Bella Bella, B.C.: De stad die zelfmoord oploste

Bella Bella Community School-directeur Jan Gladish. (Foto: Jimmy Jeong)

Het vliegveld in Bella Bella is een éénkamer hutje met plastic stoelen en een tabby kat. Afgelopen vrijdag, toen stormwinden de ramen teisterden, kroop ze over de schoot van een dozijn buitenlandse toeristen die waren uitgerust met duizenden dollars aan donkere Gore-Tex-uitrusting voordat ze in slaap dommelde op een van hun rugzakken.

De doorweekte Britten, Duitsers en Australiërs die de afgelegen luchthaven op Campbell Island, aan de centrale kust van B.C., bezetten, behoren tot een toenemend aantal toeristen dat massaal naar de regio komt. Royalty’s – prins William en zijn vrouw Kate landen hier aanstaande maandag tijdens hun tournee door West-Canada – en wereldreizigers komen hier om grizzlyberen en de zeldzame, crèmekleurige Kermode-beer van dichtbij te zien.

Bella Bella, een inheemse gemeenschap van 1600 mensen, ligt in het hart van het Great Bear Rainforest, een uitgestrekte, afgelegen wereld van onbewoonde eilanden, kelpwouden en witte zandstranden. Buiten de Heiltsuk-gemeenschap zijn mensen schaars, maar in de omringende bossen is overal leven, waaronder de hoogste concentratie grizzlyberen op het continent. (B.C.’s snelgroeiende beren-kijk-industrie overtreft de trofeejacht al ruimschoots, en genereert 12 keer meer uitgaven in de Grote Beer dan de jacht, volgens een recente studie van de Stanford Universiteit.)

Maar er is verandering op til. Bella Bella’s kleine luchthaven, die in de komende maanden zal worden gereviseerd, is niet het enige in de stad dat een verbouwing ondergaat. Plannen zijn in de maak voor een nieuw gastenverblijf, restaurant en hostel in Bella Bella en een winkel die T-shirts, waterflessen, sjaals, hoeden en tassen zal verkopen versierd met lokale kunst. In de komende maanden zullen het nieuwe vliegveld, een nieuwe winkel van de band en een nieuw groot huis worden gebouwd door het bouwbedrijf van de band, waarbij gebruik zal worden gemaakt van plaatselijk hout dat wordt gefreesd op een stapelplaats die de Heiltsuk momenteel aan het overnemen zijn. En er wordt gesproken over uitbreiding van de cederhouten promenade die voor het koninklijk bezoek is aangelegd tot een drie kilometer lange lus langs het water, die de haven verbindt met het voormalige stadsterrein bij McLoughlin Bay.

“Vergeef me het cliché, maar er gebeurt van alles,” zegt Dave Jephcott, aankomend hoofd van de Heiltsuk Economic Development Corporation, die toezicht houdt op een groeiende economie die is opgebouwd rond ecotoerisme, aquacultuur en bosbouw. De ontwikkelingsmaatschappij, die ook een benzinestation, een visfabriek en een transportbedrijf runt, hoopt gebruik te kunnen maken van de 10.000 megawatt aan overtollige energie die wordt opgewekt door een nabijgelegen waterkrachtcentrale. Dat is genoeg voor een kas om medicinale marihuana te verbouwen en te exporteren, een serverfarm of een oceaanranch om zeewier, mosselen, geoducks en zee-egels te oogsten, aldus Jephcott.

COO Dave Jephcott staat voor een promenade die wordt aangelegd van geel cederhout dat lokaal wordt gewonnen, geoogst en gefreesd met behulp van lokale arbeidskrachten. (Foto door Jimmy Jeong)

Het is een opmerkelijke ommekeer voor een plaats die ooit bijna geen economie had, grote sociale problemen en een van de hoogste zelfmoordcijfers onder jongeren in het land – maar liefst één zelfmoord per maand. Velen die het meemaakten, noemen de periode de “donkere tijd”.

