniejszy – i być może najbardziej zaskakujący. Psalm ten odnosi się do administracji Jahwe jako do rady. Pierwszy werset brzmi:

„Bóg (elohim) stoi w boskim zgromadzeniu;
wydaje wyrok pośród bogów (elohim).”

Tłumaczenie słowa elohim

Na pewno zauważyłeś, że słowo elohim występuje dwa razy w tym wersecie. Prawdopodobnie rozpoznajesz również elohim jako jedno z imion Boga, pomimo faktu, że forma tego słowa jest w liczbie mnogiej. W języku angielskim czynimy słowa w liczbie mnogiej przez dodanie -s lub -es lub -ies (rats, horses, stories). W języku hebrajskim liczba mnoga rzeczowników rodzaju męskiego kończy się na -im.

Choć słowo elohim ma formę liczby mnogiej, jego znaczenie może być zarówno w liczbie mnogiej, jak i pojedynczej. Najczęściej (ponad 2000 razy) w Biblii Hebrajskiej występuje ono w liczbie pojedynczej, odnosząc się do Boga Izraela. Mamy takie słowa w języku angielskim.

Na przykład, słowo sheep może być w liczbie pojedynczej lub mnogiej. Kiedy widzimy „owcę” samą w sobie, nie wiemy, czy powinniśmy myśleć o jednej owcy czy o stadzie owiec. Jeśli wstawimy „sheep” do zdania („The sheep is lost”), wiemy, że chodzi tylko o jedną owcę, ponieważ czasownik wymaga podmiotu w liczbie pojedynczej. Analogicznie, „The sheep are lost” informuje nas, że mowa jest o statusie więcej niż jednej owcy. Gramatyka nas prowadzi. To samo jest z hebrajskim.

Psalm 82:1 jest szczególnie interesujący, ponieważ elohim występuje dwa razy w tym jednym wersecie. W Psalmie 82:1, pierwszy elohim musi być w liczbie pojedynczej, ponieważ gramatyka hebrajska ma to słowo jako podmiot pojedynczej formy czasownikowej („stoi”). Drugi elohim musi być w liczbie mnogiej, ponieważ przyimek przed nim („pośród”) wymaga więcej niż jednego. Nie możesz być „pośród” jednego. Przyimek wzywa do grupy – tak jak wcześniejszy rzeczownik, zgromadzenie. Znaczenie tego wersetu jest nieuchronne: liczba pojedyncza elohim Izraela przewodniczy zgromadzeniu elohim.

Sądzenie elohim

Szybka lektura Psalmu 82 informuje nas, że Bóg zwołał to spotkanie rady, aby osądzić elohim za skorumpowane rządy nad narodami. Werset 6 psalmu oznajmia, że ci elohim są synami Boga. Bóg mówi do nich:

Powiedziałem: „Jesteście bogami,
i synami Najwyższego, wszyscy”.

Dla pisarza biblijnego Najwyższy (elyon) był Bogiem Izraela. Stary Testament odnosi się do niego jako Najwyższego w kilku miejscach (np. Gen. 14:18-22; Num. 24:16; Ps. 7:17; 18:13; 47:2). Synowie Boga/Wyższego są tu wyraźnie nazywani elohim, ponieważ zaimek „wy” w wersecie 6 jest w hebrajskim formą liczby mnogiej.

Tekst nie jest jasny, czy wszyscy elohim są pod sądem, czy tylko niektórzy. Idea elohim rządzących narodami pod zwierzchnictwem Boga jest koncepcją biblijną, która jest opisana szczegółowo w The Unseen Realm. Na razie wystarczy, abyś widział wyraźnie, że synowie Boży są boskimi istotami pod władzą Boga Izraela.

Bóg przewodniczył zgromadzeniu bogów?

Widzisz dlaczego ten psalm mnie zaskoczył. W pierwszym wersie Bóg przewodniczy zgromadzeniu bogów. Czy nie brzmi to jak panteon – coś, co kojarzy nam się z politeizmem i mitologią?

Z tego właśnie powodu wiele angielskich tłumaczeń zaciemnia hebrajski w tym wersecie. Na przykład, NASB tłumaczy to jako: „Bóg zajmuje swoje stanowisko w swoim własnym zgromadzeniu; sądzi pośród władców.”

