Teokracja to pojęcie pochodzące od greckiego słowa złożonego, które można przetłumaczyć jako „rządy Boga”. Pojęcie to odnosi się do rządów sprawowanych przez bóstwo bezpośrednio lub przez jakiegoś przedstawiciela.
W teokracji zatem władze rządzą w imieniu Boga. Tak więc przywódca religijny jest jednocześnie przywódcą politycznym. Systemy te nie przewidują rozdziału między państwem a instytucją religijną.
Przykładem teokracji jest starożytny Egipt. Faraonowie byli nie tylko najważniejszymi przywódcami politycznymi, ale byli również uważani za przedstawicieli bóstw, a nawet byli kapłanami.
Tybet był kolejnym przykładem teokracji do 2011 roku. Przywódca tego regionu na wygnaniu otrzymuje tytuł Dalajlamy: jest najwyższym przywódcą religijnym, a do 2011 roku także najwyższym autorytetem politycznym. W 2011 roku Tenzin Gyatso (XIV Dalajlama) postanowił zrezygnować ze wszystkich stanowisk politycznych.
Watykan, tymczasem, jest w pełni funkcjonującą teokracją. Papież (obecnie Franciszek) jest zarówno głową państwa, jak i najwyższym autorytetem religijnym.
Ważne jest, aby zauważyć, że teokracje nie są demokratyczne: ludzie nie wybierają swoich przedstawicieli. Jednostki natomiast nie mogą kandydować, aby reprezentować swoich rodaków, gdyż główną cechą teokracji jest to, że rządzący są albo emanacjami Boga, albo przedstawicielami Boga na ziemi. Ta osobliwość z kolei neguje możliwość sprawowania opozycji, ponieważ jeśli władcą jest Bóg lub jego przedstawiciel, nikt nie może go zastąpić.
W dzisiejszych rządach zachodnich, mimo wielu osobliwości i sprzeczności, nie zdarza się, aby państwo narzucało praktykowanie jakiejś religii: rządzący muszą zagwarantować swoim obywatelom realizację ich praw i zapewnić im stały rozwój kraju, niezależnie od ich przekonań.
W odniesieniu do pochodzenia systemu teokratycznego, należy cofnąć się do najwcześniejszych społeczeństw plemiennych, w których bardzo często istniał szaman, który spełniał jednocześnie rolę wodza plemiennego i przywódcy duchowego, lub też posiadał władzę przewyższającą władzę wodza. Później, w Pięcioksięgu (pierwszych pięciu księgach Biblii, które przypisuje się Mojżeszowi) mówi się o systemie o podobnych cechach.
Teokracja przedstawiona w Pięcioksięgu opisuje kastę kapłańską, czyli wspólnotę, w tym przypadku plemię, ściśle oddaną duchowym praktykom i służbie religii; królowie Izraela natomiast są instytucją późniejszą.
Wraz z powstaniem państwa w starszych cywilizacjach, ta szczególna dwoistość władzy religijnej i politycznej zaczęła być doceniana, często łączona, ale w końcu wyraźnie rozgraniczona przez prawa i budynki (świątynie i pałace są wyraźnym przykładem próby „zawarcia” każdej władzy w odrębnym środowisku). W starożytnej Grecji nie było jednoznacznego kleru ani dogmatów, dlatego też urzędy polityczne pełniły również funkcje religijne.
W Imperium Islamskim, aż do zniesienia kalifatu osmańskiego w 1924 r., postać kalifa sprawowała najwyższy rząd i jednocześnie reprezentowała najwyższą hierarchię islamu (był „księciem wierzących”); Należy jednak wyjaśnić, że nie został on uznany przez cały naród, lecz przez grupę muzułmanów znaną jako sunnici, największą spośród ich społeczności na całym świecie i charakteryzującą się przywiązaniem do czynów i powiedzeń przypisywanych prorokowi Muhammadowi.