De ouders, van wie sommigen waren teruggekeerd naar de 10.000 jaar oude vissersgemeenschap die getekend of gebroken was door residentiële scholen, wantrouwden het schoolsysteem. Zo’n 98 procent van de kinderen slaagde niet voor hun diploma, terwijl de visserij, de steunpilaar van de lokale economie, begon in te storten. Hopeloosheid groeide samen met sociale problemen en alcoholisme, zegt Kelly Brown, directeur van de Heiltsuk Integrated Resource Management Department.

Dat alles was slechts 30 jaar geleden. Hoe hebben de Heiltsuk sommige van deze problemen overwonnen, en kan hun reis inzicht bieden aan andere afgelegen gemeenschappen die ook worstelen?

Tijdens de zelfmoordcrisis verhuisde de moeder van Jan Gladish haar en haar zes broers en zussen uit de gemeenschap, uit angst dat ze zouden worden opgeslokt door de wanhoop die zoveel Heiltsuk-jongeren claimt. Bella Bella onderging in die tijd ook enorme sociale veranderingen, voegt ze eraan toe; er was net stromend water. Zoals velen had haar familie slechts een paar uur elektriciteit per dag. “Te veel verandering kwam te snel,” zegt Gladish, die vijf jaar geleden terugkeerde naar Bella om de baan als directeur van de Bella Bella Community School aan te nemen na 40 jaar buiten de gemeenschap.

Het begin van de ommekeer kan worden herleid tot Larry Jorgensen, een jonge, geestelijke gezondheidsbureaucraat uit het zuiden van Ontario die in Bella aankwam via Alberta, waar hij had geholpen bij het reorganiseren van de geestelijke gezondheidsafdeling van de provincie. Jorgensen, die tot taak had programma’s op te zetten om Heiltsuk-kinderen op school te houden, werd verliefd op het land van de Heiltsuk en verkocht uiteindelijk alles om er permanent te gaan wonen. Hij trouwde uiteindelijk met de Heiltsuk.

Larry Jorgenson kijkt omhoog naar een mortuarium totem gewijd aan ouderling Thistalalh (Edward) Martin. (Foto: Jimmy Jeong)

Jorgensen zag hoe ver de Heiltsuk-kinderen van hun land verwijderd waren geraakt en begon hen mee te nemen naar het stroomgebied, bouwde hutten met hen en leerde hen over het uitgestrekte gebied, dat zich uitstrekt over 17.000 km². Toen ze 10 hutten hadden gebouwd, benaderde Jorgensen provinciale justitieambtenaren en wist hen ervan te overtuigen dat Heiltsuk jeugdstraffen alleen in deze hutten mochten worden uitgezeten, een traditionele praktijk, in plaats van in detentiecentra. Jonge delinquenten werden gedwongen om hout te hakken en voor zichzelf te zorgen nadat ze helemaal alleen waren afgezet om hun straf uit te zitten. (Jorgensen en hun families brachten hen elke week boodschappen, en Jorgensen hield hen van een afstand in de gaten.)

Toen Jorgensen voor het eerst arriveerde, vroegen de mensen in de gemeenschap: “Wie is die blanke vent?” zegt Louisa Housty, een gemeenschapswerker van Heiltsuk. “Maar Larry werd geaccepteerd omdat hij altijd opkwam voor de jeugd. Mensen keken naar hem op, naar zijn passie.”

Jarenlang waren Heiltsuk-leiders op zoek geweest naar manieren om de jeugd terug te krijgen op het grondgebied, om hen tradities te leren die werden achtergelaten. “Ze wisten dat als de kinderen er niet meer om zouden geven, ze het net zo goed op konden geven,” zegt Jorgensen. Tegen die tijd gingen velen niet meer naar de zeewier- en zalmkampen.

