Prokopiusz, (ur. prawdopodobnie między 490 a 507 r., Cezarea, Palestyna – zm. ok. 565 r.), historyk bizantyjski, którego dzieła są niezastąpionym źródłem dla jego epoki i zawierają wiele informacji geograficznych.
Od 527 do 531 r. był doradcą (consilarius) dowódcy wojskowego Belizariusza podczas jego pierwszej kampanii perskiej. W 533 i 534 roku brał udział w wyprawie przeciwko Wandalom i przebywał w Afryce do 536 roku, kiedy to dołączył do Belizariusza na Sycylii. Do 540 roku przebywał w Italii podczas kampanii gockiej, po czym najwyraźniej powrócił do Konstantynopola (Stambułu), gdyż opisuje wielką zarazę w stolicy w 542 roku. Nic nie wiadomo z całą pewnością o jego dalszym życiu. Być może był prefektem Konstantynopola w 562 r.
Piśmiennictwo Prokopiusza dzieli się na trzy działy: Polemon (De bellis; Wojny), w ośmiu księgach; Peri Ktismaton (De aedificiis; Budowle), w sześciu księgach; oraz Anecdota (Historia arcana; Historia sekretna), wydana pośmiertnie.
Wojny składają się z: (1) Wojny perskie (dwie księgi), o długich zmaganiach cesarzy Justyna I i Justyniana I z królami perskimi Kavadhem i Khosrowem I aż do 549 r., (2) Wojny Wandalów (dwie księgi), opisujące podbój królestwa Wandalów w Afryce i późniejsze wydarzenia od 532 do 548 r., oraz (3) Wojny gockie (trzy księgi), opisujące wojnę z Ostrogotami na Sycylii i w Italii od 536 do 551 r. Ósma księga zawiera dalsze podsumowanie wydarzeń aż do 553 roku.
Budowle zawierają opis głównych robót publicznych podjętych za panowania Justyniana aż do 560 roku. Jeśli nie została napisana na polecenie Justyniana (jak niektórzy przypuszczają), to najwyraźniej opiera się na oficjalnych informacjach i jest cennym źródłem informacji.
Historia sekretna ma być uzupełnieniem Wojen, zawierającym wyjaśnienia i dodatki, których autor nie mógł umieścić w tym ostatnim dziele z obawy przed Justynianem i Teodorą. Jest to ostra inwektywa przeciwko tym władcom, z atakami na Belizariusza i jego żonę Antoninę oraz na innych znanych urzędników. Ze względu na gwałtowność ataków na Justyniana kwestionowano autentyczność Historii sekretnej, ale autorstwo Prokopiusza jest obecnie powszechnie uznawane. Pod względem stylu Historia sekretna ustępuje Wojnom i sprawia wrażenie niedokończonej lub przynajmniej nie poprawionej.
.