Nie ma potrzeby kamuflować tego, co mówi tekst hebrajski. Ludzie nie powinni być chronieni przed Biblią. Pisarze biblijni nie byli politeistami. Ale ponieważ Psalm 82 generuje pytania i kontrowersje, musimy poświęcić trochę czasu na to, czego uczy i czego nie uczy, wraz z innymi fragmentami, które informują nas o boskiej radzie.

Czy Bóg przemawia do Trójcy?

Wielu chrześcijan, którzy sprzeciwiają się prostemu znaczeniu hebrajskiego tekstu Psalmu 82, twierdzi, że psalm ten w rzeczywistości opisuje Boga Ojca przemawiającego do pozostałych członków Trójcy. Taki pogląd prowadzi do herezji.

Jestem pewien, że widzicie dlaczego – psalm przedstawia Boga sądzącego innych elohim za zepsucie (w. 2-4). Skorumpowane elfy zostają skazane na śmierć jak ludzie (w. 7).

Już same te obserwacje powinny skłonić każdego chrześcijanina, któremu zależy na doktrynie Boga, do porzucenia tego pomysłu. Ma ona również inne wady. Koniec psalmu wyraźnie wskazuje, że karceni elohim otrzymali jakąś władzę nad narodami ziemi, a zadanie to zawiedli. To nie pasuje do Trójcy.

Czy elohim są ludźmi?

Inni chrześcijanie, którzy widzą problemy z tą pierwszą ideą, próbują argumentować, że synowie Boga są istotami ludzkimi, a konkretnie Żydami. Niektórzy żydowscy czytelnicy (którzy oczywiście nie byliby trynitarystami) również popierają ten pogląd.

Ten „ludzki pogląd” jest tak samo wadliwy jak pogląd trynitarny. W żadnym punkcie Starego Testamentu Pismo Święte nie uczy, że Żydzi lub żydowscy przywódcy zostali postawieni w pozycji autorytetu nad innymi narodami. Wręcz przeciwnie – mieli oni być oddzieleni od innych narodów. Przymierze z Abrahamem zakładało to oddzielenie: jeśli Izrael będzie całkowicie oddany Jahwe, inne narody będą błogosławione (Rdz 12,1-3). Ludzie nie są też z natury bezcieleśni. Słowo elohim jest terminem oznaczającym „miejsce zamieszkania”. Naszym domem jest świat wcielony; elohim z natury zamieszkują świat duchowy.

Boskie istoty wyraźnie nie są ludźmi

Prawdziwy problem z poglądem ludzkim polega jednak na tym, że nie można go pogodzić z innymi odniesieniami w hebrajskim Starym Testamencie, które mówią o boskiej radzie elohim.

Psalm 89:5-7 wyraźnie zaprzecza pojęciu boskiej rady, w której elohim są ludźmi.

I tak niebiosa będą wychwalać twój wspaniały czyn, o Jahwe,
również twoją wierność, w zgromadzeniu świętych.
Bo któż na niebie jest równy Jahwe?
Kto jest jak Jahwe wśród synów Bożych,
Bóg, którego bardzo się boją w radzie świętych,
i który jest niesamowity ponad wszystkimi, którzy go otaczają?

Boska rada jest zgromadzeniem w niebiosach, a nie na ziemi. Język jest jednoznaczny. To jest dokładnie to, czego byśmy oczekiwali, gdybyśmy rozumieli elohim jako istoty boskie. Jest to zupełny nonsens, jeśli myślimy o nich jako o ludziach. W Piśmie Świętym nie ma żadnej wzmianki o radzie istot ludzkich służących Jahwe w niebiosach (Żydów lub innych).

To, co opisują Psalmy 82 i 89, jest całkowicie zgodne z tym, co widzimy w Księdze Hioba 38:7 – grupę niebiańskich synów Bożych. Zgadza się również doskonale z innymi odniesieniami do synów Bożych jako elohim w liczbie mnogiej:

Synowie Boży przyszli, aby zaprezentować się przed Jahwe. (Job 1:6; 2:1)

Piszcie Jahwe, synowie Boży,
piszcie Jahwe chwałę i siłę.
Piszcie Jahwe chwałę należną jego imieniu (Psalm 29:1-2).

Czy te odniesienia opisują grupę przywódców żydowskich, wśród których (we fragmencie z Księgi Hioba) pojawia się wielki przeciwnik Jahwe, doprowadzając do cierpienia Hioba? Wniosek jest oczywisty.

Czy judaizm ewoluował w religię monoteistyczną?