In de jaren negentig vormden Jorgensen en de leiders van Heiltsuk de Qqs Projects Society. Deze non-profit organisatie runt het Koeye Camp, een wetenschappelijk en cultureel zomerkamp voor Heiltsuk-jongeren in een riviervallei, ongeveer een uur per boot ten zuiden van Bella Bella. Het idee achter Koeye is om kinderen uit hun comfortzone te halen en de natuur in te trekken, zodat ze beter kunnen begrijpen waar ze vandaan komen. (Qqs, uitgesproken als “kucks,” is het woord voor “ogen,” in Hailhzaqvla, een Wakashan taal.)

Het hoger gelegen dorp in het Koeye-kamp. (Foto: Jimmy Jeong)

Toen de jeugd zich op deze manier op het land ontplooide, begonnen Qqs- en Heiltsuk-leiders afspraken te maken met de talloze universiteiten en wereldwijde milieuorganisaties die onderzoek doen op het land van de Heiltsuks. Ze creëerden een werkend model: Om toegang te krijgen stemden bezoekende mariene wetenschappers ermee in om tijd (soms wel twee weken) door te brengen met een groep lokale jongeren, om hen les te geven over mariene wetenschap of kustzoogdieren. Na verloop van tijd begonnen wetenschappers Heiltsuk-jongeren in te huren om te helpen bij onderzoek, en leerden hen de mannetjes-vrouwtjesverhouding bij krabben te tellen of haarsporen van grizzlyberen te verzamelen om op te sturen voor genetische analyse.

Heiltsuk-oudsten en -leiders besloten dat op de dagen dat de jongeren leerden over het zeeleven, ze ’s avonds tijd konden besteden aan het leren van de Heiltsuk-liederen en de geschiedenis van de onderzeese wereld. “We moesten ervoor zorgen dat gezinnen weer gingen leven op een manier die overeenkwam met de manier waarop onze voorouders dat deden,” zegt Kelly.

Na verloop van tijd werden Koeye-kampers Koeye-adviseurs; en afgestudeerden van Koeye begonnen zich te ontpoppen als culturele en gemeenschapsleiders van Heiltsuk. Sommigen zijn teruggekeerd naar Bella Bella, gewapend met wetenschappelijke en archeologische diploma’s, om te helpen bij het leiden van de Heiltsuk Integrated Resource Management Department. Deze afdeling houdt toezicht op onderzoek, visserij en bosbouwprojecten op het land van de Heiltsuk. Anderen zijn lid geworden van de lokale bandraad. Qqs, een groeiende non-profit organisatie geleid door de leiding van de Heiltsuk, runt tegenwoordig een aantal kampen, een lodge, café en cadeauwinkel, een eersteklas gemeenschapsbibliotheek en een adviesbureau.

In de afgelopen 15 jaar hebben de Heiltsuk de controle overgenomen over de plaatselijke gezondheidsautoriteit, sociale diensten, kinder- en gezinsdiensten en hulpbronnenbeheer. In het beheerplan van de band wordt 50% van het grondgebied van de Heiltsuk als reservaat aangewezen en gevrijwaard van alle industriële activiteiten. De overige 50 procent valt onder een ecosysteem-gebaseerd beheerplan, dat heilige, medicinale en unieke plaatsen beschermt tegen houtkap, mijnbouw, visserij en aquacultuurprojecten.

Het percentage afgestudeerden in Bella Bella ligt volgens Gladish nu boven de 85 procent, terwijl dat in de jaren ’70 nog maar twee procent was. Er zijn nog steeds risicojongeren in de gemeenschap, maar Brown zegt dat hij zich niet kan herinneren wanneer er voor het laatst een jongere zelfmoord heeft gepleegd; Jorgensen zegt dat het al meer dan 15 jaar geleden is.

