Następujący fragment jest wyjątkiem z Ha!: The Science of When We Laugh and Why, autorstwa Scotta Weemsa.
Jestem zbyt młody, by kiedykolwiek widzieć Lenny’ego Bruce’a występującego na żywo, ale uwielbiam jego twórczość i często mnie ona zastanawiała: Dlaczego uważamy rzeczy za zabawne? Jest to pytanie zarówno filozoficzne, jak i naukowe: Dlaczego niektóre komentarze, w tym żarty, dowcipy lub rozbudowane historie, wywołują radość i śmiech, podczas gdy inne nie? Albo, mówiąc bardziej konkretnie, dlaczego tak samo reagujemy na dowcip Lenny’ego Bruce’a, jak i na Henny’ego Youngmana? Youngman był komikiem, który wypowiedział nieśmiertelną kwestię „Weź moją żonę… proszę”, ten rodzaj one-linera, który obecnie jest rzadki, ale w swoim czasie wywoływał salwy śmiechu wśród publiczności. Humor mógł dostosować się do nowoczesnych gustów, podobnie jak inne formy rozrywki, ale to nie wyjaśnia, dlaczego coś zabawnego dla jednej osoby nie jest dla innej, lub dlaczego coś, co jest zabawne w jednej dekadzie jest banalne i nieświeże w innej.
The Serious Science of Humor
Wierzę, że odpowiedź na te pytania leży w fakcie, że humor ostatecznie nie jest o kalambury lub one-linery. Chociaż tradycyjne żarty są obecnie rzadkością dzięki artystom takim jak Bruce, humor pozostaje żywy i ma się dobrze, ponieważ jest to proces, który odzwierciedla czasy i potrzeby odbiorców. Jest to społeczne lub psychologiczne przepracowywanie idei, które nie są łatwo obsługiwane przez nasze świadome umysły.
Jako neuronaukowiec poznawczy z kilkunastoletnim doświadczeniem w badaniu tego, jak działa mózg, nauczyłem się, że zrozumienie humoru wymaga uznania ogromnej złożoności ludzkiego mózgu. Gdyby mózg był rządem, nie byłaby to ani dyktatura, ani monarchia, ani nawet demokracja. Byłaby to anarchia. Mówi się, że mózg jest podobny do prezydentury Reagana – charakteryzuje się niezliczoną ilością współdziałających modułów, z których każdy działa niezależnie i ma tylko pozory centralnej władzy wykonawczej. Pomijając poglądy polityczne, większość naukowców zgodziłaby się z tą oceną. Mózg jest rzeczywiście ogromnie złożony: jego części są połączone z innymi częściami, które z kolei są połączone z innymi, ale nigdzie w systemie nie ma jakiejś „ostatecznej części” decydującej o tym, co mówimy lub robimy. Zamiast tego nasze mózgi działają, pozwalając ideom konkurować i spierać się o uwagę. Takie podejście ma swoje zalety, np. pozwala nam rozumować, rozwiązywać problemy, a nawet czytać książki. Jednak czasami prowadzi do konfliktów, na przykład kiedy próbujemy utrzymać dwie lub więcej niespójnych idei na raz. Kiedy tak się dzieje, nasze mózgi wiedzą tylko o jednym – śmiać się.
Ha! The Science of When We Laugh and Why
Często myślimy o ludzkim umyśle jako o komputerze, takim, który pobiera dane wejściowe z otoczenia i działa w oparciu o nasze bezpośrednie cele. Ale ten pogląd jest błędny. Zamiast pracować w logiczny, kontrolowany sposób, mózg wykonuje wiele zadań. Nie załamuje się w obliczu niejednoznaczności, ale zamiast tego wykorzystuje zamieszanie do osiągnięcia złożoności myśli. Kiedy mózg otrzymuje sprzeczne cele lub informacje, wykorzystuje ten konflikt do generowania nowych rozwiązań, czasami tworząc pomysły, które nigdy wcześniej nie przyszły mu do głowy. Humor odnosi sukces, ponieważ czerpiemy radość z tego procesu, dlatego też znudzony umysł jest umysłem pozbawionym humoru. Czerpiemy przyjemność z pracy nad zamieszaniem i śmiejemy się, gdy wpadniemy na jakieś rozwiązanie.
Jednym z wyzwań wynikających z postrzegania humoru jako zjawiska społecznego i psychologicznego jest to, że nie jest on łatwo mierzalny. Większość naukowców woli skupić się na śmiechu, który jest konkretnym zachowaniem. W rezultacie, śmiech został stosunkowo dobrze zbadany; badania pokazują, że jesteśmy bardziej skłonni do bycia postrzeganymi jako osoby dzielące się śmiechem niż jakąkolwiek inną reakcję emocjonalną. Oznacza to, że średnio śmiejemy się od piętnastu do dwudziestu razy dziennie. Istnieje jednak wiele różnic. Kobiety śmieją się mniej z wiekiem, ale nie mężczyźni. I wszyscy mamy tendencję do śmiechu więcej w godzinach popołudniowych i wieczornych, choć ta tendencja jest najsilniejsza dla młodych.
Nie powinno więc dziwić, że nasze pierwsze próby zrozumienia humoru wiązały się z badaniem śmiechu. Arystoteles powiedział, że ludzie są jedynym gatunkiem, który się śmieje, i że dzieci nie mają duszy, dopóki nie wypowiedzą swojego pierwszego chichotu. Jakby tego było mało, twierdził on również, że każde dziecko śmieje się po raz pierwszy czterdziestego dnia życia. Friedrich Nietzsche opisywał śmiech jako reakcję na egzystencjalną samotność. Freud miał bardziej pozytywny pogląd (co było dla niego niezwykłe), twierdząc, że śmiech jest uwolnieniem napięcia i energii psychicznej. Problem z każdą z tych definicji polega oczywiście na tym, że są one bezużyteczne. Nie ma i nigdy nie będzie sposobu na zmierzenie energii psychicznej czy egzystencjalnej samotności. Być może właśnie dlatego Thomas Hobbes czuł się komfortowo myląc te pojęcia, nazywając śmiech „chwałą wynikającą z jakiegoś nagłego wyobrażenia o jakiejś wybitności w nas samych”. Śmiech, który możemy zaobserwować i zmierzyć, jest rzeczywiście nieskończenie interesujący, ale humor ujawnia więcej o naszym człowieczeństwie, o tym, jak myślimy i czujemy, i o tym, jak odnosimy się do innych. Humor to stan umysłu. I o tym właśnie jest ta książka.
Wydrukowano za pozwoleniem z książki Ha! The Science of When We Laugh and Why, autorstwa Scotta Weemsa. Dostępne od Basic Books, członka The Perseus Books Group. Copyright © 2014.
Meet the Writer
About Scott Weems
@ScottAWeems
Scott Weems jest naukowcem prowadzącym badania na University of Maryland i autorem książki Ha! The Science of When We Laugh and Why (Basic Books, 2014) w Little Rock, Arkansas.
.