Wielu uczonych uważa, że Psalm 82 i inne fragmenty pokazują, że religia starożytnego Izraela rozpoczęła się jako system politeistyczny, a następnie ewoluowała w monoteizm. Odrzucam tę ideę, wraz z wszelkimi innymi wyjaśnieniami, które starają się ukryć prostą lekturę tekstu. We wszystkich takich przypadkach, myślenie jest błędne. Problem jest zakorzeniony w błędnym wyobrażeniu o tym, co dokładnie oznacza słowo elohim.

Ponieważ elohim jest tak często tłumaczone jako „Bóg”, patrzymy na to hebrajskie słowo w ten sam sposób, w jaki patrzymy na G-o-d pisane wielką literą. Kiedy widzimy słowo „Bóg”, instynktownie myślimy o boskiej istocie z unikalnym zestawem atrybutów – wszechobecnością, wszechmocą, suwerennością i tak dalej. Ale nie tak o tym pojęciu myśleli pisarze biblijni. Autorzy biblijni nie przypisywali słowu elohim określonego zestawu atrybutów. Widać to wyraźnie, gdy obserwujemy, jak używali tego słowa.

Pisarze biblijni odnoszą się do pół tuzina różnych bytów za pomocą słowa elohim. Według jakiejkolwiek religijnej rachuby, atrybuty tych podmiotów nie są równe.

• Jahwe, Bóg Izraela (tysiące razy – np, Gen. 2:4-5; Deut. 4:35)
• Członkowie rady Jahwe (Ps. 82:1, 6)
• Bogowie i boginie innych narodów (Judg. 11:24; 1 Kgs. 11:33)
• Demony (hebr. szedim – Deut. 32:17)
• Zmarły Samuel (1 Sam. 28:13)
• Aniołowie lub Anioł Jahwe (Rdz. 35:7)

Elohim nie implikuje politeizmu

Wagę tej listy można podsumować jednym pytaniem: Czy jakikolwiek Izraelita, a zwłaszcza pisarz biblijny, naprawdę wierzyłby, że zmarli ludzcy nieboszczycy i demony są na tym samym poziomie co Jahwe? Nie.

Używanie terminu elohim przez pisarzy biblijnych mówi nam bardzo wyraźnie, że termin ten nie odnosi się do zestawu atrybutów. Nawet jeśli kiedy widzimy „G-o-d”, myślimy o unikalnym zestawie atrybutów, kiedy pisarz biblijny napisał elohim, nie myślał w ten sposób. Gdyby tak było, nigdy nie użyłby terminu elohim do opisania czegokolwiek poza Jahwe.

W konsekwencji nie ma podstaw do stwierdzenia, że liczba mnoga elohim tworzy panteon wymiennych bóstw. Nie ma podstaw do stwierdzenia, że pisarze biblijni postrzegaliby Jahwe jako nie lepszego niż inny elohim. Pisarz biblijny nie zakładałby, że Jahwe może zostać pokonany w danym dniu przez innego elohima, albo że inny elohim (dlaczego nie któryś z nich?) posiada ten sam zestaw atrybutów. To jest myślenie politeistyczne. To nie jest obraz biblijny.

Jak pisarze biblijni mówią o Jahwe

Możemy być pewni, że Jahwe stoi ponad elohimami, obserwując raz jeszcze, co pisarze biblijni mówią o nim – a nigdy nie mówią o innym elohimie. Pisarze biblijni mówią o Jahwe w sposób, który telegrafuje ich przekonanie o jego wyjątkowości i nieporównywalności:

1. „Któż jest podobny do Ciebie wśród bogów, Jahwe?” (Exod. 15:11)
2. „”Jakiż bóg jest na niebie lub na ziemi, który by mógł uczynić według twoich dzieł i według twoich potężnych czynów?”” (Deut. 3:24)
3. „O Jahwe, Boże Izraela, nie ma takiego Boga jak Ty ani w niebiosach nad nami, ani na ziemi pod nami” (1 Kgs. 8:23).
4. „Ty bowiem, o Jahwe, jesteś najwyżej nad całą ziemią. Ty jesteś wywyższony ponad wszystkich bogów” (Psalm 97:9).