De Bella Bella Community School speelt ook een grote rol in de culturele en taalrevitalisering van de Heiltsuk. Vorige week, tijdens het herfst zalm festival, werd een rokerij opgezet op het schoolterrein. Elke klas leerde een specifieke vaardigheid: zalm fileren, roken, pekelen, in potjes doen of barbecueën volgens traditionele methoden. Op andere momenten leerden de leerlingen bijvoorbeeld de namen van erfelijke stamhoofden of hoe ze cederhout moesten vlechten.

De eerste klas van Wilson neemt deel aan de zalmweek (2015) en leert zalm te bereiden voor een traditionele barbecue rond het vuur. Tijdens de zalmweek doen onze leerlingen praktische ervaring op met het roken, barbecueën, drogen en in potjes doen van zalm. (Johanna Gordon-Walker)

In de klassen 11 en 12 wordt Engels vervangen door “Literatuur van de eerste volkeren”. In plaats van Macbeth of Animal Farm lezen leerlingen Tomson Highway’s Kiss of the Fur Queen of Thomas King’s The Inconvenient Indian. Middelbare scholieren krijgen elke dag 60 minuten Hailhzaqvla-les (30 minuten voor basisschoolleerlingen). “Taal is voor ons net zo belangrijk als de zalm,” zegt Brown. “Als er één verdwijnt, gaat onze hele cultuur verloren.”

De school heeft ook een interne zeebioloog. Johanna Gordon-Walker organiseert meer dan 50 dagtochten en acht meerdaagse kampeertochten gedurende het schooljaar, en houdt toezicht op de buitenschoolse club voor middelbare scholieren. Leerlingen van groep 7 kunnen een dag doorbrengen met het leren gebruiken van een zalmstuw, een traditionele vangstmethode op de Koeye River. “Kinderen zien het niet als leren wanneer ze buiten op ontdekkingstocht zijn, maar natuurlijk is het dat wel”, zegt Gordon-Walker.

De bouw- en economische ontwikkelingsprojecten zijn de meest zichtbare tekenen van verandering in Bella Bella, zegt Louisa Housty. Een van Jephcott’s eerste daden als COO was het stoppen van de import van vinyl bevelsiding van Vancouver Island. Het huidige ontwerp van de woningen maakt het ongeveer net zo gezellig als “een ijsdoos” en bevordert de groei van schimmel in een gemeenschap die 12 maanden regen kent, zegt hij. In de toekomst zullen vlonders, bevelsiding, trappen en nieuwe huizen worden gebouwd van plaatselijk geel cederhout dat op de plaatselijke werf wordt gefreesd.

De gemeenschap is gezegend met natuurlijke hulpbronnen die een dergelijke ontwikkeling mogelijk hebben gemaakt. Niet alle afgelegen gemeenschappen, zoals de Pimicikamak Cree Nation in Noord-Manitoba of Attawapiskat in Noord-Ontario, die beide vorig jaar een zelfmoordcrisis onder jongeren doormaakten, zijn even gezegend. Maar economische ontwikkeling kan maar tot op zekere hoogte helpen. Housty gelooft dat de grootste verandering van de afgelopen drie decennia heeft plaatsgevonden in de harten en gedachten van de Heiltsuk. “We hebben nu een veel beter besef van wie we zijn, van de identiteit van ons gebied. De bijna obsessieve aandacht voor de jeugd van de Heiltsuk gaat door. Onlangs opende de gemeenschap een nieuw jeugdcentrum naast de school. Het centrum programmeert 14 uur per dag, zeven dagen per week: lunchprogramma’s om meisjes uit groep 5 aan het praten te krijgen over vriendschappen, een avond “eten en een film” om leerlingen uit groep 7 te leren voor zichzelf te koken, een ruimte voor tieners om na zonsondergang veilig rond te hangen.

“We kwamen terug,” voegt Brown eraan toe. “Het heeft mijn hele leven gekost. We hebben de donkerste tijden meegemaakt. We zijn niet waar we willen zijn. Maar we komen er wel. Let op mijn woorden, we komen er wel.”