Biblijni pisarze przypisują Jahwe również wyjątkowe cechy. Jahwe jest:

• Wszechmocny (Jer. 32:17, 27; Ps. 72:18; 115:3)
• Suwerenny król nad innymi elohim (Ps. 95:3; Dan. 4:35; 1 Kgs. 22:19)
• Kreator pozostałych członków swojej rady-gospodarzy (Psa. 148:1-5; Neh. 9:6; por. Job 38:7; Deut. 4:19-20; 17:3; 29:25-26; 32:17; Jas. 1:17)
• Samotny elohim, który zasługuje na cześć od innych elohim (Ps. 29:1).

W rzeczywistości Nehemiasz 9:6 wyraźnie oświadcza, że Jahwe jest wyjątkowy – jest tylko jeden Jahwe („Tylko Ty jesteś Jahwe”).

Elohim są duchowymi mieszkańcami

Biblijne użycie elohim nie jest trudne do zrozumienia, gdy wiemy, że nie chodzi o atrybuty. Wszystkie postacie z listy łączy to, że są mieszkańcami świata duchowego. W tym królestwie istnieje hierarchia.
Na przykład, Jahwe posiada nadrzędne atrybuty w stosunku do wszystkich elohim. Ale atrybuty Boga nie są tym, co czyni go elohim, ponieważ istoty niższe są członkami tej samej grupy. Pisarze Starego Testamentu rozumieli, że Jahwe był elohim – ale żaden inny elohim nie był Jahwe. Był on gatunkowo jedyny wśród wszystkich mieszkańców świata duchowego.

Nie znaczy to, że elohim nie mógł wchodzić w interakcje ze światem ludzkim. Biblia jasno stwierdza, że istoty boskie mogą (i przybierały) przyjmować fizyczną postać ludzką, a nawet cielesne ciało, w celu interakcji z ludźmi, ale nie jest to ich normalna właściwość. Istoty duchowe są „duchami” (1 Krl 22,19-22; J 4,24; Hbr 1,14; Ap 1,4). W podobny sposób ludzie mogą być przenoszeni do sfery boskiej (np. Iz 6), ale nie jest to nasza normalna płaszczyzna egzystencji. Jak wyjaśniłem wcześniej, słowo elohim jest określeniem „miejsca zamieszkania”. Nie ma ono nic wspólnego z określonym zestawem atrybutów.

Czy elohim są prawdziwi?

Ci, którzy chcą uniknąć jasności Psalmu 82, argumentują, że bogowie są tylko bożkami. Jako tacy, nie są prawdziwi. Argument ten jest całkowicie sprzeczny z Pismem Świętym. Jest również nielogiczny i pokazuje niezrozumienie przesłanek bałwochwalstwa.

W odniesieniu do Pisma Świętego, nie trzeba szukać dalej niż w Księdze Powtórzonego Prawa 32:17:

„Składali ofiary demonom, a nie Bogu, bogom, których nie znali.”

Werset ten wyraźnie nazywa elohim, którym Izraelici przewrotnie oddawali cześć, demonami (shedim). Ten rzadko używany termin (Deut. 32:17; Psa. 106:37) pochodzi od akkadyjskiego shedu. Na starożytnym Bliskim Wschodzie, termin shedu był neutralny; mógł mówić o dobrej lub złej istocie duchowej.

Badacze pierwszego listu Pawła do Koryntian wiedzą, że w ostrzeżeniu apostoła, aby nie obcować z demonami (1 Kor 10,20), komentarze Pawła nawiązują do historii Izraelitów opisanej w Księdze Powtórzonego Prawa 32. Ostrzega on wierzących przed społecznością z demonami na podstawie porażki Izraela w oddawaniu czci innym bogom. Paweł używa słowa daimonion, jednego z wyrazów często używanych w Nowym Testamencie w odniesieniu do złych istot duchowych, aby przetłumaczyć shedim w Pwt 32,17. Paweł znał swoją hebrajską Biblię i nie zaprzeczał rzeczywistości szedim, którzy są elohim.

Dowiedz się więcej o elohim

Ten post jest zaadaptowany z książki Michaela S. Heisera The Unseen Realm: Recovering the Supernatural Worldview of the Bible. Jeśli jesteś zainteresowany dowiedzeniem się więcej o Psalmie 82 i elohim, odbierz egzemplarz już dziś.

Inne posty z tej serii

1. 14 trzeźwych faktów o Szatanie, Diable
2. Bóg nie był sam zanim stworzył świat (tak mówi Biblia)
3. Kim (lub czym) byli Nefilim?
4. What Really Happened at the Tower of Babel?

Możesz przeglądać wszystkie książki, filmy, kursy i podcasty Mike’a w jednym miejscu tutaj.